İlahiyyat faküLTƏSİNİn elmi MƏcmuəSİ
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
Yüklə 3,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
|
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT SİYAHISI 1. S.Thomas Kuhn, “Bilimsel Devrimlerin Yapısı”, Çev.: Nilüfer Kuyaş, 8. Bsk., İstanbul 2006 2. S.Thomas Kuhn, “Asal Gerilim-Bilimsel Geleneek ve değişim üzerine seçme incelemeler” İstanbul-1994 3. B. S. Qəndilov. R.T. Qəndilov. “Elmin fəlsəfəsinin problemlərinin öyrənilməsi üzrə metodik vəsait” Bakı- 2000 4. Thomas S. Kuhn “The Structure of Scientific Revolutions” Printed in the United States of America-1970 5. Thomas Samuel Kuhn “Kopernik devrimi: Batı düşüncesində gezegen astronomisi” İmge yayın evi 2007 səh 433 6. Pamukkale üniversitesi sosial bilimer esntitüsü “Bilimsəl devrim ve metod kavramı üzeine Karl Popper ve Thomas Kuhn” Hülya Yaldır ve Aslı Üner Temmuz -2009 sayı 4 7. Sahabeddin Yalçın “Kuhn ve bilimsel relyativizm” Muğla Ümiversitesi SBE Dergisi Bahar 2001 Sayı 6 8. Saul McLeod “Karl Popper” published 2011 http://www.simplypsychology.org/karl-popper.html 9. Steve Fuller “Kuhn vs. Popper
Books (UK) and Columbia University Press (US), 2003.
10. Steve Fuller “The Philosophy of Science and Technology Studies”, Routledge, 2006
11. Steve Fuller “
University of Chicago Press, 2000.
T.Kun: elmin inkişaf prosesinin mərhələləri haqqında 249
XÜLASƏ Məqalə Tomas Samuel Kunun əsasən elmi prosesin inkişaf mexanizmi barədə olan fikirlərindən bəhs edir. Məqalədə Kunun elmin inkişaf prosesi bir-birindən fərqlənən mərhələlərlə xarakterizə olunur. Əsasən bu məqalədə normal elmdən əvvəlki mərhələ və normal elm mərhələsi barədə geniş məlumat verilmişdir.
SUMMARY
This article is about the thoughts of Thomas Samuel Kuhn that explains the mechanism of the scientific process. He characterized development process of science as stages that have differences between them. The pro-normal sicence and normal science stages are especially investigated in the article.
В статье говорится, в основном, в размышлениях Томаса Самуеля Куна о развития механизме научного процесса. По мнению Куна, развитие научного этот процесса поэтапно характеризуется этапами. Специально, в статье предложена обширная информация о пронормальной науке и нормальных стадиях науки. Mədəniyyət sosiallaşma amili kimi 251
MƏDƏNİYYƏT SOSİALLAŞMA AMİLİ KİMİ
BDU-nin fəlsəfə kafedrasının doktorantı
Açar sözlər: insan, sosiallaşma, mədəniyyət, inkulturasiya, sosial norma və dəyərlər Keywords: human, socialization, culture, inculture, social norms and value Ключевые слова: человек, социализация, культуры, инкультурация, социальные нормы и ценности. Hər bir cəmiyyətdə şəxsiyyətin sosiallaşması prosesi, başqa sözlə, insanın fəal, dəyərli varlıq kimi inkişafı məsələsi işlənib hazırlanır. Həmin prosesdə fərdin mövcud cəmiyyətin yaddaşına qovuşması, onun toplanmış ənənələrə yiyələnməsi həyata keçirilir. Şəxsiyyətin sosiallaşması konkret tarixi sosial iqtisadi strukturdan və mədəniyyət tipinin dəyişməsindən asılıdır. Şəxsiyyətin sosiallaşması onun sosial təcrübəni mənimsəməsini və sosial fəallığını özündə təcəssüm etdirir. Bu mənada sosiallaşma şəxsiyyətin inkişafı ilə üst-üstə düşür. Sosiallaşma insanın davranış nümunələrini, norma və dəyərləri, mövcud cəmiy- yətdə onun