İlahi ziyafət

Qurana dair üç əsas vəzifə: öyrənmək, anlamaq və düşünmək

Siz müsəlman gənc, müsəlman kişi və qadın və müsəlman uşaqlar Quranla ünsiyyət qurmalısınız. Quranda oxuduqlarınız haqda düşünün və onlardan öyrənin. Sonrakı mərhələ də əməldir. Amma mən əməldən öncəki mərhələsini deyirəm: Quranı öyrənmək, anlamaq, ayə və sözlər üzərində düşünmək.

Sizin oxuduğunuz bu sözlər Allah-Taalanın ilahi vəhyin son mənəvi ehtiyatı kimi bəşəriyyətə bəxş etdiyidir. Bunlar bəşəri bu dünyanın sonuna qədər xoşbəxtlik və qurtuluş yoluna yönəltməli olan sözlərdir. Dərin bilgilərlə dolu olan bu sözləri anlamaq lazımdır.

Təəssüf ki, bizim dil və lüğət problemimiz var. Bu bizim, yəni qeyri-ərəb xalqların çatışmazlığıdır. Özləri ərəb olanlar qiraətçi oxuduqca oturduqları yerdə tam olmasa da, onu başa düşürlər. Quranın sözü fəsahətli, bəlağətli və çox ucadır, onun xırdalıqlarını hər kəs anlamaz. Bənzətmə qüsurlu olsa da, Sədinin Gülüstanını buna misal vurmaq olar. Bəli, Sədinin Gülüstanı bəlağətli fars dilindədir, camaat onu başa düşür, amma zərif nöqtələrini və xırdalıqlarını yalnız ədiblər və yüksək düşüncə sahibləri anlayırlar. İndi siz bunu min qat artırın. Quran belədir. Onun dəqiq və zərif nöqtələrini və xırdalıqlarını ərəb dilini bilən adi bir dinləyici başa düşməyə bilər, amma hər halda bu sözlərin mənasını anlayır. Buna görə də ürəyi yumşalır və Quran qiraətini eşidərkən ilahi nəsihəti dərk edib ağlayır. Bu bizim problemimizdir, amma həll olunasıdır. Kimsə düşünməsin ki, mümkün deyil, daha neyləyək. Xeyr! Bu tamamilə mümkündür. Quranın çoxlu sözləri bizim fars dilimizdə təkrar olunmuşdur və biz onları anlayırıq. Qədimdə mənim Məşhəddə Quran məclisim olurdu. Belə otururduq. Mən bəzən ozamankı gənclər üçün - onlar indi qocalmışlar - söhbət edir və bunu deyirdim.

Xoşbəxtlikdən, bu gün yaxşı tərcümələr çoxdur. O zaman Quranın bir yaxşı tərcüməsi də yox idi ki, camaat istifadə etsin və məna baxımından etimadlı olsun. Bu gün Allaha şükür olsun ki, çoxlu sayda yaxşı tərcümələr vardır. Bu tərcümələrə müraciət edin, onlara baxıb Quranın mənasını anlayın. Deməli, bu bir nöqsandır, amma onu aradan qaldırmaq, yəni ayələrin mənasını başa düşmək olar.
Qurani-kərimlə rabitəni il boyu qorumaq

Quran oxumaq ayı, Quranın nazil olduğu və Quran məclisləri ayı olan mübarək ramazan ayında məscidlərdə və müxtəlif yerlərdə çoxlu Quran məclisləri təşkil olunur, amma ramazan ayı bitəndən sonra Quranı bağlayır və öpüb kənara qoyuruq. Belə olmaz. Biz Quranı özümüzdən ayırmamalı, daim Quranla rabitədə və ünsiyyətdə olmalıyıq. Hədislərdə deyilir ki, hər gün ən azı əlli ayə Quran oxuyun. Bu bir meyardır. Əgər imkanınız çatmasa, gündə on ayə oxuyun. Deməyin ki, namazda Həmd və surə oxuyuruq, elə bir rükətdə filankəsin dediyi on ayəni oxumuş oluruq. Xeyr! Müstəhəb, yaxud vacib namazda oxuduğunuz ayələrdən əlavə, Quranı açın, oturun və qəlbin hüzuru ilə on ayə, iyirmi ayə, əlli ayə, yüz ayə oxuyun. Quranı düşünmək, anlamaq və istifadə etmək üçün oxuyun. Bir növ oxumaq budur ki, insan Quranı götürüb mənasına fikir vermədən axıracan oxusun. Demək istəmirik ki, bunun heç bir təsiri yoxdur. Mən əvvəllər deyirdim ki, heç bir təsiri yoxdur, amma sonra fikrimi dəyişdim. Bunu demək olmaz, amma Quran oxumaqdan gözlənilən təsir qarşısında yox kimi bir şeydir.

