İkt-baza bilikləri

Hazırki epidemiologiya elminin inkişaf istiqamətləri 
Hal-
hazırda elmlərin inkişafı biri – biri ilə bağlı olan 2 tendensiya ilə davam edir. 
1. Elmd
ə ixtisaslaşma; 
2. Birl
əşmə (inteqrasiya) - yəni elmi inkişaf nəticəsində alınmış nailiyyətləri 
birl
əşdirmək və yeni elmi istiqamət müəyyən etmək; 
Elml
ərin inkişafında olan bu xüsusiyyət epidemiologiyaya da aiddir. Belə ki, son 
ill
ərdə epidemiologiyanın bir çox hissələri sərbəst elmlərə çevrilmişdir. Bura 
immunologiyanı, dezinfeksiyanı, deratizasiyanı, paratizologiyanı və s. göstərmək 
olar. Dig
ər tərəfdə ədəbiyyatlarda yeni birləşmiş elmi terminlərə rast gəlmək olar. 
Bel
ə terminlərə : “seroloji epidemiologiya”, “epidemioloji coğrafiya”, “Təcrübi 
epidemiologiya”, “Stastistik epidemiologiya” və s. aiddirlər. 
Seroloji epidemiologiya: 
Epidemik prosesin inkişafında fərdi və kollektiv immunitetin böyük əhəmiyyəti 
vardır. Yeni seroloji metodlara yiyələnməklə əhali arasında fasiləsiz olaraq dəyişən 
immunitet
ə nəzarət etmək olur ki, bu da insanları vaxtında infeksion xəstəliklərdən 
qorunmasına kömək edir. 
Seroloji epidemiologiyaya aid olan kütl
əvi seroloji metodlar vasitəsilə (bura 
d
əri allergik və immunoloji sınaqlar, qan zərdabının müayinəsi və s.) nəinki əhalinin 
immunoloji v
əziyyəti öyrənilir, eyni zamanda infeksion xəstəliklərin diaqnozunu 
aydınlaşdırmaq olur. 
Epidemiologiyanın bu sahədə olan inkişafı gələcəkdə praktikada böyük 
nailiyy
ətlər qazanılmasını göstərir. 
Coğrafi epidemiologiya: 
H
ələ qədim zamanlardan yerin coğrafi xüsusiyyətlərinin əhalinin sağlamlığına 
t
əsiri məlum idi. Belə ki, bu sahədə ilk elmi əsər Hippokrata aid edilir. Alim özünün 
“Hava, su və yer” haqqında olan əsərində xarici mühitin insan sağlamlığına təsirini 
izah etm
əyə çalışmışdır. 
XIX 
əsrin axırları və XX əsrin əvvlərindən başlayaraq bu sahədə geniş elmi 
işlər aparılmağa başlanılmışdır. Coğrafi epidemiologiyanın inkişafında sovet 
aliml
ərindən Zabolotnının, Pavlovskinin, Skryabinin, Pitreşovun və başq.böyük 
xidm
ətləri olmuşdur. 