uğurlu fəaliyyəti üçün zəruri olanları mənimsəməsi prosesidir. Şəxsiy- yətin sosiallaşması bəşəriyyətin sosial təcrübəsinin nəsildən-nəsilə verilməsini üzvi surətdə birləşdirir. Buna görə varislik, ənənələrin saxlanılması və mənimsənilməsi adamların gündəlik həyatından ayrılmazdır. Onların vasitəsilə yeni nəsillər cəmiyyətin iqtisadi, sosial, siyasi və mənəvi problemlərinin həllinə cəlb olunurlar. Sosiallaşma prosesinin vasitəsilə fərd mədəniyyətin əsas elementlərini: simvolları, mənaları, dəyərləri, normaları mənimsəyir. Bu mənimsəmənin əsasında - sosiallaşmanın gedişində sosial keyfiyyətlərin, xüsusiyyətlərin, əməl və bacarıqların formalaşması baş verir. Bunun sayəsində insan qarşılıqlı sosial təsirin iştirakçısı olur. Sosiallaşma sosial “Mən”in formalaşması prosesidir [2, s.116]. Sosiallaşma fərdin mədəniyyətə, təlimə və tərbiyəyə qoşulmasının bütün formalarını əhatə edir. Fərdin cəmiyyətə qoşulması prosesi iki istiqamətdə baş verir. Bir tərəfdən, fərd sosial münasibətlər sisteminə qoşularaq mənsub olduğu cəmiyyətin mədəni təcrübəsini, onun dəyərlərini və normalarını mənimsəyir. Digər tərəfdən, insan sosiallaşaraq,
Səlimov Ülviyyə Tacir qızı 252
cəmiyyətin işlərində və onun mədəniyyətinin gələcək inkişafında daha geniş və fəal iştirak edir. Sosiallaşma fərdin mədəniyyətə qoşulmasının bütün proseslərini: onun təhsil və tərbiyəsini, başqa insanlarla qarşılıqlı təsirini, cəmiyyətin norma və dəyərlərinin, müxtəlif sosial rolların və birgə fəaliyyət növlərinin mənimsənilməsini və s. əhatə edir. Nəticədə insan bioloji varlıqdan tədricən cəmiyyətdə yaşaya və fəaliyyət göstərə bilən sosial varlığa çevrilir. Mədəniyyət şəxsiyyətin formalaşmasına təsir edən mühüm amillərdən biridir. Çünki mədəniyyət öz növbəsində mürəkkəb sosial sistemi təmsil edən cəmiyyətin vacib altsistemidir. Görkəmli Amerika sosioloqu T. Parsonsun fikrincə, mədəniyyət cəmiyyətlə qarşılıqlı təsir və özünün insaniyaradıcı missiyasının yerinə yetirilməsi prosesində qarşılıqlı əlaqədə olan üç aspektdə təsvir edilə bilər. “Əvvəla, mədəniyyət ötürülür, o, mirasdan və ya sosial ədalətdən ibarətdir; ikincisi, o, öyrəniləndir, insanın genetik təbiətinin təzahürü deyildir; üçüncüsü, o, hamı tərəfindən qəbul edilmişdir. Beləliklə, o, bir tərəfdən, məhsul, digər tərəfdən isə insanın sosial qarşılıqlı təsir sisteminin determinantıdır” [3,s.471-472]. Elmdə və gündəlik həyatda tez-tez istifadə olunan mədəniyyət anlayışının tam mənasını tapmaq çətindir. Ona görə də bütün çalarları və mənası ilə mədəniyyət anlayışına tərif vermək çətin olur. Mədəniyyət termini latın mənşəli söz olub, cultura, torpağın becərilməsi deməkdir. Ancaq istənilən halda mədəniyyət təbiətin bizə verdiyi insanın yaradıcılıq nəaliyyəti kimi başa düşülür. Ona görə də mədəniyyət genetik yolla deyil, cəmiyyətlə bilavasitə bağlı olaraq formalaşır. Mədəniyyət və cəmiyyət arasında sıx əlaqə mövcuddur, lakin başa düşmək lazımdır ki, mədəniyyət cəmiyyətin həyat tərzini, ənənələrini, davranış normalarını işləyib hazırlayır. Cəmiyyət də öz növbəsində diqqətini mədəniyyət sisteminə yönəldir. Hər bir mədəniyyət cəmiyyətsiz, cəmiyyət də mədəniyyətsiz ola bilməz. Mədəniyyət adı altında biz insanı təbiətdən ayıran müxtəlif keyfiyyətləri başa düşürük. Biz nəyi və necə başa düşməyimiz özünü mədəniyyətdə təcəssüm etdirir.
