İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi kayit dişi ekonomi Doç. Dr. Gamze Öz Yalaman kayit dişi ekonomi ve etkileri Hazırlayan: nubar khanizada

2. Kayıt Dışı Ekonominin Tanımı Ve Sınıflandırılması

Araştırmacıların fikirleri, kayıt dışı ekonominin değerlendirmesi, nedenleri, etkileri ve onunla mücadele yolları konusunda farklılık gösteriyor. Bu bağlamda, modern kayıt dışı ekonomi teorisi, kayıt dışı ekonomi kavramı ve onun yorumlanmasına daha çok önem vermektedir.

Kayıt dışı ekonomi üzerine mevcut literatür çalışmasında birinci zorluk, bu kavramı ifade etmek için kullanılan terimlerle ilgilidir. Dünyanın farklı ülkelerinde yapılan 100'den fazla araştırmanın analizi bu anlayışı mevcut literatürde ifade etmek için en çok kullanılan yaklaşık 30 terim vardır. Bunlardan en yaygın olanları; gizli, gölge, resmi olmayan, gayri resmi, yasadışı, yeraltı, siyah, gri, nakit, ikinci, düzenli olmayan, gözlemlenemeyen, marjinal ,vergilendirilemeyen vb.

Letonyalı bilim adamı Gylys Povilas, sorunun bu yönüne değinerek, uluslararası düzeyde mevcut terminolojik soruna tek seferlik bir çözüm arzu edilse de, aslında mevcut konuda aynı anlayışı farklı terimlerle ifade etmek de yanlış değildir. Asıl yanlış farklı anlayışların aynı terimle ifadesidir. (Gylys, 2005)

Bununla birlikte, literatüre bakıldığında, kayıt dışı ekonomi tanımına yönelik genel kabul görmüş iki yaklaşım vardır. İlk yaklaşım çok sade bir şekilde, bütün kayıtlı olmayan faaliyetleri kayıt dışı ekonomik faaliyetlerle ilişkilendirdiği halde, diğer yaklaşım ise, kayıt dışı ekonomiyi, kayıt dışı faaliyetlerin özelliklerine göre tanımlamaktadır. Bu nedenle, kayıt dışı ekonomik tanımların kapsadığı faktörlerin çoğu değişkendir.
Kayıtdışı ekonomi ile ilgili farklı kişilerin farklı sınıflandırmaları vardır. Feige kayıtdışı ekonomiyi 4 ana başlık gibi sınıflandırmaktadır (Feige, 1990):

• 
  İllegal ekonomi
  
• 
  Rapor edilmeyen ekonomi
  
• 
  Kayıt edilmeyen ekonomi
  
• 
  Enformel ekonomi
  

İllegal ekonomi, yasal ticaret yöntemlerinin etkinlik alanını tanımlayan yasal durumlara uyulmadan izlenen ekonomik faaliyetlerden meydana gelen gelirden oluşur. Yasadışı ekonomiye dahil olanlar, yasaklanmış mal ve hizmetlerin üretimi ve dağıtımı ile uğraşırlar.

Rapor edilmeyen ekonomi, vergi yasasındaki kodlamalara benzer biçimde kurumsal olarak oluşturulan mali kurallardan kaçmak yada kaçınmaktan meydana gelen ekonomik faaliyetlerden oluşur. Rapor edilmeyen ekonominin bir özeti, vergi dairesine bildirilmesi gereken ancak rapor edilmeyen gelir miktarıdır.

Kayıt edilmeyen ekonomi, istatistiksel devlet kurumlarının rapor gereksinimlerini tanımlayan kurumsal kurallardan kaçınmaktan meydana gelen ekonomik faaliyetlerden oluşur. Kısaca, kaydedilmeyen ancak mevcut kural ve anlaşmalara uygun olarak ulusal muhasebe sistemlerinde kaydedilmesi gereken gelir miktarıdır.

Enformel ekonomi ise, devlet lisansları, emek sözleşmeleri, mali krediler ve sosyal güvenlik sistemlerinin maliyetlerinden meydana gelen ekonomik faaliyetlerden kaçınmaktan oluşur.

Elşen Bağırzade ise kayıt dışı ekonomik faaliyetleri 2 başlık altında sınıflandırıyor.
Şema 1: Kayıt Dışı Ekonominin Sınıflandırılması

Ulusal Ekonomi