İlahiyyat faküLTƏSİNİn elmi MƏcmuəSİ
Seyid Yəhya Şirvaninin həyat və yaradıcılığı
Yüklə 3,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Seyid Yəhya Şirvaninin həyat və yaradıcılığı: Seyid Yəhya Şirvani 14-cü əsrin sonunda Şamaxı şəhərində tanınmış seyid ailəsində dünyaya gəlmişdir. Onun nəsli yeddinci imam İmam Museyi Kazıma qədər gedib çıxır. Ailəsi Şamaxının sayılıb-seçilən soylarından idi. Atası Bəhaəddin öz dövrünün nəqibul-əşrafı 13
təhsil almış, dil və din elmləri sahəsində müxtəlif müəllimlərədən dərs almışdır. Bu müəllimlər içərisində Şeyx Şəmsəddin Axsıkəti, Mövlana Hafizəddin əl-Gərdəri, Mövlana Tacəddin, Mövlana Qütbəddin Sərabi kimi dövrünün böyük alimlərinin
11 Sadık Vicdani, Tomar-ı Turuk-ı Aliyyeden: Halvetiyye Silsilenamesi, səh. 20. 12 Mehmet Serhan Tayşi, “Ömer Halveti”, DİA, İstanbul, 2007, c. 34, səh. 65. 13 Nəqibul-əşraflıq Abbasi xəlifəsi Mütəvəkkilin (232-247/847-861) dövründə təsis olunmuş və daha sonra müsəlman dövlətlərinin bir çoxunda mövcud olmuşdur. Bu qurumun başçısı olan nəqibul-əşrafın əsas vəzifəsi həzrət Peyğəmbərin nəslindən gələn seyid və şəriflərin işləri ilə məşğul olmaq, onların hüquqlarını qorumaq, seyidlərin şəcərələrinə nəzarət etmək, saxta yollarla özlərini Peyğəmbər nəslinə aid edənlərin qarşısını almaqdan ibarət idi. Bax. Murad Sarıcık, Osmanlı İmparatorluğu’nda nakibü'l-eşraflık müessesesi, Ankara, 2003, s. 23.
Xəlvətiyyə təriqəti 11 adını birbaşa özü “Şifa əl-Əsrar” adlı əsərinin müqəddiməsində qeyd edir. 14 Lakin
onun həyatında ən mühüm rolu xəlvəti şeyxi Sədrəddin Xiyavi oynamışdır. Məna aləmində yaşadığı müəyyən halların nəticəsində Yəhya Şirvani xəlvətiyyə təriqətinə girərək Şeyx Sədrəddin müridi olmuşdur. Atası əvvəllər onun sufi olmasına etiraz etsə də, daha sonra özü də təriqət yoluna girərək Şeyx Sədrəddinin müridi olmuşdur. 15
1455-ci ildə Şeyx Sədrəddinin vəfatından sonra təriqət içərisində şeyxlik üstündə anlaşmazlıq meydana çıxmış, Şeyx Sədrəddin özündən sonra Seyid Yəhyanı vəsiyyət etdiyi halda, başqa bir mürid olan Pirizadə şeyxlik iddiası ilə çıxış etdi. Bunun ardınca Seyid Yəhya Şirvanşah I Xəlilullahın dəvəti ilə Bakıya gəldi. Şirvanşah tərəfindən çox yaxşı qarşılanan Seyid Yəhya üçün sarayın yanında xanəgah da təsis edildi.
