İkt-baza bilikləri
Yüklə 114,4 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1 Nömr əli Bakı Tibb Kolleci Şöbə:Tibb bacısı Kurs:1 Qrup: 216 T ələbə: Gülnur Q ədirova F ənn: Epidemilogiya Mü əllim: Süleymanova İradə Mövzu : Epidemiologiya (Pol imelit. Difteriya infeksiyaları haqqında anlayış) 2023 Plan 1. Epidemiologiya v ə Əhəmiyyəti 2. Epidemiologiya t ədqiqatlarının əsas məqsədi. 3. Poliomielit 4. X əstəliklərin simptomları və təşhisi. 5. DİFTERİYA Epidemiologiya (Polimelit. Difteriya infeksiyaları haqqında anlayış) Epidemiologiya – epidemik prosesin inkişaf qanunlarını, başqa sözlə desək insanlar arasında infeksion xəstəliklərin yayılma prosesini öyrənir. Bundan əlavə o, h əmçinin bu xəstəliklərə qarşı profilaktika və mübarizə tədbirləri hazırlayır və bu t ədbirləri infeksion xəstəliklərin insanlar arasında yayılmasıının qarşısını almaq üçün h əyata keçirir.Epidemiologiyanın ilk təyinini 1927-ci ildə sovet epidemioloqların banisi hesab edil ən D. K. Zabalotnı vermişdir. O, göst ərmişdir ki, epidemiologiya epidemiyalardan b əhs edən bir elm olub, epidemiyaların əmələ g əlmə səbəblərini öyrənir, bunlara qarşı mübarizə t ədbirləri irəli sürür. Alim bu elmi təyini ilə göst ərmişdir ki, bu elm yalnız epidemiyaların insan c əmiyyətində inkişaf qanunlarını öyr ənməklə deyil, həmçinin bu epidemiyalara qarşı mübarizə tədbirləri aparmaqla da m əşğul olur. Əlbəttdə epidemiologiya termini əmələ gəldiyi vaxtlarda infeksion x əstəlikər çox geniş yayılmışdır. İnfeksion xəstəliklərin çox geniş – yəni epidemiyalar şəklində yayıldığı dövrlərdə epidemiologiyanın bu təyini ilə razılaşmaq olardı. Hal- hazırda isə vəziyyət tamamilə dəyişilmişdir. Tibb elminin son illərdəki nailiyyətləri, c əmiyyətin maddi - iqtisadi vəziyyətinin kökündən yaxşılaşması infeksion xəstəliklərə öz t əsirini əsaslı surətdə göstərmişdir. Belə ki, əvvəllər epidemiyalar şəklində yayılan infeksion x əstəliklərə indi təsadüf hallarda rast gəlmək olur. Bəzi infeksion xəstəliklər is ə müəyyən ərazilərdə tamamilə ləğv olunmuşdur. Buna görə də epidemiologiyanın t əyinini yeni baxımdan izah etmək lazımdır. Eyni zamanda qeyd etmək lazımdır ki, bir sıra qərb alimləri epidemiologiyanı təhrif edir, bu termindən düzgün istifadə etmirl ər. Amerika, ingilis tibbi ədəbiyyatlarda belə bir fikir irəli sürülür ki, epidemiologiya bütün kütl əvi şəkildə yayılan xəstəliklər haqqında elmdir. Bel ə qərb alimlərindən Klarkı, Maksini və bir çoxlarını göstərmək olar. Maksi hətta epidemiologiya terminini heyvani v ə bitki xəstəliklərinə də aid edir. Bu isə nə həqiqətdə, nə də ki, entomoloji c əhətdən düzgün deyildir. 1 –cisi epidemiya sözünün hərfi mənası (epi və demos) göstərir ki, bu proses əhali arasında gedir. 2 – cisi epidemiologiya elmi bizim eranı daxil etməklə əmələ gəldiyi ilk günd ən öyrəndiyi obyekt, epidemik proses – yəni insan cəmiyyətində infeksion x əstəliklərin baş verməsi, inkişafı və sönməsi prosesi olmuşdur. İnfeksion xəstəliklər is ə öz təbiəti ilə digər xəstəliklərdən fərqlənirlər. Belə ki, bu xəstəliklər orqanizmə canlı yoluxdurucunun – patogen parazitin daxil olması ilə baş verir və əhali arasında özünün ümumi yay ılma qanunauygunluqları vardır. Məşhur alman epidemioloqu Müller (1913) göst ərmişdir ki, epidemiologiya yalnız infeksion xəstəliklərin yayılmasını