Mədəniyyət - cəmiyyətin əldə etdiyi maddi və mənəvi sərvətlərin məcmusudur ; həmçinin onların yaradılması qabiliyyəti və bəşəriyyətin tərəqqisi üçün onlardan istifadə etmək və onları nəsildən-nəsilə vermək bacarığıdır. Mədəniyyət – insanın mənəvi dünyasıdır, onun özünü müəyyən etməsi və şəxsiyyətin mövcudluğu üsuludur. Mədəniyyət cəmiyyətdə bir sıra funksiyalar həyata keçirir: 1.Mühitə uyğunlaşma funksiyası 2. Dərketmə 3.İnformativ funksiya 4. Kommunikativ funksiya 5 .Requlyativ (və ya normativ) funksiya 6. Aksioloji (qiymətləndirici) funksiya 7. Sosiallaşdırma (humanistləşmə) funksiyası. Mədəniyyət sosiallaşma prosesində bir nəsildən digərinə ötürülür. Sosiallaşma məlum cəmiyyətin mədəniyyət Mədəniyyət sosiallaşma amili kimi 253
normalarının mənimsənilməsi prosesidir. Amerika sosioloqu N. Smelzer isə mədəniyyətin sosiallaşdırma imkanlarını bu cür izah edirdi: “Mədəniyyət cəmiyyətin üzvləri olan şəxsiyyətləri formalaşdırır, eyni zamanda müəyyən dərəcədə onların hərəkətlərini istiqamətləndirir” [4, s. 140]. Sosioloji baxımdan mədəniyyət-dəyərlər, normalar, ənənələr, davranış modellərini insanların həyatında birləşdirərək vahid cəmiyyəti formalaşdırır. Hər hansı bir ailədə dünyaya gəlmiş insan doğulduğu ilk dəqiqədən mövcud şəraitin, əşyaların, görüşlərin, inamların, uşaqları tərbiyə metodlarının və s. təsirinə məruz qalır. Onun üçün mədəniyyət artıq hazır olan bir aləm, onu formalaşdıran, onun uzun illər ərzində bir çox şeyləri öyrənərək daxil olacağı bir dünyadır. Onun orqanizmi, onun arzuları, təbii meylləri o dəqiqə onun doğulduğu qrupun mədəniyyətinin formalaşmış etalonları və qaydaları məngənəsinə düşmüş olur. İnsan üçün ailə - cəmiyyətin ona bilavasitə formalaşdırıcı, tərbiyəedici təsir göstərən ilkin modelinə, orada formalaşmış və hökm sürən münasibətlər isə - şəxsiyyətlərarası münasibətlərin nümunələrinə çevrilir. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, ailələrin mədəni səviyyələri eyni deyil. Bəzi ailələrlə hökm sürən münasibətlər tərzinin uşağın tam mənada şəxsiyyət və fərdiyyət kimi, cəmiyyətin üzvü kimi formalaşmasına olduqca mənfi təsirləri müşahidə olunur. Digər tərəfdən, uşaq üçün daxili münasibətlərin fonu olan ailənin emosional atmosferi sabit deyil. Bu qeyri-sabitlik uşağın mənəvi, bəzi hallarda isə hətta fiziki təkamülü və inkişafına güclü təsir göstərir. Biz mədəniyyət, onun qanunlarının işlənməsi ilə əlaqədar qeyd edə bilərik ki, mədəniyyətin inkişafı insan inkişafı ilə sıx bağlıdır. İlk növbədə, insan mədəniyyətin yaradıcısı və istehlakçısı kimi çıxış edir. Mədəniyyətin genezisi, funksiyaları insan olmadan ağlasığmazdır. Mədəniyyətin dinamik inkişafı ilə əlaqədar insan həyatda özünü tapır, çünki mədəniyyət yeni üfiqlər, yeni ideyalar açır. Mədəniyyət və insan arasında qırılmaz əlaqə məhvə tabe deyil. Ona