16 Burada çox sayda mürid yetişdirən şeyx yazdığı əsərlərlə xəlvətiliyi demək olar ki, yenidən sistemləşdirdi və islam dünyasının hər tərəfində yayılmasına zəmin yaratdı. Məhz buna görə ona təriqət içərisində ikinci qurucu mənasında “Piri-sani (ikinci pir)” deyilmişdir. Seyid Yəhya Bakıda yaşadığı müddətdə bir çox əsər qələmə almışdır. Əsərlə- rinin əksəriyyətini ərəbcə və farsca, bir əsərini isə Azərbaycan türkcəsində yazmışdır. Əsərləri içərisində xəlvətilərin gündəlik vird kimi oxuduqları “Virdus-səttar”-ın və Azərbaycan türkcəsində qələmə aldığı “Şifa əl-Əsrar”-ın xüsusi yeri vardır. “Şifa əl- Əsrar”-da müxtəlif təsəvvüfi məsələlər Quran, hədis və böyük islami şəxsiyyətlərin fikirlərindən çıxış edərək sadə bir dildə izah olunmuşdur. Ümumiyyətlə, Seyid Yəhyanın düşüncə sistemində fəlsəfi təsəvvüfdən çox praktiki-əməli təsəvvüf mövzularına daha çox yer verilmişdir. Bu da onun fikirlərinin sadə xalq kütlələri arasında yayılmasına zəmin yaratmışdır. Seyid Yəhyanın yuxarıda qeyd olunan əsərlərindən başqa da bir çox əsəri vardır. Bunlardan bəziləri belədir: 1.
2.
Adabul-vüzu (Əsrarul-vüzu)- 3.
Məkarimi-əxlaq (Əxlaqi-mahmudə) 4.
Məqamat (həft məqam)- farsca 5.
Ətvarul-qülub 14 Seyid Yəhya Şirvani, Şifa əl-Əsrar, nəşrə haz. M. Rıhtım, Bakı, 2013, s. 107-108 15 Mehmet Rıhtım, Seyid Yəhya Bakuvi, s. 26-31. 16 Mehmet Rıhtım, həmin əsər, s. 34-35. Akad. Vasim Məmmədəliyev, Aqil Şirinov 12 6. Bəyanul-ilm- mənzum əsərdir 7.
8.
Şərhe Sualate Gülşəne Əsrar 9.
Qəzəliyyat- frasca mənzum əsərdir Bunlardan başqa mənbələrdə onun bir çox başqa əsərindən də bəhs olunur. 17
Seyid Yəhya Şirvani ömrünün sonuna qədər Bakıda yaşayıb-yaratmış və orada vəfat etmişdir. Mənbələrdə onun vəfat tarixi kimi həm 1463, həm də 1466-cı il göstərilir. Vəfatının ardından onun müridləri başda Anadolu olmaqla islam dünyası- nın müxtəlif bölgələrində təriqəti yaymış və beləcə xəlvətiyyə müridlərinin və təkyələrinin sayına görə ən böyük sufi təriqətlərindən birinə çevrilmişdir. Təsadüfi deyildir ki, Osmanlı sultanlarından bir çoxu məhz bu təriqətə mənsub olmuşlar. Xəlvətiyyə silsiləsi: Sufi təriqətlərində hər bir təriqət şeyxinin həzrət Peyğəmbə- rə qədər gedib çıxan və ona icazət verən şeyxlərinin adlarından ibarət olan silsilə olur. Təsəvvüfdə iki əsas silsilə vardır: ələviyyə və siddiqiyyə. Əgər silsilə İmam Əli (ə) vasitəsilə həzrət Məhəmmədə (s) çatırsa buna ələvi silsilə deyilir. Əbu Bəkr Sid- diq (r.a.) vasitəsilə Peyğəmbərə (s) çatan silsilə isə siddiqi və ya bəkri silsilə adlanır. Ələvi təriqətlər zikirlərini səsli (cəhri zikr), siddiqi təriqətlər isə əsasən səssiz (xəfi) edirlər. Həzrət Əliyə çatan silsiləyə əhli-beytə hörmət əlaməti olaraq “silsilətuz- zəhəb”, yəni qızıl silsilə