Ilm-fan va innovatsiya ilmiy-amaliy konferensiyasi

ILM-FAN VA INNOVATSIYA 
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
 
in-academy.uz/index.php/si 
114 
ota-bobomizdan bizgacha yetib kelgan musiqiy madaniyatimizni asragan , an’anaviy 
qo’shiqchilik va milliy musiqa boyligimizdan foydalangan holda bugungi zamon ruhiga mos 
musiqalar yaratish, jahon klassik musiqa san’atidan unumli foydalanish, milliy estrada ruhida 
qo’shiqlar yaratish bugungi kunning dolzarb vazifasi bo’lib qolmoqda. Bundan tashqari, 
maqom san’ati, cholg’u ijrochiligiga ham katta e’tibor qaratilmoqda. Orkestr va ansambl 
jamoalari sonining kundan-kunga ortib borishi ham cholg’u ijrochiligiga qaratilayotgan 
e’tiborning yaqqol dalilidir. Bugungi kunda talaygina orkestr va ansambl jamoalari o’z 
faoliyatlarini olib bormoqda.
O’zbekiston musiqa madaniyatida damli va zarbli cholg’ular ijrochiligi o’ziga xos o’rin tutadi. 
Ushbu yo’nalish boshqa ijrochilik turlariga qaraganda nisbatan kechroq rivojlanish bosqichini 
boshidan o’tkazgan bo’lsa ham, kelgusida ular bilan tenglashib hozirgi vaqtda o’z professional
mavqeyiga ega bo’lgan va zamon talablariga har tomonlama javob beradigan darajaga erishdi. 
Biroq cholg’ularga doir ilmiy ishlar, darslik va manbalarning kamligi hali ham muammoligicha 
qolmoqda. 
Musiqa (yun. mousiche —muzalar sanʼati) — inson hissiy kechinmalari, fikrlari, tasavvur 
doirasini musiqiy tovush (ton, nagʻma)lar izchilligi yoki majmui vositasida aks ettiruvchi 
san’at turi . Uning mazmuni oʻzgaruvchan ruhiy holatlarni ifodalovchi muayyan musiqiy-
badiiy obrazlardan iborat. Musiqa insonning turli kayfiyatlari (masalan, koʻtarinkilik, shodlik, 
zavqlanish, 
mushohadalik, 
gʻamginlik, 
xavf-qoʻrquv 
va 
boshqalar)ni 
oʻzida 
mujassamlashtiradi. Bundan tashqari, musiqa shaxsning irodaviy sifatlari (qatʼiyatlik, 
intiluvchanlik, oʻychanlik, vazminlik va boshqalar)ni, uning tabiati (mijozi)ni ham yorqin aks 
ettiradi. 
Musiqaning mazmuni — shaxsiy, milliy va umumbashariy badiiy qiymatlarning birligidan 
iborat boʻlib, bunda maʼlum xalq, jamiyat va tarixiy davrga xos ruhiy tarovat, surʼat, ijtimoiy 
fikr va kechinmalar umumlashgan holda ifodalanadi. Musiqa shakllari har bir davrning 
maʼnaviy-maʼrifiy talablariga javob bergan holda, ayni vaqtda inson faoliyatining koʻpgina 
jabhalari (muayyan jamoaviy tadbirlar, odamlarning oʻzaro etik va estetik taʼsir etish, muloqot 
qilish jarayonlari) bilan mushtarakdir. Musiqaning ayniqsa, insonning axloqiy va estetik didini 
shakllantirish, hissiy tuygʻularini rivojlantirish, ijodiy qobiliyatlarini ragʻbatlantirish vositasi 
sifatida roli juda muhimdir.
Oʻquvchi yoshlarni musiqiy taʻlimda cholgʻu ijrochiligiga qiziqtirish toʻgʻrisida fikr yuritishdan 
avval, musiqa cholgʻulari haqida toʻxtalib oʻtsak. Musiqiy cholgʻular -musiqiy ton yoki oʻziga 
xos jarangdor tovushlar hamda maʼlum ritmik tuzilmalarni hosil etishga moʻljallangan cholgʻu 
asboblar; musiqani yakkanavoz yoki jamoa (turli ansambl, orkestr va boshqalar) tarzda ijro 
etishda ishlatiladi. Har bir musiqa cholgʻularning sadosi oʻziga xos tembr, maʼlum diapazon, 
tovushqator va ifodaviy imkoniyatlarga ega. Musiqa cholgʻular sadosining sifati koʻpincha 
muayyan cholgʻuning shakli, umumiy tuzilishi, qurilmasi va uni tayyorlashda ishlatiladigan 
homashyosiga bogʻliq.
Musiqa cholgʻulari qadimda qamish, bambuk, yogʻoch, tosh, suyak, metall, teri, ipak, kokos 
yongʻogʻi, qovoq va boshqa homashyolardan tayyorlangan. Sadolanish xususiyatini 
qoʻshimcha vositalar, ijrochilik uslublari (masalan, torli sozlarni tirnab-chertib chalish, flajolet 
va boshqalar), baʼzi musiqa bezaklari yordamida oʻzgartirish mumkin. Uning paydo boʻlishi 
insoniyat tarixining ilk davrlariga toʻgʻri keladi, rivojlanish jarayoni esa musiqa sanʼati va 
ijrochilikning rivojlanishi hamda musiqa cholgʻularini ishlab chiqarish texnika taraqqiyoti 

---