İmdat avşar (Türkiyə)

 
 
 
Türkcədən çevirən: Aslan Quliyev 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

www.kitabxana.net
       
 
 
 
 
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri 
 
 
 
Şeyxin çavuşu 
 
 
 
Müridlərinin olduğu hər bir kəndə Şeyxin bir vəkili vardı. Uzaq dağ kəndlərinin qışda şə-
hərlə və şeyxlə əlaqəsi kəsilincə hər sahədə fətvanı bu çavuşlar verir, kəndlilərin üzərində Şeyxin 
mənəvi kölgəsi kimi dolanır, kəndlinin gününü buluddan çıxartmazdılar. 
Ətraf kəndlərin ən nüfuzlu çavuşu Yusif dayıydı. 
Ağ saqqalı, hörmə təkkəsi,  qədimi  çəliyi  ilə kəndin  ən aşağısından sabah namazına gəlir, 
azanı verərdi. Sabah azanının normal bir səs tonuyla oxuyarkən «Es salati minen nevm» qisminə 
gəlincə birdən səsinin tonunu dəyişdirir, kəndlini namaza gəlməsi üçün sanki təhdid edirdi. 
Azanı  bitirəndən sonra bəzən mikrafonu bağlamağı  unudardı.  «Bu necə  müsəlmançılıqdı, 
atam! Müsəlman camiyə gəlməzmi?» nidaları minarədəki mikrafonlardan ətrafa yayılardı. 
Yaşar çavuş şeyxdən aldığı mənəvi qüvvə ilə xəstələri dua ilə müalicə elər, itən heyvanları 
qurd yeməsin deyə qurdların ağzını bağlar, uşağı olmayan qadınlar üçün suya dua oxuyub gön-
dərər, yeriyə bilməyən, danışa bilməyən, yerini batıran uşaqlara dua yazar, erkən baharda göyün 
üzünü bulud aldımı, ərikləri dolu vurmaması üçün ağaclara və bağlara doğru ağzını tutub üfürər-
di. 
Anlaşılmamazlıqları o çözər, evlənənlərin başlığını o kəsər, bazarlıqlarda son sözü o deyər-
di. Payızda kənddən şeyxə gedəcək bal, yağ, yarma, ət və palıd odunu üçün kəndliyə miqdarını o 
deyərdi. 
Zavallı kəndlilər özlərindən istənilənləri yuxarıdan gələn bir əmr imiş kimi diqqətlə hazır-
lar, gətirib Yaşar çavuşa verərdilər. 
Yaşar çavuş danışmağa başlamazdan öncə:  «Daha dəstəmaza dururam,  ata» dedimi, axan 
sular durar, hansı işə əl atarsa, istədiyi kimi sonuclandırardı. Olayı çözümə qovuşdura bilməzsə, 
ertəsi gün mütləq şeyxi yuxusunda görər, şeyx ona olayın necə çözülməsini söylərdi. Şeyxi yu-
xusunda gördüyü zamanlarda da öz istədiyi kimi, fəqət şeyx əliylə çözərdi məsələləri. 
Axşamlar heyvanları evə gəlməyənlər Yaşar çavuşun yanına gəlib qurdun ağzını bağlatdı-
rardılar. «Mənim inəyim evə gəlmədi, qurban, qurdun ağzını bağla da». 
Dua oxuyar, üflər, bir bıçaq, ya da qayçının ağzını şak deyə bağlardı Yaşar çavuş. Kəndli-
lərə də bir günlük vaxt verərdi. «Bir gün içində heyvanı tapdınız, tapdınız, yoxsa açaram qurdla-
rın ağzını, sizin bir inəyinizin üzündən dağdakı heyvanları ac qoya bilmərəm, dağdakı qurdlara 
görə günaha girə bilmərəm, atam!» deyərdi. 
Özünün çavuş olmasının gərəkliyini Yaşar çavuşun olmadığı yerlərdə dini sübutlar gətirə-
rək israrla müdafiə eləyən Salman əmi: «Ulu baba, mən səksən yaşındayam, bunun dəstəmazı bir 
gün pozulmadımı, bu heçmi yeyib içmir? Mübarək şeyx də iki gündən bir bunun yuxusuna gi-
rir!» deyərək iradını bildirərdi. 
Bəzən böyük şeyxin kəndidir deyə bölgə və rayonlardan avtobus dolusu gələn müridlərin 
gəlişi  ilə kənd şənlənir,  canlanırdı.  Kənardan  gələnlər olanda camidə  Yaşar çavuşun bir övliya 
roluna girdiyi zikir ayinləri başlardı. Yanıqlı səsi iki müridin oxuduğu ağlamalı ilahilərin müşa-
iyyəti ilə yüksələr, «Hu Allah! Hu, Allah!» səsləri caminin divarına çırpılıb, kəndin dar küçələ-
rinə yayılardı. 
Kənar ellərdən gələn müridləri görüncə Yaşar çavuş coşardı. Vəcd halındaymış kimi başını 
ahənglə sağa-sola yellər, müridlərin səsi kəsiləndə yanıqlı bir ağı deyərdi. Onun bu halını görən 
yad müridlər bir piri faninin hüzurunda olduqlarını zənn eləyərək ətrafına toplaşar, xorla ağlaşar-
dılar. 
Yayda kəndin  suları  əməlli-başlı azalar, bir qaşıq su üçün böyük dava-dalaşlar  yaranardı. 
Su növbəti gələn kəndlilər kanaldan vedrə ilə su götürülməsinə belə qarşı çıxar, iki nəfərlə suyu 
gözlərdilər. Kəndlinin su növbəsi çatana kimi əkdiyi tütün, əkdiyi ərik ağacları çox zaman susuz-
luqdan  yanardı. Amma  Yaşar çavuşun kanalın lap  yanındakı tarlası həmişə  yamyaşıl olardı. O 
«Şeyxin  qismətinə  əkdim,  atam,  bu  qaysıları  şeyxə  göndərəcəyəm»  deyə  kimin  növbəsi  olursa 

www.kitabxana.net
       
 
 