deyilir. Təriqətlərin əksəriyyəti ələvi silsiləyə, bəzisi isə siddiqi silsiləyə mənsubdurlar. Məsələn, Kübrəviyyə, Qadiriyyə, Mövləviyyə, Bekta- şiyyə təriqətləri ələvi, Nəqşbəndilik təriqəti isə siddiqi təriqətdir. Xəlvətiyyə təriqəti də ələvi təriqətlərdəndir. Bu təriqətin də silsiləsi peyğəmbərimizə həzrət Əli vasitəsilə çatır. Lakin xəlvətiliyi tədqiq edən bəzi alimlərin də qeyd etdiyi kimi bu təriqətin ilkin silsiləsində səkkiz əhli-beyt imamının adı keçdiyi halda, daha sonrakı dövrlərdə populyarlıq qazanmış və gününmüzə qədər qəbul olunan silsilədə təkcə həzrət Əlinin adı qeyd olunur. Bunun da səbəbi kimi Osmanlı-Səfəvi rəqabəti göstərilir. Belə ki, Səfəvi dövlətində şiəlik rəsmi məzhəb xarakteri aldıqdan sonra Osmalılar bu fəaliyyətə qarşı şiəliklə başda vəlayət prinsipi olmaqla müəyyən bənzər xüsusiyyətlərə sahib olan sünni təriqətlərini önə çəkdi və dəstəklədi. Bu təriqətlərin də başında səfəviliklə “qohum” təriqət olan xəlvətilik gəlirdi. Məhz bu dövrdə hər halda şiəliklə əlaqələndirilməmək məqsədi ilə həzrət Əli istisna olmaqla, digər əhli-beyt imamlarının adlarının xəlvətiyyə silsiləsindən
17 Mehmet Rıhtım, “Seyid Yahya Şirvani”, DİA, c. 43, 265-266 Xəlvətiyyə təriqəti 13 çıxarıldığı ehtimal olunur. 18 Türk tədqiqatçısı Mustafa Aşkar Yusif Sinan Əfəndinin (ö. 989/1581) xəlvətiyyənin öndə gələn şəxsləri ilə əlaqəli yazdığı “Mənaqibi-şərif” 19
adlı əsərindəki silsilədən çıxış edərək ilkin xəlvəti silsiləsində həzrət Əlidən sonra İmam Həsən və İmam Hüseynin, Məruf Kərxinin də ardından İmam Zeynəlabidin, İmam Məhəmməd Baqir, İmam Cəfəri-Sadiq, İmam Museyi-Kazım, İmam Rza kimi əhli-beyt imamlarının da adlarının qeyd olunduğunu yazır. 20 Aşkara görə, daha sonra silsilədə edilmiş dəyişiklik yuxarıda da qeyd edildiyi kimi Səfəvilərlə Osmanlılar arasındakı ideoloji mübarizədir. Osmanlıların Səfəvilərə qarşı xəlvətilik, mövləvilik, nəqşbəndilik və başqa bir çox sünni sufi təriqətlərini dəstəklədikləri tarixi bir gerçəklikdir. 21 Lakin fikrimizcə, xəlvətiyyə silsiləsindəki dəyişikliyin bu ideoloji mübarizə ilə əlaqələndirilməsinin bəzi zəif cəhətləri vardır. Belə ki, Aşkarın mənbə kimi göstərdiyi Atayinin (ö. 1044/1634) “Hədaiqul-həqaiq fi təkmilətiş-şəqaiq”, Bandırmalızade Ahmed Münib Efendinin (1858-1918) “Mir`atut-turuq” adlı əsərləri başda olmaqla silsilədə əhli-beyt imamlarının qeyd olunmadığı əsərlər daha çox 17- ci əsr və sonrasına aiddir. Halbuki imamların adlarını silsilədə qeyd edən “Mənaqibi- şərifin” müəllifi olan Yusif Sinan Əfəndi Səfəvi-Osmanlı ideoloji və hərbi mübarizəsinin zirvədə olduğu 16-cı əsrin alimlərindəndir. Deməli, silsilədəki fərqliliyi qeyd olunduğu kimi sırf ideoloji mübarizə zəminində dəyərləndirsək, onda bunun 16-cı