görə də mədəniyyətin nəaliyyəti insanın fəaliyyəti, bilik ünsiyyəti ilə bağlıdır. Z.Freyd bir psixoloq kimi çox çətin vəziyyətdə idi: mədəniyyətsiz cəmiyyət ağlasığmazdır, ağlasığan mədəniyyət- ümumbəşəri bədbəxtliyin mənbəyi kimi çıxış edir. Burada o, böyük dilemma qarşısında qalmışdı:ya mədəniyyətdən imtina edib insanı sağlam, azad və xoşbəxt etmək yolunu tutmalı, ya da mədəniyyətin mövcudluğunu onun tərəqqisinin qarşısıalınmazlığını qəbul edərək insanın bədbəxtliyinin onun taleyi olması faktı ilə barışmalı. Mədəniyyət qayda, qanun, norma, prinsip və tabular sisteminin tətbiqindən başlayır ki, bu da insanda nevrozların əmələ gəlməsinə,psixikanın patalogiyasına səbəb olur. Mədəniyyətlə insan bir-birindən ayrılmazdır : insan mədəniyyəti yaratdığı
Səlimov Ülviyyə Tacir qızı 254
qədər də , mədəniyyət insanı yaradır. Mədəniyyət instinklər üzərində zəkanın üstünlüyünü təmin etdi [ 5, s.96 ]. Mədəniyyət və insan fenomeni bir-birilə qırılmaz surətdə bağlıdır. İnsan mədəniyyəti yaratdığı kimi, mədəniyyət insanı formalaşdırır, onun varlığının məna və məqsədini şərtləndirir, onun mahiyyətini inkişaf etdirir. Ona görə də insan və mədəniyyət problemi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. S.L. Rubinşteyn şəxsiyyəti belə müəyyənləşdirib: “ bu konkret tarixi fərdin real dünyada real münasibətlərə qoşulmasıdır.İnsan üçün onun inkişaf qanunauyğunluqlarından bioloji deyil, ictimai tərəflər əhəmiyyətlidir ” [6, s.178 ]. Mədəniyyət və insan nisbətini təhlil edərkən burada çoxtərəfləri görmək olar. İnsan çıxış edir : mədəniyyətin özünəməxsus məhsulu kimi, mədəniyyətin istehlakçısı kimi, mədəniyyətin istehsalçısı kimi, mədəniyyətin tənzimləyicisi kimi. Mədəniyyətin məhsulu olaraq insan şüurlu ictimai varlıqdır. Heyvanlardan fərqli olaraq, dünya mədəniyyətinin norma və dəyərlərinə daxil olur ki, bu da şəxsiyyətin təşəkkülündə inkulturasiya və sosiallaşma prosesinin baş verməsi ilə nəticələnir. Mədəniyyətin şəxsiyyətə təsiri sosiallaşma və inkulturasiya prosesində baş verir. İnsan cəmiyyətdə və konkret mədəniyyətdə bilik və bacarığın köməyilə qaydalar əldə edir. Sosiallaşma altında fərdin sosial rolları,normaları mənimsənilməsi prosesi başa düşülür. Bu halda insan şəxsiyyət kimi formalaşır. Sosiallaşma adı altında inkulturasiya konkret mədəniyyətdə insanın təhsil ənənələrini və davranış normalarını mənimsəməsi nəzərdə tutulur. Bu qarşılıqlı mübadilə prosində insan şəxsiyyətinin əsas xüsusiyyətləri formalaşır, digər tərəfdən insan özü də mədəniyyətə təsir göstərir. İnkulturasiyaya insani təməl vərdişlərin formalaşması daxildir [ başqa insanlarla ünsiyyət tipləri, ictimai davranışa nəzarət forması və s.] İnkulturasiya prosesi sosiallaşmadan daha mürəkkəb prosesdir. İnkulturasiya prosesinin məzmununu şəxsiyyətin inkişafı, sosial kommunikasiya , öz həyat