Bir qiraət budur ki, ayəni hansısa minbərdə danışmaq, hansısa çıxışda, məclisdə söyləmək üçün oxuyurlar. Bu bizim kimilərin qiraətidir. Bunun eybi yoxdur, amma bizə vəzifə olan oxumaq bu növdən də deyil.

Bir oxumaq da budur ki, insan bir dinləyici kimi Allah-Taalanın söhbətinə qulaq assın. Allah-Taala sizinlə danışır. Sanki bir əzizinizdən, bir böyük adamdan sizə bir məktub gəlmişdir. Siz bu zaman məktubu nə üçün oxuyursunuz? Sizin üçün nə yazıldığını bilməkdən ötrü. Quranı da belə oxuyun. Bu, Allah-Taalanın məktubudur. Ən etimadlı dili və qəlbi olanlar bu Quranı Allah-Taaladan alıb sizə çatdırmışlar. Biz ondan bəhrələnməliyik. Buna görə hədisdə deyilir ki, bir surəni oxuyanda sonuna çatmağa yox, onu anlamağa çalışın. Fikirləşin, düşünün. Quranı belə oxuyun. Əgər insan Quranla ünsiyyət qursa, ondan əl çəkməz. Əgər biz Quranla ünsiyyət qursaq, həqiqətən ondan əl çəkmərik.

Quranı əzbərləmək neməti

Axırıncı məsələ bizim dəfələrlə təkrarladığımız Quranı əzbərləmək məsələsidir. Quranı əzbərləmək böyük nemətdir. Gənc və yeniyetmələr əzbərləmək yaşının qədrini bilsinlər. Siz elə bir yaşdasınız ki, əzbərləyib yadınızda saxlaya bilirsiniz. Biz də əzbərləyə bilərik, bizim yaşımızda da mümkündür, amma yaxşı alınmır və tez yaddan çıxır. Mümkünlüyünə gəlincə, bizim kimilər üçün də mümkündür, bizdən yuxarı yaşlarda - 75-80 yaşlarında olanlar üçün də. Mən eşitmişəm ki, mərhum Ayətullah Xoi ömrünün son illərində Quranı əzbərləmişdi. Bu çox mühüm məsələdir; məsələn, 80 yaşlı bir qoca Quranı əzbərləyir. Əzbərləmək olar, amma yaxşı yadda qalmır, yaddan çıxır. Əgər siz gənclik, xüsusən də yeniyetməlik çağında, yəni burada bizim üçün Quran oxuyan bu yeniyetmələrin yaşında, yaxud bunlardan yuxarı yaşlarda Quranı əzbərləsəniz, sizin üçün bir sərvət və ehtiyat olar. Quranı əzbər bilən şəxsin onun sözləri üzərində düşünmək imkanı dəfələrlə artıq olur. Bəzən insan Quranda bir ayəyə baxır, elə bilir ki, bu ayəni heç vaxt oxumayıb, amma Quranı əzbərləyən adam üçün belə bir hal qarşıya çıxmır. Ümidvarıq Allah-Taala deyib-eşitdiklərimizi qəlblərimizə təsirli etsin.

Bir neçə Quran duası

İlahi! Bizi Quranla yaşat və Quranla öldür! İlahi! Bizi qiyamətə Quranla birgə gətir! Bizi Quranda mövcud olan uca bilgilərdən faydalandır! İlahi! Bizim qəlblərimizi Quranla yaşat, Quranla işıqlandır! İlahi! Bizi sözün həqiqi mənasında Qurana hafizlərdən et! Bizim cəmiyyətimizi Quran cəmiyyəti et! İlahi! Öz lütfünü, mərhəmətini və şükrünü bu Quran qiraətçilərinə, quransevərlərə və məclisimizdə iştirak edən Quran müəllimlərinə şamil et! İlahi! Bizim əziz müəllimlərimizin çalışdığı işdə yardımçı olub Quranın təsir dairəsini günbəgün genişləndir! Dövrün imamının müqəddəs qəlbini bizdən razı et! Əziz imamımızın qəlbini, pak ruhunu və Quran yolunda mübarizə aparmış şəhidlərin pak ruhlarını bizdən razı et!