 
 
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri 
 
 
olsun, suyun bir qismini öz baxçasına döndərərdi. Kəndlilərin etirazı qarşısında tab gətirə bilmə-
dimi, evə gedib yatar, ertəsi gün itaət eləməyəni cəhənnəmə göndərəcək dərəcədə əhəmiyyətli bir 
yuxu ilə qayıdıb gələrdi. 
Yaşar çavuşun onlardan Böyük şeyxə şikayət edəcəyini bilən kəndlilər şeyxin onlardan in-
cik düşəcəyindən qorxar, Yaşar çavuşun hər dediyinə əməl elərdlər. 
Böyük şeyxin şəhərdə dörd mərtəbəli bir evi vardı. Şəhərə fəhləliyə gedən kəndlilər yataq 
və  yemək pulu verməmək üçün məcburən mürid olur, həm şəhərdə çalışar, həm də orda  yeyib 
içərdilər. Qışda kəndə qayıdanda isə Yaşar çavuşa itaət elərdilər. 
Yaşar çavuş cümə günləri caminin önünə gələr, xüsusi ilə də gənclərin nəbzini tutar, moi-
zəyə başlayanda bir səssizlik çökərdi camiyə. Yaşar çavuş: «Bu necə müsəlmançılıqdır, uşaqları-
mız axşama qədər top oynayır, axşamlar zikrə gəlmirlər, sizin cənazəniz yuyulmaz, Allah demə-
səniz, dəstəmaz alıb namaz qılmasanız, şeyxə itaət eləməsəniz, hansı üzlə divana duracaqsınız?» 
deyə qəzəblənər, əsib coşardı… 
Hər seçimdə böyük şeyxin  dəstəklədiyi  bir namizəd olurdu.  Belə olunca  da  yuxunu şeyx 
görər,  bu  yuxunu  kəndliyə  anlatması  üçün  Yaşar  çavuşu  göndərərdi.  Yaşar  çavuş  kəndə  gələr, 
əfəndinin  salamını  çatdırdıqdan  sonra  səsini  titrədər,  ağlamaq  həddinə  gələr  və  başlardı 
anlatmağa: 
- Ey camaat, əfəndimiz bir yuxu görüb. Yuxusunda bir Pir, - Allahü aləm peyğənbər əfən-
dimizdir, - əfəndimizə: «Sənin sülaləndən bir böyük bir işə baş qoyacaq, əyər onu dəstəkləməzsi-
niz, hamınız odlarda yanacaqsınız» demiş. Allah hamımızı cəhənnəm atəşindən qorusun, səsinizi 
kimə verəcəyiniz onsuz da məlumdur, - deyə söhbətini bitirərdi. 
Qutudan başqa partiyalara çıxan səslərə hirslənən Yaşar çavuşu «arvadların yanlışlıqla baş-
qa partiyaya səs verdiklərini» deyib dilə tutardılar. 
Bir axşam məktəbdə növbə tutan kənd qoruyucularını yoxlamağa bir başçavuşın komandir-
liyi  ilə  bir  dəstə  əskər  gəldi.  Qorucular  yemək  hazırlatdırdılar.  Çay  içib,  siqaret  çəkərkən  quru 
palıd odunlarının çatırtısında söhbət uzandı. 
Qoruculardan Bəkir komandirə Yaşar çavuş haqqında danışdı. 
-  Komandirim,  bizi  pərişan  eləyir,  Yaşar  çavuşun  əlində  qalmışıq,  bu  əskərləri  göndərib 
onu yalandan tutuklasanız necə olar? – dedi. 
- Olar, - başçavuş gülərək dedi, - evini göstərin, əskərlər alıb gətirsinlər, biz də görək. 
Bəkir bu cavabı gözləmirdi. Dediyinə peşiman oldu, amma iş-işdən keçmişdi. Əskərlər ma-
şınla gedib bir neçə dəqiqədən sonra Yaşar çavuşu gətirdilər və komandirin hüzuruna çıxartdılar. 
Kəndliyə hər dediyini elətdirirdi, amma qarşısında «Hökumətin candarması»nı görüncə qə-
ribə olmuşdu üzü. Çaşqın, ümidsizdi. Təlaşlı bir halı vardı, dəqiqədən bir saqqalını tumarlayır, 
narahat gözləriylə komandiri süzürdü. Komandir qaşlarını çatmış halda masanın arxasında otur-
muşdu, kimsədən səs çıxmırdı. Yaşar çavuşun cümə moizələrindəki sərt, gur səsi yoxa çıxmışdı. 
Ağlar bir səslə soruşdu: 
- Məni niyə gətirdiniz, günahım nədi, bəyəfəndi? 
Başçavuş yerindən qalxdı, otaqda ciddiyətlə dolaşdı, başını geri atdı. Sonra əlini belinə qo-
yaraq gözlərini Yaşar çavuşun gözlərinə dikdi. Ağzını gözünü əməlli başlı gərib, dişlərini sıxaraq 
danışmağa başladı: 
- Sən bu dövləti, milləti sahibsizmi sandın? 
Yaşar çavuş səsini tamam aşağı saldı: 
- Dövlətə canımız qurban. Bəyəfəndi. 
- Belə deyirsən, amma dağlardakı qurdların belə ağzını bağlayırsan. 
- Heyvanlara zərər verməsin deyə, bir günlüyə… 
- Açıq aydın qanunlara qarşı çıxırmışsan. 
- Günahım nə, açıq deyin, bilim, bəyəfəndi. 
Başçavuşun səsi gurladı: 
-  Şeyxlik  eləyirmişsən.  Piti  yazır,  namaza  gəlməyənləri  hədələyir,  zikir  çəkməyənlərdən 
şeyxə şikayət eləyirmişsən. Cümələrdə dövlətə üsyan eləyib, cumhuriyyəti aşağılayıb, şəriəti mü-
dafiə eləyirmişsən. 

