Ilm-fan va innovatsiya ilmiy-amaliy konferensiyasi

ILM-FAN VA INNOVATSIYA 
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
 
in-academy.uz/index.php/si 
115 
bilan bogʻliq. Musiqa cholgʻulari tovush manbai va tovush hosil qilishi boʻyicha guruhchalarga 
boʻlinadi. Biz quyida damli va zarbli cholg’ular guruhi haqida qisqacha to’xtalsak: 

tilchali cholg’ular (surnay, qoʻshnay, boʻlamon, shoxnay, klarnet, goboy va boshqalar); 

tilchasiz cholg’ular (naylar, fleytalar); 

mundshtukli cholg’ular (truba, valtorna, tuba, karnay va boshqalar); 

pnevmatik klavishli cholg’ular (organ va uning turlari).
Anʻanaviy metodlarga koʻra, cholgʻuda ijro etishni oʻrgatishdan avval, uni koʻrsatib 
tanishtirishi kerak. Oʻquvchilarni avvalo cholgʻu bilan yaqindan tanishtirish va ularda qiziqish 
uygʻotish lozim.Shundan soʻng chalinadigan musiqiy asar bilan tanishtiriladi va oʻqituvchi 
tomonidan bir necha marta ijro qilinib beriladi. Oʻquvchilarda tushunchalar hosil qilinadi. 
Avvaliga chapak, ogʻizda tovushlarni chiqarish yordamida kuyni taktlarga boʻlib ijro qilinadi. 
Asta sekin musiqiy cholgʻu asbobida taktlarga boʻlib oʻrganiladi.
Oʻquvchilar qanchalik cholgʻu haqida koʻproq maʻlumotga ega boʻlsa, chalishni istagan yoki 
tanlangan cholgʻu asbobi haqidagi qiziqarli maʻlumotlarni bilsa, cholgʻu asbobini chalgan 
insonlar hayoti va muvaffaqiyatlari haqida tushunchalarga ega boʻlsa, qiziqishi yanada ortadi 
va cholgʻuni oʻrganish davomidagi qiyinchiliklarga ham chidamli boʻladi. Bugungi kunda 
oʻquchilarga anʻanaviy metodlarga qoʻshimcha zamonaviy metodlardan ham foydalanib, 
zamon talablari bilan hamnafaslikda oʻrgatilmoqda.
Zamonaviy metodlarda oʻquvchilarga asbobni nafaqat jonli chalib balki multimedialar 
yordamida ham na’munalar koʻrsatish orqali ham ifodalanmoqda. Bundan tashqari 
chalinadigan cholgʻuga zamonaviy usullar berish orqali qiziqtirilib oʻrgatilmoqda. Shundan 
soʻng musiqiy asar bilan tanishtirilib taktlarga boʻlib oʻrgatilinadi. Bolalar cholgʻu asboblarida 
joʻr boʻlish eng qiziqarli mashgʻulotdir,chunki bolalar cholgʻu asboblari jonli, tovushli 
oʻyinchoqlar sifatida har bir oʻquvchini qiziqtiradi. Bolalar cholgʻu asboblari birinchi navbatda 
oʻquvchilarda ijrochilik elementlar orqali ijodkorlik,musiqiy uquv qobilyatlarini rivojlantiradi. 
 
References: 
1.
B.Salixov, B.Matyoqubov "O'zbekistonda damli va zarbli cholg'ular ijrochiligi tarixi" 
(Toshkent-2007); 
2.
Sаliхov B., Mаtyoqubov B. O’zbеkistondа dаmli vа zаrbli cholg’ulаr ijrochiligi tаriхi. –T., 
2007. 
3.
B.Matyoqubov-"Damli va zarbli cholg'ularda chalishni o'rgatish uslubiyati" (Toshkent-
2008); 
4.
R.M.Petrov, B.Matyoqubov "Cholg'ushunoslik va cholg'ulashtirish" (Toshkent-2006); 
5.
Nigmаtov R. Dаmli cholg’ulаr аnsаmbllаri. –T., 2012 (qo’lyozmа). 
6.
R.Nigmatov-"Damli cholg'ular ansambllari" (Toshkent-2013);