Qurani-kərim qiraətçiləri ilə görüşdə çıxışından: 2007.

Ramazan - ilahi qonaqlığa dəvət və fürsətlər ayı

Namazda iştirak edən əziz qardaş və bacıların hamısını və özümü bu mübarək ayın ən dəyərli məhsulu və səmərəsi olan ilahi təqvaya çağrıram. Mübarək ramazan ayı bütün faydaları və mənəvi gözəllikləri ilə birgə yenidən gəlmişdir. Mübarək ayın gəlişindən öncədən əzəmətli İslam Peyğəmbəri (s) xalqı bu mühüm və faydalı aya hazırlayırdı: "Allahın ayı bərəkət və rəhmətlə sizə doğru gəlir".¹ Rəvayətə əsasən, bu cümləni şəban ayının son cümə gününün xütbəsində buyurub ramazan ayının gəlişini xalqa xəbər verdi. Əgər ramazan ayını bir cümlədə tərif etmək istəsək, deməliyik ki, bu ay fürsətlər ayıdır. Bu ayda mənim və sizin üçün çoxlu fürsətlər yaranır. Əgər bu fürsətlərdən düzgün istifadə edə bilsək, çox dəyərli və əzəmətli bir azuqə toplamış olacağıq. Mən bu barədə bir qədər danışmaq istəyirəm. Birinci xütbə ramazan ayına və bu bənzərsiz fürsətlərə dair məsələlərə həsr olunacaq.

Həmin xütbədə əziz Peyğəmbər (s) buyurur ki, siz bu ayda Allah ziyafətinə dəvət olunmusunuz. Bu cümlənin özü diqqətəlayiqdir; ilahi qonaqlığa dəvət. Hamını bu qonaqlıqdan istifadəyə məcbur etməyiblər. Bu, vacib əməldir, amma ondan istifadə edib-etməməyimiz bizim öz əlimizdədir. Elələri var ki, bu böyük qonaqlıqda ümumiyyətlə bu dəvətnaməyə baxmağa imkan tapmırlar. Onların qafilliyi, maddiyyatda və dünya işlərində qərq olmaları elə bir həddədir ki, ramazan ayının gəlib-getdiyini anlamırlar. Sanki bir nəfər çox möhtəşəm və xeyirli bir qonaqlığa dəvət olunur, amma buna macal tapmır, hətta dəvətnaməyə baxmağı da unudur. Bunlar ondan tamamilə məhrum olurlar. Bəzi adamlar bu qonaqlıqdan xəbərdar olurlar, amma ona getmirlər. Allah-Taalanın lütf etmədiyi, üzrləri olmayan halda oruc tutmaq səadətini vermədiyi, Quran oxumaqdan və ramazan ayının dualarından məhrum qalan insanlar bunlardır. Elələri var ki, bu qonaqlığa qoşulmurlar, gəlmirlər. Bunların məsələsi aydındır. Müsəlman camaatın əksəri - bizim kimilər bu qonaqlığa gəlirlər, amma bundan götürdüyümüz faydalar eyni deyil. Bəzi adamlar bu fürsətdən maksimum yararlanırlar.
Ramazan ayının ilahi ziyafətinin mənəvi faydaları

Bu ayda mövcud olan oruc və aclıq təlimi bəlkə də bu ilahi ziyafətin ən böyük səmərəsidir. Mənəvi cəhətdən və insan qəlbində paklıq yaratmaq baxımından orucun faydaları o qədər çoxdur ki, bəlkə də bu ayın ən böyük faydasının orucdan ibarət olduğunu demək olar. Bəzi adamlar oruc tutmaqla bu qonaqlığa qoşulmuş və ondan bəhrələnmiş olurlar, lakin bu mənəvi təlimdən əlavə, özlərini Quran cəhətindən də yüksək həddə təmin edir, təfəkkürlə Quran oxuyurlar. Oruc halda, yaxud axşamlar və gecələr orucluqdan yaranan mənəviyyat halında Quran oxumağın, Quranla ünsiyyətin və Allaha dinləyici olmağın başqa bir ləzzəti və mənası var. İnsanın belə bir qiraətdə Qurandan öyrəndiyi adi halda öyrənilmir; onlar bundan da bəhrələnirlər. Bunlardan əlavə, Allah-Taala ilə danışmaq, söhbətləşmək, raz-niyaz etmək, öz qəlbinin sirlərini Allaha söyləməkdən də istifadə edirlər; yəni dualardan da oxuyurlar. Bu Əbu Həmzə Sumali duası, gündəlik dualar, axşam və gecələr oxunan dualar Allahla danışmaq, Allahdan istəmək, qəlbi ilahi izzət mənbəyinə yaxınlaşdırmaqdır. Onlar bundan da bəhrələnir, bu qonaqlıqda onun bütün faydalarından istifadə edirlər.