təminatı üçün əsas bacarıqların əldə edilməsi təşkil edir. İnkulturasiyanın əsas mexanizmləri: imitasiya (digər insanların davranışında müşahidə olunan davranış vərdişlərinin təkrarı) və identifikasiya ( bu zaman uşaq valideynlərin davranışını qəbul edir). İnkulturasiya mexanizminin müsbət tərəfləri ilə yanaşı,mənfi tərəfləri də var. Sosiallaşma və inkulturasiyanın əsas agentləri: ailə, müxtəlif siyasi və ictimai təşkilatlar, kütləvi informasiya vasitələri, təhsil və s.dir. Hələ uşaq ikən ailə inkişafda aparıcı rol oynayır.Gələcəkdə digər amillər fəaliyyət göstərir. Sosiallaşma və inkulturasiya davamlı proses kimi insanın bütün həyatı boyu davam edir.
Mədəniyyət sosiallaşma amili kimi 255
İnkulturasiya - insanın mədəniyyətin əsas elementlərinin mənimsənilməsi prosesidir: dəyərlər, simvollar, ənənələr və normalar. İnkulturasiya termini M.Herskovun İnsan və onun işi . -Elmi mədəni antropologiya (1948) işində qeyd olunmuşdur. Sosiallaşma və inkulturasiya anlayışları məzmunca bir-birinə çox yaxın anlayışlardır, çünki hər hansı cəmiyyətin mədəni formalarının insan tərəfindən mənimsənilməsi prosesidir. Buna görə də müasir elmi ədəbiyyatda sinonim anlayış kimi istifadə olunur. İnkulturasiya özündə insanın təməl bacarıqlarını, digər insanlarla ünsiyyət növlərini, davranışlarını, emosiyalarını formalaşdırır. İnkulturasiyanın nəticəsi olaraq insan öz sosial mühitini sərbəst istiqamətləndirmək, əvvəlki nəsillərin yaratdığı zehni və fiziki əməyin məhsullarının mübadiləsini edə bilir. Bu keyfiyyətinə görə də insan mənsub olduğu mədəniyyət ilə digər mədəniyyətlərdən seçilir. Nəticədə sosiallaşmanın nəticəsi olaraq insan cəmiyyətin tamhüquqlu üzvü olur, tələb olunan sosial rolu sərbəst şəkildə yerinə yetirir. Öz xarakterinə görə inkulturasiya prosesi sosiallaşma prosesindən daha mürəkkəbdir. Məsələ ondadır ki, mədəni norma, dəyər, adət və ənənələrin mənimsənilməsindən ictimai həyatda sosial qanunların mənimsənilməsi daha tez baş verir. Buna misal olaraq miqrantları gətirmək olar. İnsan hər hansı bir ölkəyə müvəqqəti və ya daimi gedirsə, ilk növbədə həmin ölkənin iqtisadi, sosial, siyasi quruluşu haqqında ilkin təsəvvürlərə malik olmalıdır. Bu biliklərin mənimsənilməsi sosiallaşma prosesinin məzmununu təşkil edir. İnkulturasiya zamanı insanın mədəniyyəti mənimsənilməsi prosesi, bir tərəfdən, fərdi istək və maraqlar, digər tərəfdən isə - insan üçün xas olan idraka və mənəvi- estetik zənginləşməyə qarşı meyllər müəyyən edir. Burada qeyd etmək lazımdır ki, xarici dillərin öyrənilməsi, insanın peşəsi üçün vacib olmayan biliklərin əldə edilməsi, digər xalqların mədəniyyətlər ilə tanışlıq sosiallaşmanın vacib elementləri sayıla bilməz. İnkulturasiya- insanın tərbiyəsi ilə mədəniyyətin qovuşmasıdır. Son nəticədə inkulturasiya- ziyalılıqdır. Beləliklə, iki