öyrənir. Görkəmli ingilis epidemioloqu K. Stallibrass 1930-cu ild ə “Epidemiologiyanın əsasları” kitabını yazmış və demişdirki, epidemiologiya – infeksion xəstəliklər, onların əmələ gəlməsi, yayılması və qarşısının alınması haqqında olan elmdir. Beləliklə, epidemiologiyanın infeksion xəstəliklərə qarşı çox əsrlik mübarizə tarixi göst ərir ki, bu elm insan cəmiyyətində bu xəstəliklərin yayılması qanunauyğunluqlarını oyr ənir. Bütün bu yuxarıda qeyd etdiyimiz məsələlər 1960-cı il fevral ayında Praqada keçirilən Epidemioloqların Beynəlxalq simpoziumunda müzakirə edilmiş və epidemiologiyanın təyini bir s əslə bu şəkildə qəbul olunmuşdur: Epidemiologiya - tibb elminin müstəqil biq sahəsi olub, insan c əmiyyətində infeksion xəstəliklərin baş vermə səbəblərini, yayılmasını öyrənir və bu sahədə alınmış nəticələri həmin xəstəlikləri ləğv etməyə sərf edir. Epidemiologiyanın qarşısına qoyduğu m əqsəd və həyata keçirdiyi vəzifə budur. "Epidemiya" v ə "endemik" arasındakı fərq ilk növbədə Hippokrat tərəfindən bir populyasiyanı (endemik) " əhatə edən" əhalidən (epidemiyadan) "ziyarət edilən" xəstəlikləri ayırmaq üçün ç əkilmişdir. "Epidemiologiya" termini əvvəlcə 1802-ci ildə İspaniyalı həkim Villalba tərəfindən Epidemiología Española-da epidemiya t ədqiqatını təsvir etmək üçün istifadə edilmişdir. Epidemiologlar h əmçinin əhalidə olan xəstəliklərin qarşılıqlı təsirini öyrənirlər. Epidemiologiya müdd əti hazırda yalnız epidemiya xəstəliyinin deyil, ümumiyyətlə xəstəliyin t əsvirini və səbəbini, hətta yüksək qan təzyiqi və piylənmə kimi sağlam olmayan xəstəliklərlə bağlı bir çox x əstəlik şəraitini əhatə edir. Buna görə də,epidemiologiya elmi xəstəliyin nümunəsinin hər k əsin funksiyasında dəyişikliklərə səbəb olmasına əsaslanır. Yunan həkimi Hippokrat tibbin atası kimi tanınır.O, xəstəliyin və ətraf mühitin təsiri arasındakı əlaqələri araşdırdıqları bilinən ilk şəxsdir. Hipp okrat insan orqanının xəstəliyinə dörd humorun (hava, yanğın, su və yerin "atomları") bir d əlilsizliyindən qaynaqlandığına inanırdılar. Xəstəliyin müalicəsi bədəni tarazlaşdırmaq üçün sözüged ən yumoru aradan qaldırmaq və ya əlavə etmək idi. Bu inam tibbdə qan alma və diyet t ətbiqinə gətirib çıxardı. O, endemik (adətən, bəzi yerlərdə olan, lakin başqalarına aid olmayan x əstəliklər üçün) və epidemiyanı (bəzi hallarda baş verən xəstəliklər üçün) əhatə edir. 16-cı əsrin ortalarında Verona adından bir həkim olan Girolamo Fracastoro xəstəliyə səbəb olan bu çox kiçik, görünm əz parçacıqların canlı olduğu ilə bağlı bir nəzəriyyə təklif etdi. Onlar havaya yayılmaq, özl əri ilə çoxalmaq və odla yıxılmaq üçün hesab olunurdular. Bu şəkildə Galen'in miasma n əzəriyyəsini (xəstə insanlarda zəhər qazını) təkzib etdi. 1543-cü ildə o, xəstəliyi qarşısını almaq üçün f ərdi və ətraf mühitin gigiyenasını ilk dəfə tanıdıran De contagione et contagiosis morbis adlı bir kitab yazmışdır. 