Bunlardan birinci olan və bəlkə də bir baxımdan ən üstünü günahları tərk etməkdir. Sözügedən şəxslər bu ayda günah da etmirlər. Əzəmətli Peyğəmbərin (s) həmin xütbəsində Əmirəlmöminin (ə) soruşur ki, bu ayda hansı əməl daha fəzilətlidir? Cavabda buyurur ki, Allahın haramlarından çəkinmək və günahlardan uzaqlaşmaq - ruhun və qəlbin bulaşmasının, paslaşmasının qarşısını almaq. Bu insanlar günahdan da çəkinirlər. Deməli, həm oruc tutmaqdır, həm Quran oxumaqdır, həm dua və zikrdir, həm də günahlardan uzaqlaşmaq. Bunlar ümumi şəkildə insanı əxlaq və rəftar baxımından İslamın nəzərdə tutduğuna yaxınlaşdırır. Bu işlərin məcmusu baş verdikdə insanın qəlbi kinlərdən təmizlənir, onda fədakarlıq ruhu oyanır, məhrum və yoxsullara kömək etmək, maddi işlərdə digərlərinə görə öz xeyrindən keçmək asanlaşır. Buna görə ramazan ayında cinayətin azaldığını, xeyir işlərin çoxaldığını, cəmiyyətdə sevgi və səmimiyyətin artdığını görürsünüz. Bunlar sözügedən ilahi ziyafətin təsiridir.
Bağışlanmaq istəyi və onun faydaları

Bəzi adamlar ramazan ayından bu şəkildə tam faydalanırlar, bəzi adamlar isə bir şeydən faydalanır, bir şeydən yox. Bu ayda müsəlman bu ilahi ziyafətdən maksimum bəhrələnməyə, ilahi rəhmətə və əfvə qovuşmağa çalışmalıdır. Mən burada bağışlanma diləyi üzərində dayanmaq istəyirəm; istər kiçik, istər böyük günahlardan, səhvlərdən bağışlanma diləmək. Bu ayda qəlbləri paslardan təmizləmək, çirkablardan yumaq çox mühüm məsələdir və bu, bağışlanma diləməklə mümkündür. Elə buna görə müxtəlif hədislərdə göstərilir ki, ən yaxşı dua bağışlanma diləməkdir. Bağışlanma diləyi də hamı üçündür. Uca insan olan əziz Peyğəmbər (s) də bağışlanmasını istəyirdi. Bizim kimilərin bağışlanmaq istəyi bir növ günahlara görədir - bizim vücudumuzda olan bu adi və normal günahlara, heyvani təmayüllərə, açıq-aşkar günahlara görə. Bəzilərinin bağışlanmaq istəyi isə belə günahlara görə deyil, daha yaxşını tərk etdiklərinə görədir. Bəziləri daha yaxşını da tərk etmirlər, amma bağışlanma istəyirlər. Bu bağışlanma istəyi Pərvərdigarın müqəddəs zatının əzəməti qarşısında bir məxluq olan insanın mahiyyətcə və təbiətcə qüsuruna görədir, kamil dərkin olmamasına görədir. Bu, övliyalara və böyüklərə məxsusdur.

Biz günahlarımızdan ötrü bağışlanmamızı istəməliyik. Bağışlanma istəyinin böyük faydası bizi öz barəmizdə qafilikdən çıxarmasıdır. Biz bəzən özümüz haqda səhv düşünürük. Bağışlanma fikrinə düşdükdə isə günahlar, səhvlər, dikbaşlıqlar, nəfsə etdiyimiz itaətlər, aşdığımız hədlər, özümüzə və digərlərinə etdiyimiz zülmlər gözümüz önündə canlanır və nə etdiyimizi xatırlayırıq. O zaman qürur və təkəbbür etməz, özümüzdən xəbərsiz olmarıq. Bağışlanma istəyinin ilk faydası budur. Sonra da Allah-Taala söz verib ki, həqiqətən dua edib Allah-Taaladan bağışlanmasını diləyən və günaha peşman olan insanı bağışlasın: "Allahın tövbələri qəbul edən və mərhəmətli olduğunu bilərdilər"¹. Allah-Taala tövbəni qəbul edəndir. Bu bağışlanmaq istəyi Allaha sarı qayıdış, səhvlərə və günahlara arxa çevirməkdir. Və əgər bağışlanmaq istəyi həqiqi olsa, Allah bunu qəbul edər.