proses-inkulturasiya və sosiallaşma müxtəlif qanunlar üzrə inkişaf edir. İnkulturasiya qocalana qədər maksimum həddə çatır, sosiallaşma isə gənclik dövründə əsasən formalaşıb başa çatır. Sosiallaşma baxımından insandan soruşduqda “sən kimsən?” o cavab verməlidir :”Mən- professor, alim, mühəndis, ailə başçısı”. Ancaq inkulturasiya baxımından soruşduqda öz milli- mədəni mənsubluğunu açıqlamağa məcburdur. “Mən-rusam” Amerikalı mədəni antropoloq J.Uaytinq və xanımı sosiallaşmanın xüsusiyyətlərini altı mədəniyyət arasında müəyyənləşdirmişlər. Onlar hər bir mədəniyyətə sosial strukturun sosiallaşmaya təsirini araşdırmışlar. ”Sadə mədəniyyətlərdə yaxın qohum Səlimov Ülviyyə Tacir qızı 256
və qonşuların qarşılıqlı yardımı böyük əhəmiyyət kəsb edir. Şəxsiyyətin keyfiyyətləri isə kollektivdə inkişaf edir.Mürəkkəb mədəniyyətlərdə isə öz məqsədlərinə və hakimliyinə çatmaq üçün müxtəlif rollar və iyerarxiya strukturu, faydalı olmaq bacarığı əsas götürülür.Ona görə də bu rolunu hazırlayarkən uşaqlar böyüklərin ruhunu və əzmini tərbiyə edirlər” [7, s. 246 ] Mədəniyyətin formalaşması problemi yeni nəslin quruculuğunun açarıdır. Mədəniyyət ilk növbədə, cəmiyyət üzvünün düşüncə tərzi və fəaliyyət növüdür. Sosioloji mənada mədəniyyət dəyərlər, normalar, ölçülər, ənənələr vasitəsilə insanlar arasındakı qarşılıqlı münasibətləri tənzimləyir. L. Uayt qeyd edir ki, “ mədəniyyət təkcə mədəniyyət baxımından izah edilə bilər ”. L.Uayt mədəniyyətə və cəmiyyətə sistemli yanaşma əsasında izah edir ki, mədəniyyət cəmiyyətin inkişafının səbəbi və şərtidir. Mədəniyyətə o, insan fəaliyyətinin spesifik sahəsi kimi baxır. O mədəniyyətə cəmiyyətin funksiyası kimi baxmır. Əksinə sosial sistem mədəniyyətin daha geniş, bütöv komponentlərindən birinə çevirir [7, s. 246 ].
Mədəniyyət-cəmiyyətin iqtisadi və siyasi mexanizmləri kimi eyni dərəcədə zəruri və vacib amillərdən biridir. Əgər iqtisadiyyatda mülkiyyət münasibətlərin əsasını təşkil edirsə, siyasətdə hakimiyyət, mədəniyyətdə isə əsas norma və dəyərlərdir. Sosiomədəni mühitin mürəkkəbləşməsi sosiallaşma mexanizminin mədəni təminatını daha rəngarəng edir. Mədəni norma və məqsədlər hər bir sosial təbəqə və qrupun yerini müəyyən edir. Hazırda daha bir məfhum – mədəni transmissiya, gələcək nəslə mədəni irsin yeni məlumatlarının ötürülməsi anlayışından istifadə olunur. Məşhur amerikalı etnopsixoloq M.Mid ənənəvi mədəniyyətdə sosiallaşmanın xüsusiyyətlərini öyrənmişdir. Onun toplanmış materialları uşaqların psixoloji inkişafında sosiomədəni amillərin rolunu müəyyən etməyə imkan vermişdir. Sosiallaşmanı Mid inkulturasiya prosesi, mədəni dəyərlərin nəsildən nəslə ötürülməsi kimi başa düşmüşdür. Bu yanaşma mədəni təsirlərin,prinsiplərin uşaqların təlim-tərbiyəsinə avtomatik surətdə köçürülməsini təmin edir. M.Mid və R.Benedikt ictimai inkişafın