Ijtimoiy fanlar ” kafedrasi falsafa

Madaniy-tarixiy tiplar g‘oyasi. 
XIX asrda madaniy-tarixiy tiplar nazariyasi vujudga kelgan 
bo‘lsa-da, aslida bu haqdagi dastlabki qarashlar Forobiy ijodiga mansub. Forobiy insonlar
jamiyatini ikki madaniy-tarixiy tiplarga ajratadi. Birinchisi to‘liq jamiyat bo‘lib, u o‘zida a) Yer 
yuzidagi jami insonlarni qamrab oluvchi yirik jamiyat, b) Yerning muayyan qismida yashovchi bir
millat yoki bir dinga mansub kishilarning o‘rta jamiyati v) muayyan qavm yoki dinga mansub bir 
shahar jamiyatini qamrab oladi. Ikkinchisi bir qishloq, ovul, yoki bir oiladan iborat bo‘lgan
to‘liqsiz jamiyat
25
. Forobiy fikricha, «Eng yaxshi fazilat va oliy darajadagi komillikni kichik birligi 

shahar hisoblanadigan madaniy jamiyat ichidagina qo‘lga kiritish mumkin. To‘liqsiz jamiyatlar

25
Farobiy. Fozil shahar aholisi. –Т.: «Шарқ», 2016 y. 82–83-b.

2
O’sha asar : 69-б. 

---

7-MAVZU: TARIXIY JARAYONDA JAMIYATNING MADANIY VA MA’NAVIY QADRIYATLARI. 

JAMIYAT VA TARIX FALSAFASI

105
insonni takomillashtirishga qobil emaslar»

2
. Forobiyning bu fikrlari Platon va Aristotelning 

jamiyatga oid qarashlaridan farq qiladi, chunki u jamiyatdagi o‘zgarishlarni inobatga olgan.

Jamiyatni to‘liq va to‘liqsizga ajratar ekan, Forobiy shahar to‘liq jamiyatning birinchi bosqichidir 
deb e’tirof etadi. Platon va Aristotel esa to‘liq jamiyatni shahar bilan chegaralaganlar va shahar
insoniyat jamiyati takomilining oxirgi darajasi, jamoaviy baxt saodatning bosh markazi deb 
ta’kidlaganlar. Forobiy esa, butun dunyodagi jamiyat haqida fikr yuritib, uning xukmdori
qandaydir alohida olingan xalq, qavm yoki jamoa boshlig‘i emas, balki butun madaniy dunyodir 
deb ta’kidlaydi va bu fikri bilan yunon faylasuflaridan ilgarilab ketadi.