www.kitabxana.net
       
 
 
 
 
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri 
 
 
Yaşar çavuş səsini bir az qaldırdı. Ordakı kəndliləri şahid göstərdi: 
-  İftiradı!  Tövbə,  vallah,  bəyəfəndi!  Aha,  bunlar  da  şahid.  Hamısı  yalandı,  bəyəfəndi.  Nə 
şeyxliyi? Nə şəriəti? Nə zikri? Hamısı yalandı. Bəyəfəndi, Allah deyənin evi yıxılsın, atam! 
 
 
Türkcədən çevirən: Aslan Quliyev 
Molla əmi 
 
Yavuz Bağçıya 
 
Dağ köylərindən qıvrıla-qıvrıla enən tozlu yollar, qayalara çırpılaraq çağlayan kiçik dərə-
lər, dağları aşıb gələn yorğun kəndlilər… Hamısı da gün ağarırkən tökülür bu kiçik, sakit qəsə-
bəyə. 
Ağ, tozlu yollar qəsəbənin girəcəyindəki asfalt yola qovuşunca birdən tündləşir, qaraya dö-
nürdü. Dərin vadilərdə, şırıl-şırıl çağlayıb başını qayalarar vuraraq coşan dərələr, qəsəbənin hə-
mən önündən boz-bulanıq axıb gedən Araza qarışar, Araz ilə çağlayıb uzaq diyarlara gedərdi. 
Qəsəbəlilərin «Dağ adamı, xəstə edər sağ adamı» dedikləri dağ kəndliləri qəsəbənin kiçik 
bazarına tökülüşərdilər hər sabah. 
Qəsəbənin bazarı caminin dörd tərəfindən ibarətdi. Caminin dörd bir yanına səpələnmiş dü-
kanlarda hər növ mal var idi. Baqqal, meyvə-tərəvəz, qəssab, nalbənd, dərzi, manifakturaçı, xır-
davatçı dükanları yayda qovaq və söyüd ağaclarının arasında görünməz olardı. Uzaqdan baxanda 
bu yaşıllıqlar arasından sadəcə caminin minarəsi və qırmızı kirəmitli damı görünərdi. Qəsəbənin 
ən önəmli tikilisi  bu camiydi və ən önəmli adamı da bu caminin mollası. Molla Qiyas əmi! 
Molla  əmi  gəncliyində  Iranda  oxumuşdu.  Məsəl,  kəlam,  təsvir….Təhsilini  orda 
tamamlamışdı. Xocaları ilə tez-tez mübahisələşdiyindən təhsili yarımçıq qalmışdı. «Çox əyilmə, 
tapdarlar,  çox  ucalma,  asarlar»  deyə  anladardı  tələbəlik  illərini.  Qəsəbənin  yaşlıları  ona  böyük 
hörmət  göstərərdilər,  amma  gənclər  ardı-arası  kəsilməyən  suallarla  molla  əmini  hövsələdən 
çıxardardılar. 
Molla əminin ağ saqqalı həmişə qısa olardı. Həftədə bir dəfə saqqalını «üç nömrə»ylə qırx-
dırardı. Yayda və qışda geyməyə iki cür şapkası var idi. Bahar gəldimi ağ yay araqçınını, qış gəl-
dimi qısa qış araqçınını geyərdi.  Qəsəbənin, hətta ətraf kəndlərin də din-dünyəvi işlərinə o ba-
xardı. Meyitləri götürər, ölənlərin təziyyə çadırlarında fatihə verər, Məhərrəm ayında başına vu-
rar, dəstə düzəldər, Novruz bayramında xonça bəzərdi. 
Məhərrəm ayı gəldimi, hər ay yenidən yaşardı Kərbalada yaşananları. Susuz qalıb çöllərdə 
yanar, qovrulardı Həzrəti Hüseynlə. Ağlayaraq anladardı Kərbala hadisələrini. 
Düşdü Hüseyn atından səhrayı Kərbalaya, 
Yubanma, xəbər ver, Sultani Enbiyaya 
Deyə ağlayaraq mərsiyələr, ağılar deyər, özü ağlar, camaatı da ucadan ağladardı.  Ramazan 
ayında  bütün  qəsəbəliləri  o  qaldırardı  obaşdana.  Qəsəbənin  bütün  işıqları  yanmayınca,  hər  kəs 
obaşdana qalxmayınca minarədən enməzdi. 
Cami  qəsəbənin  tən  ortasında  idi.  Qəsəbənin  dörd  yanında  elektrik  dirəklərinə  bağlanmış 
səsgücləndiricilər minarədəki səs cihazına bağlıydı. Qəsəbənin bütün elan işlərini də molla əmi 
minarədən oxuyardı. Qəsəbəlilər hər dərdlərini axşam azanından əvvəl mollaya deyər, molla əm 
idə azandan sonra dərdlərə dava olardı. Axşam azanından öncə hər gün molla əminin yanına biri-
si gəlib dərdini deyər, molla əmi əvvəlcə gələnləri dinlər, sonra boğazını təmizləyib elan verərdi. 
Molla əmi «Hələ işə bax!» deyə öncə qəsəbəlini xəbərdar edər, ardında gələnlərin ona söy-
lədiklərini deyərdi. 
*** 
Hər axşam azanından əvvəl həyəcanlı adamlar, qadınlar gələrdilər molla əminin hüzuruna: 
- Salamüəleyküm, molla əmi. 
- Əleyküməsalam, ay can, söylə görüm. 
- Molla əmi, nəvəmin sünnət toyudur. Bir elan versənə, annam, atam sənə qurban. 

