“XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali. 2018. № 5. www.xtjurnali.zn.uz
x + 45 + x + 45 = 110
2x = 110 – 90
2x = 20
x = 10
javob: 1-kun 10 metr gazlama sotilgan.
2. Maktabimiz issiqxonasining bo‘yi 45m, eni 18m. agar 1m
2
yerga 1 tup bodring
ekilsa va har bir tupi 3 kg dan solsa, 1 kg bodring 150 so‘mdan sotilsa, qancha daro-
mad qilinadi?
S = 45m 18m = 810m
2
1m
2
da – 1 tub
810
3 = 2430 (kg)
2430
150 = 364500 (so‘m)
7-sinf geometriya kursida “Trapetsiya” mavzusiga doir shunday mashqlar beril-
gan.
481 – mashq
Bir xil o‘lchamli teng yonli trapetsiya shaklidagi kafellar bilan tekislikni qoplash
mumkinmi?
483 – mashq.
Bir xil o‘lchamli to‘g‘ri burchakli trapetsiya shaklidagi kafellar bilan tekislikni to‘liq
qoplash mumkinmi?
Ma’lumki devor va boshqa turli sirtlarni bezash uchun uchburchak, kvadrat, olti-
burchak kabi shakldagi kafellardan foydalaniladi. O‘quvchilarga ana shunday mashq-
larni yechishda qog‘ozdan trapetsiyalar yasab, shartini bajarish o‘rgatilsa, bunday
mashqlar o‘quvchilarni qiziqishini oshirish bilan birga kasb-hunarga yo‘llashga yordam
beradi. Bunday masalalarni ko‘plab keltirish, matematika kursidagi har bir mavzuni
hayot bilan bog‘lash mumkin.
O‘quvchilarni Buxoro, Xiva yoki Urganch shahrining diqqatga sazovor joylariga
ekskursiyaga olib borish ayniqsa, katta ahamiyatga egadir. Buxorodagi qadimgi o‘z-
bek me’morchiligining o‘lmas obidalarini ko‘zdan kechirar ekanmiz, ko‘rkam binolar,
tarixiy minoralar va naqshlar ijodkorlarining matematikani qay darajada mukammal bil-
ganliklarini eslatib o‘tish foydalidir. Bu minora va naqshlar ma’lum geometrik figuralar-
ning qanday tartibda joylashtirilganligiga o‘quvchilarni e’tibori qaratilsa, naqshlarning
55
sirlarini idrok etishib, matematikaning hayotiy fan ekanligiga ishonch hosil qiladilar.
Xalq amaliy san’atida yaratilgan, hozirgi kunda tez sur’atlar bilan rivojlanib borayotgan
naqqoshlik, o‘ymakorlik, kashtachilik kabi hunarmandchilik turlariga o‘quvchilarni ma-
tematik ko‘z bilan qarashga odatlantirish ularda kelgusida shunday kasblarni egallash-
lariga yordam beradi. To‘g‘ri tanlangan kasb har bir yoshni kelgusi hayotida o‘z o‘rnini
topa olishida, kasbining yetuk ustasi bo‘lishida muhim ahamiyatga egadir.
O‘quvchilarni mehnatga va kasb tanlashga tayyorlash ishlari ular shaxsini munta-
zam va har tomonlama o‘rganish asosida amalga oshiriladi.
O‘quvchilarning kasblarga qiziqishlarini va havaslarini dars protsessida o‘rganib
borish muhimdir. Chunki ularda kasblarga bo‘lgan qiziqish va ishtiyoq ko‘p hollar-
da atrofini o‘rab olgan dunyo haqidagi bilimlar ta’siri ostida vujudga kelishi mumkin.
Sinfda o‘rganilayotgan o‘quv predmetlariga o‘quvchilarning munosabatlari va qanday
o‘zlashti rayotganliklari ularning jiddiy va asosli ravishda o‘ylab, kasb tanlaganliklari-
ni ko‘rsatuvchi omil va shaxs aktivligi rivojlanganligini bildiradigan ko‘rsatkich bo‘lib
xizmat qiladi. O‘qitilayotgan fanlarga qiziqishlariga qarab o‘quvchilarni uch guruhga
bo‘lish mumkin:
1. ijtimoiy fanlarga qiziquvchi o‘quvchilar.
2. Tabiiy fanlarga qiziquvchilar.
3. Umumta’lim maktablarida o‘rganilayotgan barcha fanlarga qiziquvchi o‘quvchi-
lar.
ayrim o‘quvchilar o‘z tanlagan kasblarini o‘zi qiziqqan fan bilan bog‘lab, “Men ma-
tematika talab qiladigan sohada ishlashni xohlayman” deydilar.
Matematika fanini maktabda o‘qitilayotgan boshqa fanlarga, jumladan, ishlab
chiqarishga, texnikaga, qishloq xo‘jaligiga, meditsinaga bog‘lab o‘tish mumkin. Men
quyida matematika fanida o‘qitilayotgan ba’zi mavzularni turli kasblarga qanday
bog‘lash mumkinligiga misollar keltiraman:
8-sinf algebra kursidan “kvadrat tenglamaga keltirilib yechiladigan masalalar” te-
masini o‘tishda quyidagilarga e’tibor beriladi:
1. Qanday masalalar kvadrat tenglamalarni yechishga keltiriladi. Bularga misol
ayting.
2. Mavzu qaysi sohalarda qo‘llaniladi.
Masala: Sinf xonasining perimetri 22 m, yuzasi esa 30 m
2
bo‘lsa, sinf xonasining
enini va bo‘yini toping.
Masala bunday yechiladi:
Sinf xonasining eni
a
m, bo‘yi
b
m
Shartga ko‘ra,
30
22
)
(
в
а
в
а
30
11
в
а
в
а
a = 11–b
|