müxtəlif mərhələrində sosiallaşma prosesini araşdırdı. Onlar həyat tsiklinin bir mərhələdən digərinə keçidi fərdlər üçün əhəmiyyətli təsirini göstərib. (xüsusilə, yetkinlik və ilk gənclik dövrü üçün) Onların əsas maraq dairəsi müəyyən cəmiyyətdə mədəniyyətdə baş verən dəyişikliklərin fərddə hansı dəyişikliklər ilə nəticələndiyini araşdırmaqdır. Mid hesab edirdi ki, “ məhz mədəniyyət cəmiyyətdə uşaqları, düşünməyə, hiss və hərəkət etməyi öyrədən əsas amildir ” [8 , c 141]. Mədəniyyət ən geniş mənada insanın həyat fəaliyyətinin bütün əsas sferalarını – maddi istehsal, sosial-siyasi münasibətlər, mənəvi inkişaf sahəsi, məişət, insanlar
Mədəniyyət sosiallaşma amili kimi 257
arasındakı qarşılıqlı əlaqələri səciyyələndirir. Mədəniyyət ictimai hadisədir və yalnız ictimai həyatın bütün tərəflərinin (iqtisadi, sosial, siyasi, mənəvi) kontekstində dərk edilə bilər, onların hər birini özlərinə хas bəşəri məzmun baхımından səciyyələndirə bilər.
1. S.S.Haşımova, Mədəniyyət şəxsiyyətin formalaşmasının mühüm amili kimi. Müasir dövrün aktual problemləri. Buraxılış N4-2010,192 s. 2. Радугин А. А. , Радугин К. А. Социология: курс лекций. Москва, Центр, 2003, с. 303
3. Парсонс Т. Понятие общества: компоненты и их взаимоотношения. Американская социологическая мысль. Тексты. Москва, 1996, с. 590 4. Смелзер Н., Социология. Москва, Феникс,1998, 688 с. 5. Fərman İsmayılov, Klassik psixoanalizin əsasları, Bakı, Ensiklopediya, 2003 6. Рубинштейн С. Л. Основы общей психологии. - СПб., 2000. – c. 635. 7. Уайт Л. Избранное: Наука о культуре. — Москва, РОССПЭН, 2004. — 960 с. — (Серия «Культурология. XX век») 8. Мид Маргарет , Культура и мир детства , Сост. и предисл. И. С. Кона. — Москва , Наука, 1988,c.429
Səlimov Ülviyyə Tacir qızı 258
XÜLASƏ
Məqalədə mədəniyyətin sosiallaşmada başlıca amil olması məsələsinə toxun- muşdur. Sosiallaşma prosesinin vasitəsilə fərd mədəniyyətin əsas elementlərini: sim- volları,mənaları,dəyərləri, normaları mənimsəyir. Mədəniyyətin şəxsiyyətə təsiri sosiallaşma və inkulturasiya prosesində baş verir. İnkulturasiya-insanın mədəniyyətin əsas elementlərinin mənimsənilməsi prosesidir: dəyərlər, simvollar, ənənələr və normalar. Sosiallaşma və inkulturasiya anlayışları məzmunca bir-birinə çox yaxın anlayışlardır, çünki hər hansı cəmiyyətin mədəni formalarının insan tərəfindən mənimsənilməsi prosesidir. Buna görə də müasir elmi ədəbiyyatda sinonim anlayış kimi istifadə olunur. İnkulturasiya özündə insanın təməl bacarıqlarını, digər insanlarla ünsiyyət növlərini, mdavranışlarını, emosiyalarını formalaşdırır. İnkultura- siyanın nəticəsi olaraq insan öz sosial mühitini sərbəst istiqamətləndirmək, əvvəlki nəsillərin yaratdığı zehni və fiziki əməyin məhsullarının mübadiləsini edə bilir.
Yüklə 3,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|