www.kitabxana.net
       
 
 
 
 
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri 
 
 
Molla əmi axşam azanından əvvəl bütün qəsəbəlilərin diqqətini çəkən elanı verməyə başla-
yardı. 
- Hələ baaax! Mir Qasımın nəvəsinin sünnət toyu var! Sünnət xınası da bu axşamdı. Eşit-
mədik, deməyin! Hamınız dəvətlisiniz. 
Elanlardan bir az sonra azana başlardı molla əmi. Yanıqlı bir hafiz səsiylə azanı qəsəbənin 
dörd bir tərəfinə yayardı. O azan səsini quşlar, ağaclar, dərələr, çaylar da dinləyərdilər. 
Ertəsi gün bir başqası gəlib dayanardı molla əminin qarşısında. 
- Ay molla əmi! 
- De görüm, caan. 
- Naxır gəlib kəndə çatıb, amma mənim balaca danam gəlməyib. 
Molla əminin gur səsi ağacların arasından yüksəlirdi. 
- Hələ baaaax! Məşədi  Ələkbərin danası itibdir. Sarı, balaca bir danadır! Boynunda bir ip 
var, görənlər Məşədi Ələkbərə tez xəbər eləsinlər, heyifdi, çöldə qalar, qurd-quşa yem olar! 
Qadınlar  gec  gələr,  ancaq  minarədə  molla  əmini  tuta  bilərdilər.  Qaçaraq  gələn  bir  qadın 
aşağıdan həyəcanlı-həyəcanlı səslənirdi: 
- Ay molla əmi! Ay molla əmi! Sənə qurban olum. 
Molla əmi də minarədən cavab verirdi: 
- Nə var? Niyə tələsirsən? Ay sənin canına itlər daraşsın! Başının hayına qalasan! Söylə gö-
rüm, nə deyirsən. 
- Molla əmi, uşaq səhərdən evdən çıxıb, hələ də qayıtmayıb. 
- Nə təhər arvadsınız? Bir uşağa sahiblik eləyə bilmirsiniz! Axşama gələr leylək kimi lak, 
lak… Uşağa baxmırsız axı… 
- Canım sənə qurban, ay molla əmi… 
- Hələ baaax! Kərbəlayi Rəhimin oğlu evə qayıtmayıb. Uşaq səhərdən evdən çıxıb, çöldədi, 
hələ ki, gəlib çıxmayıb, görənlər tez xəbər eləsin! Anası narahatdır axı! 
Bəzən dövlətin məmurları gəlirdi. Işığın pulunu toplamağa, çuğundur pulu verməyə. Mə-
murlar da molla əmini tapırdılar. 
- Molla əmi. 
- Ay can! 
-  Sizinkilər işıq pulunu  verməyiblər.  Elektrikləri kəsməyə  gedirik.  Son bir dəfə daha  elan 
eləsən. 
Belə hallarda molla əmi hiddətlənirdi. 
-  Hələ  baax!  Alentrik  pullarını  vermirsiz.  Məmurlar  gəlib,  alentrik  pullarını  yığırlar,  niyə 
aparıb vermirsiz? Sizin alentrik pullarınızı mən verim? Hələ baaax! Məmurlar caminin qabağın-
da gözləyirlər, tez eləyin, alentrik pullarını gətirin! Onu da deyim, hələ baaax! Məmurlar gəlib 
cuğundur pullarını paylayanda qarışqa kimi yığışırsınız caminin qabağına, bəs indi niyə gəlmir-
siniz? 
Bahar gələndə sulama kanalları təmizlənirdi. Molla əmi mikrafonu alırdı əlinə. 
- Hələ baaax! Sabahdan kanallar təmizlənəcək, hər evdən bir nəfər belini alıb gəlsin. Gəl-
məyənlər muxtara bir fəhlənin pulunu verəcəklər. Fəhlə pulu on milyondu… 
Məktəb müdiri uşaqların qeydə alınma vaxtı gələrdi molla əminin yanına. 
- Molla əmi, uşaqları məktəbə gətirib qeydə aldırmalıdılar, qeydə alınma sabah sona çatır. 
- Hələ baaax! Min doqquz yüz doxsan ikinci ildə anadan olan uşaqlar məktəbə qeydə alına-
caqlar. Məktəbin müdiri deyir, qeydə alınmanın vaxtı bitir, uşaqlarınızı niyə aparıb qeydə aldır-
mırsınız? Özünüz oxudacaqsınız? Fələk ömrünüzdən kəssin, uşaqları tez aparın məktəbə! 
Molla əmi bəzən bir neçə ixtiyarla kafeyə gəlirdi. Iki stəkan çayını gənclər zəhər elərdilər. 
Dörd yandan sual yağışına tutardılar molla əmini. Hamısının da cavabını verərdi molla əmi. 
- Ay molla əmi. 
- Eşidirəm, de. 
- Koroğlu qalasını tanıyırsanmı? 
- Bəs necə tanımıram, tanıyıram axı. 