Yadınızdan çıxarmayın ki, insan dili ilə dəfələrlə "Allah məni bağışla" - desə, amma fikri oyan-buyanda olsa, bunun faydası yoxdur. Bu, bağışlanma diləmək deyil. Bağışlanma diləmək bir duadır, istəkdir. İnsan həqiqətən Allahdan əfv diləməlidir: İlahi, mən bu günahı etmişəm, mənə rəhm et, günahımı bağışla. Günahların hər birinə qarşı belə bağışlanma diləmək, şübhəsiz, bağışlanmaya səbəb olar. Allah-Taala bu qapını açıq qoymuşdur.

Əlbəttə, müqəddəs İslam dinində digərlərinin yanında günahı etiraf etmək qadağandır. Bəzi dinlərdə ibadətgahlara gedir, ruhani və keşişin yanında oturub günahı etiraf edirlər. İslamda belə bir şey yoxdur və bu qadağan olunmuşdur. Digərlərinin qarşısında özünü rüsvay etmək, öz sirlərini və günahlarını açmaq yasaqdır. Bunun faydası da yoxdur. Həmin mövhumatçı və təhrif olunmuş dinlərdə deyirlər ki, keşiş günahı bağışlayır. Xeyr! İslamda günahı bağışlayan yalnız Allahdır. Hətta peyğəmbər də günahı bağışlaya bilməz. Şərafətli ayədə buyurur: "Onlar özlərinə zülm etdikləri zaman dərhal sənin yanına gəlib Allahdan bağışlanmaq diləsəydilər və Peyğəmbər də onlar üçün əfv istəsəydi, əlbəttə, Allahın tövbələri qəbul edən və mərhəmətli olduğunu bilərdilər"¹. Yəni orada Peyğəmbər (s) onlar üçün bağışlanma diləyir, özü isə günahı bağışlaya bilməz. Günahı yalnız Allah-Taala bağışlamalıdır. Bağışlanma diləmək həqiqətən mühüm məsələdir. Bu ayda bağışlanmanızı diləməyi yaddan çıxarmayın. Xüsusən axşam və gecələrdə ramazan ayının dualarını mənalarına fikir verərək oxuyun.

Allaha şükür olsun ki, bizim cəmiyyətimiz mənəviyyatlı bir cəmiyyətdir. Bizim xalqımız arasında dua, ibadət, təvəssül və münacat geniş yayılmışdır, xalq bunları sevir. Bizim gənclərimizin pak və işıqlı qəlbləri Allah zikrinə meyllidir. Bunların hamısı mühüm məsələlərdir. Ramazan ayı da bizim ixtiyarımızda qoyulan bir ilahi fürsətdir. Bu mübarək aydan istifadə edin. Çox böyük olan bu fürsətdən istifadə edib qəlbləri Allaha yaxınlaşdırın, Allahla tanış edin. Bağışlanma diləməklə qəlbləri və canları paklayın, istəklərinizi Allah-Taalaya deyin. Bizim xalqımızın Allah-Taala ilə mənəvi əlaqəsi böyük işlər görmüşdür. Ramazan ayı da bunun üçün möhtəşəm bir fürsətdir. Bu fürsətdən istifadə etmək lazımdır.

Allah-Taala bu ramazan ayında vücudumuzun mələk cəhətini heyvani cəhətə qalib etmək üçün bizim hamımıza kömək etsin! Bizim bir mələk cəhətimiz var, bir də maddi və heyvani cəhətimiz. Nəfsin istəkləri maddi cəhəti mələk cəhətinə hakim edir. İnşallah bu ramazan ayında o ruhaniliyi və mənəviyyatı maddi cəhətə hakim edək, onu bir ehtiyat kimi saxlayaq və ramazan ayından il boyu bizə köməkçi olacaq bir təlim dövrü kimi istifadə edək.

Tehranın cümə namazı xütbələrindən: 2007.

Allah zikrinin əhəmiyyəti və onun hədsiz olması

Hikmətli Allah kitabında buyurur: "Ey iman gətirənlər! Allahı çox yada salın! Onu səhər-axşam təqdis edib şəninə təriflər deyin! Sizi zülmətdən nura çıxarmaq üçün mələkləri ilə birlikdə sizə salam və salavat göndərən Odur. Allah möminlərə rəhm edəndir! (Möminlərin) Ona qovuşacaqları gün (bir-birinə) xeyir-duaları (və ya Allahın onlara verəcəyi xeyir-dua) “salam”dır! (Allah) onlar üçün çox qiymətli (tükənməz) mükafat hazırlamışdır"¹.