1675-ci ild ə Antonie van Leeuwenhoek tərəfindən kifayət qədər güclü bir mikroskopun inkişafı x əstəliklərin mikrob nəzəriyyəsinə uyğun canlı hissəciklərin vizual sübutunu təmin etdi. Wu Youke (1582-1652), b əzi xəstəliklərin liqi (pestilential faktorları) adlandıran transmissiv maddələrə səbəb olduğu anlayışını hazırladı. Onun kitabı Wenyi Lun (Acute Epidemic Febrile Hastalıkları haqqında Müqəddəs Kitab) kitabı, əsasən, Q ərblilərə aid olan konsepsiyanı epidemiya xəstəliklərinin s əbəbi kimi mikroblara səbəb olan əsas etioloji iş hesab edə bil ər. Onun anlayışları hal-hazırda geleneksel Çin Tibb t ədqiqatları ilə bağlı mövcud elmi araşdırmalarda nəzərdən keçirilir. Dig ər bir pioner, Tomas Sydenham (1624-1689), sonrakı 1600-cü illərdə Londonerlərin atəşlərini ayırd edən ilk şəxs idi. Atəşlərin müalicəsi ilə bağlı nəzəriyyələri o dövrdə ənənəvi həkimlərdən çox müqavim ət göstərmişdir. O, tədqiq etdiyi və müalicə etdiyi çiçək atasının ilk səbəbini tapa bilmədi. John Snow 19-cu əsrin xolera epidemiyalarının səbəbləri ilə bağlı araşdırmalar aparır və eyni zamanda (müasir) epidemiologiyanın atası kimi tanınır. O, Southwark şirkətinin təchiz etdiyi iki sah ədəki ölüm dərəcələrini nəzərə alaraq başlamışdır. Soho epidemiyasının səbəbi kimi Broad Street pompasının müəyyənləşdirilməsi epidemiologiya klassik nümunəsi hesab olunur. Qar t əmizləməyi və sapı çıxartmaq üçün qar xlordan istifadə etdi; bu baş vermişdi. Bu, ictimai sağlamlığı tarixində əsas hadisələr kimi qəbul edilmiş və epidemiologiya elminin qurucu hadisəsi kimi q əbul edilmiş, dünya ictimaiyyətinin sağlamlıq siyasətini formalaşdırmağa kömək etmişdir. Bununla yanaşı, Qarın gələcəkdə baş verən epidemiyaların qarşısının alınması üçün tədqiqat və profilaktik t ədbirlər onun ölməsindən sonra tamamilə qəbul edilməmişdir və ya tətbiq edilməmişdir. Dig ər pionerlər arasında 1849-cu ildə İslandiyanın Vestmanna adalarında neonatal tetanoz epidemiyasının qarşısının alınması işi ilə bağlı olan Danimarka həkimi Peter Anton Schleisner daxildir. 1847-ci ild ə Vyana xəstəxanasında uşaq ölümünü dezinfeksiya prosedurunu tətbiq edərək g ətirən Macarıstan həkimi Ignaz Semmelweis, digər mühüm pioner idi. Onun tapıntıları 1850-ci ild ə nəşr olundu, amma işi proseduru dayandırdı edən həmkarları tərəfindən pis qəbul edildi. İngilis cərrah Jozef Lister 1865-ci ildə Lui Pasterin işi ilə "antiseptikləri" aşkar etməyənə qədər dezinfeksiya geniş tətbiq olunmadı. 20-ci əsrin əvvəllərində Ronald Ross, Janet Lane-Claypon, Anderson Gray McKendrick və başqaları tərəfindən riyazi metodlar epidemioloji tətbiq edilmişdir. Digər bir irəliləyiş 1954-cü ildə, Richard Doll v ə Austin Bradford Hill başçılıq edən İngilis Həkimləri Araşdırması nəticələrinin tütün siqareti v ə ağciyər xərçəngi arasındakı əlaqəyə çox güclü statistik dəstək verməsi ilə nəticələndi. 20-ci əsrin sonlarında biomedikal elmlərin inkişafı ilə qan, digər biospecimens və ətraf mühitdə bir sıra molekulyar markerlər müəyyən bir xəstəliyin inkişafı və ya riskini müəyyən edənlər kimi mü əyyən edilmişdir. Epidemiologiya tədqiqatları molekulyar səviyyədə təhlil edilən bu biomarkerlər arasındakı əlaqəni yoxlamaq və xəstəliyin ümumi olaraq "molekulyar epidemiologiya" adlandırıldı. Xüsusil ə, "genetik epidemiologiya" germline genetik varyasyon və xəstəlik epidemioloji üçün istifad ə edilmişdir. Genetik varyasyon adətən periferik qan lökositlərindən olan DNT istifadə etm əklə müəyyən edilir. 2000-ci illərdən etibarən, genom geniş birliyin tədqiqatları (GWAS) bir çox x əstəlik və sağlamlıq şəraiti üçün genetik risk faktorlarını müəyyənləşdirmək üçün geniş yayılmışdır. Yüklə 114,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|