www.kitabxana.net
       
 
 
 
 
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri 
 
 
- Molla əmi, o qalanı Koroğlu özü tikibdir? Axı necə də hündürdü. Uca dağın başında qala-
nı nə təhər tikibdi? 
- Ay səni itlər yesin! Koroğlu qalanı tikəndə mən fəhləlik eləmişəm? Divarına daş daşımı-
şam? Mən yazıq hardan bilim, Koroğlu qalanı nə təhər tikib? 
- Molla əmi, səndən bir şey soruşum. 
- Soruş görüm, nə deyirsən. 
- Kərbalada qırılanlar hamısı bizdəndi? Bizimkilər Yezidin əskərlərindən heç qırmayıblar? 
Onlardan ölən yoxdu? 
- Bəli, onlardan da qırılıb! Amma çoxcu bizdən qırılıb. 
- Onu da denən ki, təskinlik tapaq, ürəyimiz soyusun, bəs niyə demirsən ay molla əmi? Mə-
hərrəm ayı gələndə sinəmizə döyə-döyə ölürük, hey biz ağlayırıq. Belə də zülüm olarmı? Onlar 
niyə ağlamırlar ay molla əmi? 
- Ay kopoyoğlu, sən birini döyəndə özün ağlayırsanmı? 
- Molla əmi. 
- Denən, can. 
- Hərlənib, fırlanıb Kərbaladan danışırsan! Ağlaya-ağlaya özümüzü qırdıq, bəsdi, ay molla 
əmi! 
- Boynuna boz ip tutum! Kopoyoğlunun balası, Məhərrəmlikdə başqa nə danışım? 
- Bir az da məhəbbətdən danış, ay molla əmi. Bilmirsən? Leylidən, Məcnundan, Kərəmdən, 
Əslidən danış. 
- Toyuna göydən daş yağsın! Mən altı il Leyli-Məcnunu oxumuşam. 
- Molla əmi. 
- Adın adlara qoyulsun! Nə var? 
- Bilirsənmi, yekəpərlik başa bəladı. 
- Yekəpərliyin xeyrini görməyəsən! Ay gədə, niyə başa bəladı? 
- Molla əmi, mən bu gün balaca bir uşağı elə döydüm. Elə döydüm… 
- Eee? 
- Mənə «ay utanmaz, yekə kişisən, balaca uşağı niyə döydün? Utanmırsan?» dedilər. 
- Düz deyiblər. 
- Ay molla əmi! O balaca uşaq da bir gün məni döydü axı. 
- Eee? 
- Yenə mənə dedilər ki: «Yekə kişisən, bu uşağın səni döyməsindən utanmırsanmı?» 
- Onu da düz deyiblər. 
- Molla əmi. 
- Dilindən ilan sancsın, əlindəki kağızlar başına tikilsin, nə var? 
-  Molla  əmi  beş  yüz  əlli  tümənə  qaz  almışam.  Qaz  da  milçəkdir.  Bataram,  yoxsa 
qazanaram? 
-  Kopoyoğlunun  balası,  payını  itlərə  töksünlər!  Eee,  sən  gicsən!  Mən  yazıq  hardan  bilim 
qazı, qozu, xoruzu. Eh, lənətə gələsiniz, köpəy uşağı… 
Gənclərə cavab çatdırmayanda çayını yarıda buraxıb, hirslənərək ayağa qalxardı molla əmi. 
Bəzən qəsəbənin lap yanındakı Küləkli kəndinin dəlisini öyrədib göndərirdilər molla əmi-
nin yanına. Dəli Salman qaçaraq gəlirdi caminin qabağına. 
- Molla əmi! Ay molla əmi! 
- Eh, sənə güllə dəysin! Ay gədə, nə vaaar? 
- Küləkli kəndində iyirmi beş ev var, sizin qəsəbədə yüz iyirmi beş. Ramazanda siz də otuz 
gün oruc tutursunuz, biz də. Biztim muxtar deyir ki, molla əmiyə denən bizim kəndin orucunu 
bir az qısaltsın. 
Molla əmi gülər, Dəli Salmana bir fətva verib göndərərdi. 
- Bəli, sizə otuz gün oruc çox olar, Salman. Get, muxtara deginən bundan sonra oruc bizə 
otuz gün, kəndə isə bir ay olacaq. 
Salman fətvanı eşidib qaçaraq kəndə  gedərkən qəsəbə uşaqları onun ardına düşər, hamısı 
bir ağızdan qışqırardılar. 

www.kitabxana.net
       
 
 