Ölkə idarəçiliyində ağır məsuliyyətləri üzərinə götürmüş əsas vəzifəli şəxslərin təxminən hamısı bu böyük və əhəmiyyətli məclisdə iştirak edirlər. Bu bizim üçün çox mühüm bir görüşdür. Möhtərəm prezident siyasi məsələlərə və ölkənin müxtəlif işlərinə dair məruzə ilə çıxış etdi. Bu haqda həmişə söz var, çoxdur və lazımdır. Lakin mən düşündüm ki, bu fürsətdən bir qədər bizim siyasi fəaliyyət və qərarlarımıza giriş sayılan bir məsələ üçün istifadə edək. Bu məsələ bizim ürək sözümüz, ixlaslı iman sözümüzdür. Bu, hərəkətin bütün mərhələlərində cisimdə olan bir can, zülmətdə olan bir nur və cansız cisimlərə həyat kimi rol oynaya bilər. Ona görə bu ayələri seçdim ki, bunlara birlikdə bir qədər nəzər salaq. Mənim özüm nə qədər baxıramsa, bu şərafətli "Allahı çox yada salın! Onu səhər-axşam təqdis edib şəninə təriflər deyin!"² ayəsini təkrarlamağa, onun məzmunu haqda düşünməyə və ona əməl etməyə ehtiyacımın olduğunu görürəm. Sizi özümlə müqayisə etdim və düşündüm ki, bizim hamımız buna ehtiyaclıyıq. Bu ayələr iman cəmiyyətinin formalaşmasından və bu cəmiyyətin böyük sınaqları arxada qoymasından sonraya aiddir. Bunlar Əhzab surəsinin ayələridir və hicrətin altıncı ilindən sonra nazil olmuşdur; yəni Bədr, Ühüd və digər çoxlu döyüşlərdən və nəhayət Əhzab döyüşündən sonra. Quran belə bir şəraitdə müsəlmanlara müraciət edir ki, Allahı çox yad edin. Zikr - xatırlamaq deməkdir. Xatırlamaq və yada salmaq unutmağın və qafilliyin - müxtəlif hadisə və məsələlərə qapılıb əsas işi unutmağın əksidir. Bu, biz Adəm övladlarının böyük problemidir. Allah-Taala buna mane olmaq istəyir. Bu xatırlamaq da yalnız xatırlayıb yada salmaq deyil, bizdən çoxlu xatırlamağı istəmişlər.

Mən burada bir hədis qeyd etmişəm. İmam Sadiq (ə) buyurur ki, bütün vaciblərin və ilahi hökmlərin həddi və ölçüsü var, o həddə və sərhədə çatdıqda bitir, vəzifə tamamlanır, amma "zikrdən savayı". Zikrin həddi və sonu yoxdur. Belə deyil ki, zikr və xatırlama hansısa ölçüyə çatdıqda deyək daha bəsdir, daha lazım deyil. Sonra həzrətin özü izah edir və buyurur: "Kim vacibləri yerinə yetirsə, onları öz (son) həddinə çatdırmışdır". Misal üçün, ramazan ayı bitdikdə siz bu vacibi öz sərhədinə çatdırmısınız, sizə daha bir şey vacid deyil. Həcc edən şəxs həccin son əməllərinə çatdıqda onu sona çatdırmışdır: “zikrdən savayı”. Zikr digər vaciblər kimi deyil. Hədisdə digər vaciblərin adını çəkməyib. Zəkat da belədir. Zəkatı verdikdən sonra vacib olmur, təyin edilən miqdarda vacibdir. Xums da belədir, qohumlara baş çəkmək də belədir, digər vaciblər də bu qəbildəndir, lakin zikr belə deyil: “Zikr belə deyil. Allah-Taala onun azına razı olmamış və onun üçün son hədd təyin etməmişdir”.¹ Allah onun üçün elə bir hədd qoymayıb ki, o həddə çatdıqda daha bitsin. Sonra həzrət bu ayəni oxudu: “Ey iman gətirənlər! Allahı çox zikr edin!”² Zikrin əhəmiyyəti budur.