əsrdə yazılan əsərlərdə edilməsi daha məntiqli olardı. Fikrimizcə, son dövr xəlvətilərinin həzrət Əlidən sonra Həsən əl-Bəsri ilə davam edən silsiləni qəbul etməsi bu silsilənin ələvi təriqətlərin əksəriyyətində qəbul olunan daha tanınmış bir silsilə olmasıdır. Ələvi təriqətlərin silsiləsinə nəzər saldıqda onların mütləq əksəriyyətinin öz silsilələrində Cüneyd Bağdadiyə qədər eyni şəxslərə yer verdiklərini görərik. Deməli, sonrakı xəlvətilərin qeyd olunan silsiləyə rəğbət göstərməsini bu silsilənin daha məşhur olmasında axtarmaq daha doğru olardı. Hal-hazırda Xəlvətiyyənin əsas qəbul etdiyi Həzrət Məhəmməddən Yəhya Şirvaniyə qədər olan silsilə isə belədir:
18 Bax. Mustafa Aşkar, “Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye’nin Tarihî Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1999, cilt: XXXIX, s. 546-559 19 Əsər “Mənaqibi Ricali Xəlvətiyyə” adı ilə tanınır. 20 Mustafa Aşkar, həmin məqalə, s. 559. 21 Nümunə üçün bax. Murat Akgündüz, “Mevlevîlik ve Osmanlı Padişahları”, Uluslararası Mevlâna ve Mevlevîlik Sempozyumu, Bildiriler II [Mevlânâ Celaleddin Rumi’nin 800. Doğum Yılı Anısına], 26-28 Ekim 2007, [t.y.], cilt: II, s. 347-352 Akad. Vasim Məmmədəliyev, Aqil Şirinov 14 Həzrət Məhəmməd (s) Həzrət Əli (ə) Həsən əl-Bəsri (v. 110/728) Həbib əl-Əcəmi (v.130/747-48[?]) Davud ət-Tai (v. 165/782) Məruf əl-Kərxi (v. 200/815) Səriy əs-Səqəti (v. 253/867) Cüneyd əl-Bağdadi (v. 297/910) Mimşad Dinəvəri (v. 299/912) Məhəmməd Dinəvəri (v. 340/951) Məhəmməd əl-Bəkri (v. 380/990) Qazi Ömər Vəcihəddin (v. 442/1050) Ömər əl-Bəkri (v. 487/1094) Əbun-Nəcib Sührəvərdi (v. 563/1168) Qütbəddin Əbhəri (v. 572/1177)
Məhəmməd Sincani (?) Şəhabəddin Təbrizi (v. 702/1302) İbrahim Zahid Gilani (v. 705/1305) Xəlvətiyyə təriqəti 15 Əxi Məhəmməd (v. 780/1378) Ömər Xəlvəti (v. 800/1397) Əxi Mirəm (v. 812/1409) İzzəddin Xəlvəti (v. 828/1424) Sədrəddin Xiyavi (v. 860/1455) Seyid Yəhya Şirvani (Bakuvi) (v. 868/1463 və ya 870/1466)
Seyid Yəhya Şirvanidən sonra xəlvətilik dörd əsas şöbəyə ayrılmışdır. Bunlar Dədə Ömər Rövşəniyə aid edilən rövşəniyyə, Çələbi xəlifə kimi məşhur olan Şeyx Məhəmməd Çələbi Cəmaliyə aid edilən cəmaliyyə, Şeyx Şəmsəddin Əhməd Sivasiyə aid edilən şəmsiyyə və Şeyx Əhməd Şəmsəddin Marmaravinin qurduğu əhmədiyyə şöbələridir. Bu əsas şöbələr də öz növbəsində müxtəlif alt şöbələrə bölünmüşlər. Ümumiyyətlə xəlvətiyyə təsəvvüf təriqətləri içərisində ən çox şöbəyə ayrılan təriqət sayılır. 22
Xəlvətiyyənin yaranması və inkişafı dörd əsas mərhələyə bölünür: 1.
Üsul mərhələsi. Bu mərhələ Əbun-Nəcib Sührəvərdidən İbrahim Zahid Gilaniyə qədər olan dövrü (X-XIII əsrlər) əhatə edir. 2.
cusu Ömər Xəlvətiyə qədərki dövrü (XIII-XIV əsrlər) əhatə edir. 3.