 
 
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri 
 
 
- Salmaaaan! 
- Nə vaaar? 
- Nənəni bir alman aparır! 
- Salmaaan! 
- Nənəni bir alman aparır! 
Salman dönüb uşaqları daşa basardı. «Oruc bir aya enib» deyə bir yandan sevinər, bir yan-
dan da arxasınca qışqıran uşaqları söyə-söyə gedərdi. 
Ramazan ayı gələndə hər axşam, obaşdan  zamanı minarəyə çıxar, kəndliləri obaşdana qal-
dırardı molla əmi. 
O il Ramazan ayı fevral ayında gəlmişdi. Havalar soyuqdu. Gecə çöldə möhkəm şaxta var-
dı. Kənd adamları qapı-bacanı möhkəmcə bağlayıb dərin yuxuya dalmışdılar. Molla əmi obaşjan 
vaxtı  çıxdı  minarəyə.  Molla  əminin  səsi  ağzından  çıxar-çıxmaz  külək  aparır,  uzaqlarda  donub 
yoxa çıxırdı. Qəsəbə adamları molla əminin səsini eşitsələr də isti yataqlarında xumarlanır, qal-
xıb  işıqlarını  yandırmırdılar.  Sanki  bütün  qəsəbə  obaşdana  qalxmamaq  üçün  bir-birlərinə  söz 
vermişdilər, molla əmi də onları obaşdana qaldırmaq üçün and içmişdi. 
Molla əminin səsi qəsəbənin dörd yanındakı səsgücləndiricilərdən gurladı: 
- Hələ baax! Obaşdandı, qalxın! 
Evlərdə səs-səda yoxdu, işıqlar yanmırdı. Molla əmi səsini yüksəltdi. 
- Hələ baax! Obaşdandı, qalxın 
Qəsəbədə hasar yox, pəncərələrdən işıq belə sızmır. Molla əminin səsi minarədə titrəyirdi. 
Səsini əməllicə qaldırdı. 
- Hələ baax! Obaşdandı, deyirəm, ay millət! Qalxın görək! 
Evlərdə tək-tük işıqlar yanmağa başladı. Molla əminin səbri tükəndi. Qəzəbi küləyə qarışıb 
dağlarda əks-səda verdi. 
- Hələ bax! Mən obaşdandı demirəəəəm? Hələ də işıqlarınız yanmır! Ay köpəkoğlunun ba-
laları, niyə qalxmırsınız? Ay başınıza kül ələnsin! Ay yuxunuz ərşə çəkilsin! Qulağınıza yuyucu 
barmağı  girsin!  Obaşdan deyirəm  axı! Niyə qalxmırsınız? Özümü  vermişəm  küləyin qabağına, 
mən yazıq burda donum? Ay səsinizə səs verən tapılmasın! Obaşdandı deyirəm axı, qalxın! 
Az sonra qəsəbənin bütün işıqları yandı. Molla əmi qəzəblə endi minarədən, deyinərək evə 
getdi. 
 
 
Türkcədən çevirən: Aslan Quliyev 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

www.kitabxana.net
       
 
 
 
 
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri 
 
 
 