Ayənin ardınca buyurur: "Mələkləri ilə birlikdə sizə salam və salavat göndərən Odur"³. Mərhum Əllamə Təbatəbai əl-Mizanda yazır ki, bu şərafətli ayə "Allahı çox yad edin" ayəsinə səbəb kimi göstərilir. Yəni bu çoxlu zikr sizdən ona görə istənilmişdir ki, sizə salam və salavat göndərən Allahı yad edəsiniz. Yalnız Allah-Taala yox, ilahi mələklər də siz möminlərə salam edirlər. Allahın salamı onun rəhməti, mələklərin salamı isə möminlər üçün bağışlanma diləyidir: "Möminlərin bağışlanmasını diləyərlər"⁴. Bu, Quran ayələrində vardır.

Nə üçün Haqqın müqəddəs zatı və ilahi mələklər qeyb aləmindən, yüksək səmadan sizin üçün rəhmət və salam göndərir, bağışlanma diləyirlər? "Sizi zülmətdən nura çıxarmaq üçün"¹. Onlar sizi zülmətlərdən xilas edib nura çıxarmaq istəyirlər. Bu zülmətlər və nur söhbəti də geniş söhbətdir. Bizim düşüncələrimizdə, qəlbimizdə, əxlaqımızda zülmətlər var və nur bunların qarşısındadır.

Əməl zülmətli də ola bilər, nurlu da. İnsanın zehni, düşüncəsi və etiqadları işıqlı da ola bilər, qaranlıq da. İnsanın əxlaq və xarakterləri qaranlıq da ola bilər, işıqlı da. Bir xalqın ictimai hərəkəti zülmətlərə və qaranlıqlara doğru da gedə bilər, nura doğru da.

Əgər bir xalqa, bir ölkəyə, bir iqtidara, bir fərdə ehtiraslar hakim olsa, heyvaniyyətdən irəli gələn kobudluq hakim olsa, tamahkarlıq və dünyagirlik hakim olsa, bu, qaranlıqdır; hərəkət qaranlıqdır, istiqamət qaranlıqdır, məqsəd qaranlıqdır. Əgər mənəviyyat hakim olsa, din hakim olsa, insanlıq hakim olsa, əxlaqi dəyərlər hakim olsa, xeyirxahlıq hakim olsa, sədaqət və doğruluq hakim olsa, bu olur nurluluq. İslam və Quran bizi buna dəvət edir. Allah-Taala və onun mələkləri bizi həmin zülmətlərdən xilas edib bu nur vadisinə çəkmək istəyirlər. Allahı yad edin. Onun səbəbi və dəlili də budur.

Allahı yad etməyin mərhələləri

Allah zikrinin mərhələləri var. Biz insanlar hamımız bir həddə və bir mərhələdə deyilik. Bizim dərəcələrimiz müxtəlifdir. Bəziləri ruhi baxımdan yüksək dərəcədədirlər; misal üçün, övliyalar, peyğəmbərlər, saleh insanlar, mənəviyyat və irfan adamları. Bəziləri də o səviyyələrə malik olmayan mənim kimi və bizim kimilərdir. O səviyyələrdə nələrin olduğundan bizim bəzilərimizin xəbərimiz də yoxdur. Bizim hamımız üçün zikr var - həm onlar üçün var, həm bizim üçün. Zikr onlar üçün Əmirəlmömininin (ə) hədisində göstəriləndir: “Zikr məşuqla həmsöhbət olmaqdır”.² Bu, övliyalar üçündür. Onlar üçün zikrin ləzzəti həmsöhbət olmağın ləzzəti kimidir. Əmirəlmöminin (ə) başqa bir hədisdə buyurur: “Zikr sevənlərin ləzzətidir”.¹ Zikr aşiq və sevənlər üçün ləzzətlidir.

Əgər günün bəzi hallarında, xüsusən də bu gündüz və gecələrdə sizin həyatınızda belə bir nur və qığılcım parlasa, xoş sizin halınıza. Bəzən bunun baş verməsi mümkündür. Əlbəttə, onlarınkı daimidir: "Daim namaz halında olanların xoş halına!" Bu onlara məxsusdur. Lakin aşağı səviyyələrdə olanlar üçün də bəzən qığılcım yarana bilər. Bunların qədrini bilmək lazımdır. Bu, zikrin sevənlərə və qəlb adamlarına məxsus mərhələsidir. Lakin o mərhələdə olmayan bizim üçün də zikrin böyük faydaları vardır. İndi mən burada qeyd etdiklərimi deyirəm: "Materialist duyğuları və azdırıcı həvəsləri dəf etmək".