Təkamül mərhələsi. Bu mərhələ Ömər Xəlvətidən Seyid Yəhya Şirvaniyə qədərki dövrü (XIII-XIV əsrlər) əhatə edir. 4.
mərhələ olan bu mərhələ Seyid Yəhya Şirvanidən sonrakı dövrü əhatə edir. 23
Həqiqətən də Yəhya Şirvaniyə qədər xəlvətiyyə təriqəti yayılma imkanı tapmamışdı. İlk dəfə müxtəlif bölgələrə təriqəti yayan xəlifələr məhz Seyid Yəhya tərəfindən göndərilmişdir. 24
22 Aşkar, “Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye’nin Tarihî Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili”, səh. 555-560. 23 Mehmet Rııhtıım, Seyid Yahya Bakuvi və Xəlvətilık, Qismət nəşriyyatı, Bakı 2005, s. 151. 24 Yağlıkçızade Ahmed Rifat Efendi, Lügat-i tarihiyye ve coğrafiyye, İstanbul : Mahmud Bey Matbaası, 1299, IV, s. 240.
Akad. Vasim Məmmədəliyev, Aqil Şirinov 16
Bütün sufi təriqətləri kimi xəlvətilikdə də Allaha doğru gedən mənəvi səfər mənasında işlədilən süyrü-süluk düşüncəsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Con Spenserin də qeyd etdiyi kimi xəlvətiyyə sistemi zöhd və xəlvətə xüsusi əhəmiyyət verən bir təriqətdir. 25 Bu baxımdan bu iki məfhum xəlvəti sistemində salikin Allaha gedən yolda mərhələlər qət edərək mənəvi saflığa qovuşmasında açar rolu oynayır. Xəlvətiyyə təriəqtinin əsasları bunlardır: 1.
2.
Allahın yeddi adının (Əsmai-səbə) zikri ilə məşğul olmaq. 3.
Qəlbin saflaşmasını və pisliklərdən təmizlənməsini təmin etmək. 26
Yuxarıda da qeyd olunduğu kimi, Allahın yeddi adının (Əsmai-səbə) zikr edilməsi xəlvətilikdə çox geniş yayılmışdır. Bunlar la ilahə illəllah, Allah, Hu, Həqq, Həyy, Qəyyum, Qəhhar adlarıdır. Bu zikir şəkli ilk dəfə İbrahim Zahid Gilani tərəfindən tətbiq edilmişdir. Ondan əvvəl süluk Allahın üç adı ilə edilirdi. Lakin xəlvətiliyin müxtəlif qollarının zikirlərində bu adlara bəzi başqa adlar da əlavə edilmişdir. Təriqətdə qeyd olunan yeddi adın müqabilində nəfsin yeddi sifəti də qəbul olunur. 27 Bu sifətlər əmmarə (mütəmadi olaraq pisliyi əmr edən nəfs), ləvvamə (özünü qınayan nəfs), mülhimə (yaxşılıq və pisliyin ilham olunması sayəsində xeyirlə şəri ayıra bilən, pisliklərdən çəkinən nəfs), mütməinnə (pisliklərdən təmizlənmiş, Haqq ilə rahatlıq tapmış nəfs), raziyə (Allahın hər hökmünə razı olan nəfs), mərziyyə (Allahın hökmünə boyun əyməsi nəticəsində Allahın da ondan razı qaldığı nəfs) və kamilə və ya zəkiyyə (bütün pisliklərdən təmizlənərək iradəsini Allahın iradəsində yox etmiş və beləcə mütləq rahatlığı tapmış nəfs) nəfsdir. Sifətlərlə sülukun növləri, aləmlər, hallar, məhəllər, varidlər, şühudlar, adlar və nurlar arasında müəyyən bir əlaqə vardır. Məsələn, birinci nəfsin sifəti “əmmarə”, sülukun növü “seyr iləllah”, aləmi “şəhadət”, halı “zövq”, məhəlli “sədr”, varidi “şəriət”, şühudu “tövhidi-əfal”, adı “la ilahə illəllah”, nuru da “göy rəng”-dir. 28
halda icra etdikləri zikirləri vardır. Seyid Yəhya Şirvaninin “Virdus-səttar”-ı fərdi zikirlərdə ən çox istifadə olunan dualardandır. Toplu zikirlər isə bütün ələvi təriqətlərdə olduğu kimi səsli edilir. Bu zikirlərdə musiqidən, xüsusən ney, qudum və