Agac atlar 
 
 
Məktəbin həyət-bacası qayır-qayır qaynaşır, uşaqlar oynaşırdılar... 
Budaqalara  bahar  qonmuşdu.  Badamlar,  qaysılar,  əriklər...  hamısı  ağappaq  çiçəyə  bürün-
müşdü. Günəşin şəfəqləri uşaqların yanağında əks edirdi... 
İki uşaq həyətdə bir-biriylə höcətləşir, iki sərçə divarın üstündə dimdikləşirdi. Uşaqlar to-
pu,  sərçələr  də  divarın  üstündə  atılıb-düşən  qayğısız  sərçəni  bölüşə  bilmirdilər...  Qızlar  da  şən 
idi. Hamısı sakitcə, tək ayaq üstündə “cızdançıxdı” oynayırdılar. 
O topu hansı uşaq ələ keçirəcək? Bu qayğısız balaca quş hansı sərçənin dişisi olacaq? Sər-
çələr tüklərini daha da qabartdılar.Özlərini div sanırdılar. Tüklərini nə qədər qabartsalar da, sər-
çəydilər ki, sərçə... İkisi də bapbalaca bədənlərinə sığmırdı. Bir-birinin gözünü qorxutmaq istə-
yirdi.  Bəlliydi  ki,  damarlarında  qan  coşmuşdu,  həvəslənmişdilər.  Erkək  sərçələr  qızğın,  hirsli-
hirsli  cükküldəşirdilər.  Qanadlarını  yerlə  sürüyüb  xoruzlanırdılar.  Sanki  döyüş  meydanında  iki 
pəhləvan idi. İki pəhləvan! Bir dümbək, bir də zurna-balaban çatmırdı. Havalanmış sərçələr bir-
birinə acıq verir, bir-birinin dövrəsində hey fırlanır, fırlanırdılar... 
Uşaqlardan biri topu götürüb qaçdı, o biri  uşaq da onun dalınca... Sərçələr bir-birini qova-
ladılar. Biri uçub qarşıdakı söyüdün budağına qondu, o biri də onun dalınca... 
Uşaqlar oynadıqları oyunu dəyişdirmişdilər. Qızlar yerdə cızdıqları kiçik qutucuqların üstü-
nə yastı bir daş atıb, cızın içində bir-bir hoppanırdılar. Oğlanlar dəli daylar kimi o yan-bu yana 
qaçışırdılar. Keşkə zəng çalınmaya, dərs heç başlamayaydı... 
Uşaqların  hər  biri  öz    dünyasındaydı.  Təkcə  İsmayıl  kefsizdi,  ağlamsınırdı,  yoldaşlarına 
qaynayıb-qarışmırdı. O, qarşıdakı qapıya gedib çatmamış, o biri uşaqlar geriyə qaçışırdılar. Çır-
pınırdı, yıxılıb-dururdu, cəhd göstərirdi, yenə də yıxılırdı İsmayıl. Yıxılırdı... 
İflic, bir ala qarğa kimi lap körpəliyindən onu caynağına almışdı. O, sinfin qanadı qırıq sər-
çəsiydi. Bir damla, bir damla suyu çatdırıb damızdıra bilməmişdilər ağzına. Buna görə də İsma-
yılın bir tərəfi iflic, bir yandan da yarımcan idi. İki qaçanda bir yıxılardı. Əl-ayağını daş-çınqıl 
sıyırırdı. Cılız, arıq, zəif ayağını sürüyə-sürüyə həmişə əlacsız-əlacsız ağlayıb müəlliminə üz tu-
turdu: 
- Müəllim, mənimlə oynamırlar! 
- Kim səninlə oynamır, İsmayıl! Gəl görüm. 
- Məni oyuna qoymurlar, qaça... ıhı! Qaça... ıhı! Qaça bilmirsən deyirlər. 
- Gedək, İsmayıl, mən də sənin dəstəndənəm... 
İsmayılın əlindən tutub gedirəm. Topu uşaqların əlindən alıb: ”Əli, sən qabağa, Ömər, sən 
buraya, Mustafa, qarşı tərəfə, İsmayıl, buraya ...” dəstəni təzədən yığırıq. 
Bəzi uşaqlar mızıldanıb, etiraz edirlər. Hakim gəlməmişdən əvvəl 2-0 udmuşdular. Onsuz 
da həmişə  İsmayıldan irəlidəydilər.  Bədən tərbiyəsi  dərsində  İsmayılla  eyni  dəstədən olub,  top 
oynayırıq. Ona bir qol vurdurmaqdan ötrü bütün qaydaları pozub, uşaqlara aman vermirəm, tutub 
çəkirəm, dartışdırıram. Etirazları qulaq ardına vururam, çünki hakim mənəm. Bizim dəstənin qa-
pısından qol  keçsə də, həmişə  İsmayılın  böyrüncə qaçıram.  O,  yerə  yıxılar-yıxılmaz:  ”Əzildi”- 
deyirəm, mənim ona yazığım gəlir, ürəyim yanır. 
İsmayıl hələ körpə ikən sağlamlığını itirmişdi. Qəzavü-qədərin hesabını çoxdan saymışdı. 
İsmayıl hesabı  lobyalarla, qarğıdalılarla çıxır, vurur, bölürdü. Ətrafımızdakı  heyvanları bir  göz 
qırpımında tanıyardı: inək, qoyun, sığırçın, sərçə... 
Görmədiyi şəhərləri xəritələrdən tapır - öz şəhərimiz kimi. Oxuduğumuz adsız hekayələrə  
ən gözəl adı o verir. Mahnı da oxuyur, yanıltmaclar, tapmacalar da söyləyir İsmayıl... Onun rəsm 
dəftəri rəngarəng olur: səma - mavi, günəş - sarı, budaq - yaşıl... İri-iri quşlar çəkir İsmayıl. Dağ-
ların, buludların üstündən uçur onun quşları. Onun rəsmində quşlardan aşağıda uşaqlar da olur. 
Uşaqlardan biri həmişə yaşıdlarından kənarda durur. O birilər ayaq üstə olsa da, o, çöməlib otu-
rur. Büzüşüb oturan uşağın İsmayıl olduğunu bilirəm. 

www.kitabxana.net
       
 
 
 
 