Zikr bu həvəslərin hücumu qarşısında bizi və qəlbimizi qoruyan bir müdafiəçi kimidir. Ürək çox zəifdir. Bizim ürəyimizin və ruhumuzun zərərə uğraması çox mümkündür. Bəzi məsələlər qarşısında təsirlənirik, ürək müxtəlif cazibələrə yönəlir. Allahın yeri və insan vücudunda ən uca məqama malik olan ürəyin - yəni insan varlığının həqiqətinin sağlam və təmiz qalmasının istəyiriksə, müdafiə lazımdır. Bu müdafiə zikrdir. Zikr ürəyin, müxtəlif həvəslərin amansız hücumlarına məruz qalmasının qarşısını alır. Zikr ürəyi azdırıcı fəsad və cazibələrə qərq olmaqdan saxlayır. Mən bu barədə çox mənalı bir hədis gördüm. Buyurur: “Qafillər arasında zikr edən, qaçanlar arasında vuruşan kimidir”² Döyüş meydanında müdafiə edən, müqavimət göstərən, düşmənin hücumunun qarşısını almaq üçün bütün imkanlarından istifadə edən bir döyüşçünü görürsünüz. Lakin başqa bir əsgərin qaçması, dözümünü əldən verməsi və düşmən qarşısından qaçması da mümkündür. Buyurur ki, qafillər arasında zikr edən, qaçanlar arasında müqavimət göstərən əsgər kimidir. Baxın, bu bənzətmə həmin cəhətə görədir. Çünki o, əcnəbi hücumçu qarşısında müdafiə edir və müqavimət göstərir. Sizin zikriniz də müqavimət göstərir? sərhədi müdafiə edir, ürək sərhədinizi qoruyur. Məhz buna görə Quranın cihad ayələrindən olan bir şərafətli ayəsində belə buyurulur: "Bir (kafir) dəstə ilə üz-üzə gəldikdə möhkəm olun və Allahı çox yada salın ki, nicat tapasınız"¹. Cihad zamanı düşmənin hücumu qarşısında qaldıqda müqavimət göstərin və Allahı çox yad edin. Allahı yad etmək orada da işə yarayır və bu sizin uğur və qurtuluşunuz üçün vasitədir. Nə üçün? Çünki bu zikr ürəyi möhkəmlədir. Ürək möhkəmlənəndə addım da möhkəmlənir. Döyüşdə belədir. Döyüş zamanı zəifləyəndə ayaqlarımızdan öncə qəlbimiz qaçmağa başlayır. Bizim ayaqlarımızı qaçmağa vadar edən qəlbimizdir. Əgər qəlbimiz möhkəm dayansa, ayaqlarımız da dayanar.

Bütün döyüşlərdə - həm hərbi döyüşdə, həm siyasi döyüşdə, həm iqtisadi döyüşdə, həm informasiya döyüşündə Allahı yada salın. Bu, sizin uğur qazanmanıza səbəb olacaq. Allahın zikri möhkəmliyin təminatçısıdır.

Allahı yada salmaq bizim doğru yolla irəliləyə bilməyimizə bais olur. Biz mömin kimi, müsəlman kimi, mütərəqqi bir məktəbin ardıcılı kimi, gələcəkdə İslam sivilizasiyasının çiçəklənəcəyindən xəbər verən bu bünövrəni qurmaqda maraqlı şəxslər kimi özümüz üçün məqsəd təsvir etmişik və həmin məqsədə sarı hərəkət etməyimiz üçün Allahı yada salmağa ehtiyacımız var.

Bizim Allahı yada salmağa digərlərindən çox ehtiyacımız var. Mənim bu məclisi qənimət saymağımın səbəbi budur ki, sizin adi insanlarla böyük fərqiniz var. Siz bu quruluşun bir sahəsini idarə edirsiniz və onu qorumaqda təsiriniz böyükdür. Əgər siz bu sahəni yaxşı saxlasanız, yaxud zəif saxlasanız və yaxud bütünlüklə əldən versəniz, vəziyyət çox fərqlənəcək. Deməli, sizin Allahı yada salmağa digərlərindən çox ehtiyacınız var. Allahın xatirəsi bizim qəlbimizə hakim olsa, şübhəsiz ki, rəftarımıza da təsir edəcək, üzərimizə düşən vəzifələri yerinə yetirməyə, bizim acı sonuclara və ilahi qəzəbə səbəb olan haram və günah işlərdən çəkinməmizə də təsir edəcək və bunlardan uzaqlaşmağımıza yardımçı olacaq.