25 John Spencer, The Sufi Orders in Islam, Oxford, 1971, s. 75. 26 Mustafa Kara, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul, 1998, s. 289. 27 Mehmet Rıhtım, “Seyid Yahya Şirvani”, s. 394 28 Süleyman Uludağ, “Halvet”, s. 393 Xəlvətiyyə təriqəti 17 dəf kimi alətlərdən istifadə olunur. Yenə bir çox təriqətdə halqa şəklində hərəkət edərək icra edilən zikir, yəni dövran da xəlvətiyyədə çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Yuxarıda deyilənlərə əsasən, belə bir nəticəyə gəlmək mümkündür ki, xəlvətilik sırf Azərbaycanda qurulmuş bir təriqət olmaqla, bütün İslam dünyasına da buradan yayılmışdır. Məhz təriqətin ikinci piri Seyid Yəhya Şirvaninin ətraf bölgələrə göndərdiyi xəlifələrin təbliğatı nəticəsində xəlvətilik Azərbaycanla məhdudlaş- mayaraq Balkan yarımadasından Şimali Afrikaya qədər 29 bütün islam dünyasında yayılmış və hal-hazırda islam dünyasının ən böyük təriqətlərindən biridir. İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT Akgündüz, Murat, “Mevlevîlik ve Osmanlı Padişahları”, Uluslararası Mevlâna ve Mevlevîlik Sempozyumu, Bildiriler II [Mevlânâ Celaleddin Rumi’nin 800. Doğum Yılı Anısına], 26-28 Ekim 2007, [t.y.], cilt: II Aşkar, Mustafa, “Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye’nin Tarihî Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1999, cilt: XXXIX Bahadıroğlu, Mustafa, “İbrahim Zahid-i Geylani”, DİA, İstanbul, 2000. Cövhəri, İsmail ibn Həmmad, Əs-Sihah, Beyrut, tarixsiz, c. 4 Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul, 1998 Mazzaoui, Michel M., The origins of the safawids: siism, sufizm and the gulat, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1972. Rıhtım, Mehmet, Seyid Yahya Bakuvi və Xəlvətilık, Qismət nəşriyyatı, Bakı 2005. ---------------------, Seyid Yəhya Bakuvi, Bakı, 2013 ---------------------, “Seyid Yahya Şirvani”, DİA, İstanbul, 2013. Sarıcık, Murad, Osmanlı İmparatorluğu’nda nakibü'l-eşraflık müessesesi, Ankara, 2003 Spencer, John, The Sufi Orders in Islam, Oxford, 1971. Tatcı, Mustafa, “Elmalı’nın İrfan Ocakları: Bektâşîlik ve Halvetîlik Üzerine Bir Değerlendirme”, Elmalı İrfan ve Sevgi Şehri, 2009
29 Bax. Spencer,The Sufi Orders in Islam, s. 75-80. Akad. Vasim Məmmədəliyev, Aqil Şirinov 18 Tayşi, Mehmet Serhan, “Ömer Halveti”, DİA, İstanbul, 2007 Uludağ, Süleyman, “Halvet”, DİA, İstanbul, 1997 Vicdani, Sadık, Tomar-ı Turuk-ı Aliyyeden: Halvetiyye Silsilenamesi, İstanbul 1338-1341 Yağlıkçızade Ahmed Rifat Efendi, Lügat-i tarihiyye ve coğrafiyye, İstanbul : Mahmud Bey Matbaası, 1299
ب ،ةيملعلا بتكلا راد ، فوصتلا لھأ بھذم ىلع فرعتلا ،قاحسإ نب دمحم ركب وبأ ،يذابلاكلا ،توري
١٤١٣
ه –
١٩٩٣ م
ربا لامك دمحم روتكدلا:قيلعت و قيقحت ،ةيفوصلا تاحلاطصا ،قازرلا دبع نيدلا لامك ،يناش ،رفعج ميھا ،باتكلل ةماعلا ةيرصملا ةئيھلا :ةرھاقلا ١٩٨١ .