---

Epidemioloji 
ədəbiyyatın çox hissəsi üçün "Korrelyasiya səbəb olur" deməkdir. bunlar 
epidemioloqlar üçün açar sözl
ərdir. İki dəyişən arasındakı əlaqə və ya ən azı birləşmə 
z
əruri, lakin bir dəyişənin digərinə səbəb olduğunu düşünmək üçün kifayət deyil. 
Epidemioloqlar, toplanmış məlumatları və biomedikal və psixosional nəzəriyyələrin müxtəlif 
növl
ərini nəzəriyyəni yarada və ya genişləndirmək, hipotezlər sınaqdan keçirmək və 
əlaqələr niyə səbəb olduğuna dair məlumatlı, məlumatlı məlumatlar və tam olaraq necə 
s
əbəb olduğundan istifadə edirlər. 
Epidemioloqlar vurğulayırlar ki, "bir səbəb - bir 
t
əsir" anlayışı basit bir yanlış inandırıcıdır. Çox 
n
əticələr, xəstəlik və ya ölüm olmasa, bir çox 
komponentli s
əbəblərdən ibarət olan bir zəncir 
v
ə ya şəbəkədir. Nəticələr lazımi, kifayət qədər 
v
ə ehtimal olunan şərait kimi seçilə bilər. Zəruri 
bir v
əziyyət müəyyən oluna və nəzarət edilərsə 
(m
əsələn, bir xəstəlik agentinə qarşı bir 
antikor, bir z
ədədə enerji) zərərli nəticədən qaçınmaq olar. Bu günə qədər bir neçə 
universitet lisenziya s
əviyyəsində təhsil kursu kimi epidemiologiya təklif edir. Bir görkəmli 
bakalavr proqramı, Johns Hopkins Universitetində, ictimai səhiyyə sahəsində böyük olan 
t
ələbələrin epidemiologiya, o cümlədən Bloomberq İctimai Səhiyyə Məktəbində yüksək 
s
əviyyəli kursları ala biləcəyi yerdədir. 
Epidemioloji t
ədqiqat həkimlər kimi klinik cəhətdən təlim keçmiş mütəxəssislər də daxil 
olmaqla, müxt
əlif fənlər olan şəxslər tərəfindən aparılmasına baxmayaraq, rəsmi təlimlər 
İctimai Səhiyyə (MPH), Epidemiologiya Elmləri Magistr (MSc) Səhiyyə (DrPH), Əczaçı 
doktoru (PharmD), F
əlsəfə doktoru (PhD), Elmlər doktoru (ScD). Digər bir çox lisenziya 
proqramı, məsələn, Sosial İşlər Doktoru, Klinik Təcrübə Doktoru (DClinP), Podiatrik Tibb 
Doktoru (DPM), Baytarlıq Doktoru (DNP), Tibb elmləri doktoru Terapiya (DPT) və ya kliniki 
t
əlim keçmiş həkimlər, tibb elmləri doktoru və ya Tibb və Cərrahiyyə Bakalavr (MBBS və ya 
MBCHB) v
ə Osteopatik Təbabət Doktoru (DO) epidemioloji tədqiqatlar və ya əlaqəli 
mövzularda b
əzi təlimlər daxildir, lakin bu təlim epidemioloji və ya ictimai sağlamlığına 
yön
əlmiş təlim proqramlarında təklif ediləndən az olduqca azdır. Epidemiologiya və tibb 
arasındakı güclü tarixi əlaqəni əks etdirən formal təhsil proqramları səhiyyə məktəblərində 
v
ə tibbi məktəblərdə müəyyənləşdirilə bilər. 
İctimai sağlamlıq ,sağlamlıq praktikləri kimi, epidemioloqlar bir sıra müxtəlif parametrlərdə 
işləyirlər. Bəzi epidemioloqlar 'sahəsində fəaliyyət göstərir'; yəni ictimaiyyətdə, 
ümumiyy
ətlə bir ictimai səhiyyə sağlamlıq xidmətindədir və xəstəliklərin baş verdiyi 
sah
ələrdə araşdırma və mübarizə aparmaq üçün tez-tez rast gəlinir. Digərləri qeyri-
kommersiya t
əşkilatları, universitetlər, xəstəxanalar və dövlət və yerli səhiyyə şöbələri, 
müxt
əlif Səhiyyə Nazirlikləri, Sərhədsiz Həkimlər, Xəstəliklərin İdarə Olunması və Müalicəsi 
M
ərkəzləri (CDC), Sağlamlıq Qoruma Agentliyi, Dünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) və ya 
Kanada İctimai Səhiyyə Təşkilatı. Epidemioloqlar həmçinin bazar tədqiqatları və ya klinik 
inkişaf kimi qruplarda dərman və tibbi cihaz şirkətləri kimi qeyri-kommersiya təşkilatlarında 
işləyə bilər. 

---