نانبل ةبتكم ،ةيفوصلا تاحلطصملا مجعم ،مازخ يبأ داؤف رونأ روتكدلا
Xəlvətiyyə təriqəti 19
XÜLASƏ
Xəlvətiyyə təriqəti Azərbaycanda təşəkkül tapmış və daha sonra Şimali Afrikadan Balkan yarımadasına qədər islam dünyasının müxtəlif bölgələrində yayılmış ən böyük sufi təriqətlərindən biridir. Şamaxıda doğulub Bakıda vəfat edən Seyid Yəhya Şirvaninin fəaliyyətləri nəticəsində xəlvətiyyə sistematik bir təriqət halını almışdır. Ələvi silsiləyə mənsub xəlvətiyyə zöhd və xəlvətə xüsusi əhəmiyyət verən bir təriqətdir. Bu məqalədə xəlvətiliyin yaranması, inkişaf tarixi və əsas prinsipləri tədqiq olunur.
Khalwatiyya is one of the biggest Sufi orders (tariqa) which was established in Azerbaijan and later on spread in different places of Islamic world, from the Northern Africa to the Balkans. As a result of Sayyid Yahya Shirvani`s activites, who was born in Shamakhi and died in Baku, the Khalwatiyya order became a systematical Sufi order. Belonging to the 'Alawi silsila (the chain of spiritual transmission), the tariqah of Kahlawatiyya gives a special importance to the notions of zuhd and khalwa. In this article, the formation, development and main principles of Khalwatiyya has been investigated.
Сформировавшийся в Азербайджане, позже распространившийся в различные районы исламского мира от Северной Африки до Балканского полуострова, Орден Халватиййа являлся одним из самых больших суффийских орденов. В результате активной деятельности, родившегося в Шамаха и скончавшегося в Баку, Сейид Яхйя Ширвани Халватиййа принимает системную форму ордена. Принадлежавшая к алавийской силсила (цепь духовной преемственности) Халватиййа является орденом, придающим определенную значимость зохду и халвату. В данной статье исследуются появление, историческое развитие и оснавные принципы Халватиййа.
Son dövr Azərbaycan müfəssirləri 21
SON DÖVR AZƏRBAYCAN MÜFƏSSİRLƏRİ 1 f.f.d. Mirniyaz Mürsəl oğlu Mürsəlov BDU-nun İlahiyyat fakültəsinin müəllimi Açar sözlər: Bakuvi, Şəkəvi, Haşimzadə, təfsir, müfəssir. Key words: Bakuvi, Shakavi, Hashimzada, tafsir, mufassir Ключевые слова: Бакуви, Шекеви, Гашимзаде, тафсир, муфассир
Məqalədə XIX-XX əsrlərdə yaşamış görkəmli Azərbaycan müfəssirləri Mir Məhəmməd Kərim Bakuvi, Mövlazadə Şəkəvi və Əhməd Haşımzadənin həyat və yaradıcılıqlarını araşdırdıq. Yaşadıqları dövrdə İslam aləminin düşdüyü vəziyyətdən qurtulması üçün çıxış yolunu müsəlmanların maariflənməsində, bu məqsədlə də təhsil müəssisələrinin yaradılması, dini təfriqələrə düşməmək üçün məzhəb təəssübkeşliyindən uzaq durmaqda və Qurani-Kərimi insanların idrak səviyyəsinə görə izah etməkdə görürdülər. Öz düşüncələrini insanlara praktik müstəvidə çatdırmaq məqsədilə təfsir əsərləri yazmış və Azərbaycan din elminə öz töhfələrini vermişlər. Məqalədə, həmçinin Mir Məhəmməd Kərim Bakuvinin “Kəşfül-həqaiq an nükətil-ayati vəd-dəqaiq”, Mövlazadə Şəkəvinin “Kitabul-bəyan fi təfsiril-Quran” və Əhməd Haşımzadənin “Təfsirul-Quranil-Azim” əsərləri təfsirin rəvayət və dirayət növünə görə tərəfimizdən təhlil olunmuşdur.
Yüklə 3,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|