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri 
 
 
Hər dərsdə o biri uşaqlarla ayaqlaşsa da, bədən tərbiyəsi dərsində çarəsizdir. Bədən tərbiyə-
si  çatanda digər uşaqlar həyəcanla, səbrsizliklə, çılğınlıqla hərəkətə  gələr,  İsmayılın  ürəyi qəm-
qüssə ilə dolardı. Boynunu burar: 
- Şəkil çəkək, müəllim, - deyərdi, - idmana getməyək. 
O biri uşaqlar çımxırır. Hakim onların da qəbul edəcəyi son çıxış yolunu tapır, İsmayılı bə-
zən dibsiz quyulardan çəkib çıxarır: 
- Di, qulaq asın, nağıl danışacağam. 
"Nağıl" sözünün sehri bütün sinfi öz ağuşuna alar, arxaya yayxanıb, diqqətlə ağzıma baxar-
lar. O an səs-səmir eşidilməz. Bir nağıla dəyişərlər bədən tərbiyəsi dərsini. Nağıl ki başladı, ha-
mımız başqa bir dünyaya - keçmiş zamanlara gedirik: ”Biri var imiş, biri yox imiş, Allahın çoxlu 
qulları  var  imiş.  Əvvəl  zaman  içində,  xəlbir  saman  içində...  Dəvələr  dəllal  ikən,  mən  nənəmin  
beşiyini yır-yır yırğalayarkən... Keçmiş zamanda ölkələrin birində bir padşah var imiş. Padşahın 
da  dünyalar  gözəli  üç  şahzadəsi...  Kiçik  şahzadə  hamısından  igid  və  cəsur  imiş.  Yayını  çəkib, 
oxunu atanda divin gözünə batarmış... Kiçik şahzadə taxta çıxanda, qırx gün, qırx gecə toy-bay-
ram eləyib, yeyib-içib, murada yetmişlər. Onlar çatmış muradına, biz də yetişdik sona... Di, çıxın 
tənəffüsə...“ 
* * * 
Günəşin şəfəqləri uşaqların yanağından mənim gözlərimə düşür. Bu dəfə elə bil hamısı ki-
çik şahzadə, hamısının qarşısında bir div var. Hamısı da yayları dartıblar. İsmayıl məktəbin bağ-
çasından bir az aralı olan qoca bir söyüd ağacının dibindədir. Gözünün birini qıyıb, oxunu  divin 
gözünə tuşlayır. Ox gözünə dəyməsə div ölməyəcək. Divi gözündən vurmalıdı... Div bir azdan 
öləcək, gözlərindən qan şoralanıb axacaq, nərəsi yeri-göyü başına götürəcək. Sonra İsmayıl taxta 
çıxacaq, şah olacaq, bir toy-düyün qurulacaq və bayram şənliyi keçiriləcək... 
Hava  tər-təmiz,  sərçələr  atılıb-düşür.  Qabaqdakı  Ulupınar  meşələrinin  ətəklərində  sular 
çağlayır. Çoxdandır ki, uşaqlar gəzməyə getmək istəyirlər. Artıq əsl vaxtdır, özü də sabah... 
Yaxınlıqdakı şagirdləri səslədim. 
- Sabah gəzməyə gedirik, uşaqlar, hamı azuqəsini götürüb gəlsin. 
Səs-küyləri aləmi bürüdü. 
- Sabah gəzməyə gedirik!... Sabah gəzməyə gedirik!... 
Bir az sonra hamısı ətrafımdaydı. Hamısı da eyni sualı verirdi: 
- Haraya gedəcəyik, nə vaxt gedəcəyik, önlüklərimizi geyəcəyikmi?... 
- Ulupınara gedəcəyik, sabah saat 9-da, istədiyiniz paltarı geyə bilərsiniz. Di, tez olun, çan-
talarınızı götürüb evə gedin... 
Kimisi  unudaraq, kimisi axıra qədər öyrənməsə də, amma soruşmasalar rahat olmazlar: 
- Tapşırığınız varmı, müəllim? 
- Bahara bağışladım, ev tapşırığınız yoxdu. 
- Uraaa! Uraaa! 
* * * 
O sabah məktəbə həmişəkindən də tez gəldilər. Səbirsizdilər. Hamısı əşyalarını hazırlatmış-
dı. Gözləri həmişəkindən daha canlı, daha diri, daha parlaq idi. Qarşılarına keçsən bir “Amin ala-
yı” kimi yeriyəcəklər. 
- Haydı, - deyib, Ulupınara  tərəf yola düşdük. 
Uşaqlar ilk dəfə gün işığına çıxan körpə quzular kimi atılıb-düşürdülər. Bir az sonra yorula-
caqlarını, hətta, geriyə qalacaqlarını bilirdim. İsmayıl arxada qaldığına görə yenə həyəcanlanırdı. 
Mən tələsmədən onların ardınca addımlayırdım. Bir yandan da baharı seyr edirdim. 
Bir şanapipik quşu qarşımda qaçırdı. Adam onun quş və ya siçan olduğunu başa düşə bil-
mirdi. Ara-sıra qanadlanıb uçmasaydı, quş olmadığına and içərdin. Bildirçin səsləri eşidilir, de-
mək,  gəliblər.  Göydə  həvəslə  bir  qırğı  süzür,  arabir  qanad  çalmır,  elə  bil  göydən  asılıb  qalıb. 
Əkin sahələrinin içində rəngbərəng kəpənəklər uçuşur. Bir günlük ömrə sığan bu qədər rəng?.. 
Kəpənəklər kimi uşaqlar da o çiçəkdən bu çiçəyə qanadlanırlar. Yolun kənarında inciçiçəyi, xar-
dallar, dəvədabanı, quzuqulağı, yovşan, gəlinciklər... hamısı çiçəkləyib. Ara-sıra birnəfəsə qaçıb 

www.kitabxana.net
       
 
 
 
 
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri 
 
 
gələn şagirdlər topladıqları çiçəkləri mənə verirlər, sonra  yenə qaçıb gedirlər. Biri nəsə bir iş gö-
rən kimi, hamısı onu təkrarlayır. Əllərimdə dəstə-dəstə çiçəklər... əllərim çiçəkləyib. 
Az getdik, üz getdik, dərə-təpə düz getdik... Yorğun-arğın Ulupınara çatdıq. Çeşmənin gö-
zündən dupduru bir su qaynayır və aşıb-daşır,  gümüşü bir iplik kimi qıvrıla-qıvrıla axırdı. Hər 
tərəf  çayır-çəməndi.  Uşaqlar  çəmənlikdə  ağnaşırlar.  Özlərini  ora-bura  çırpırlar.  İsmayıl  yıxılsa 
belə burada əzilməzdi. Onlar yıxılıb-duranda heç bir təşviş keçirmirdim. 
Mən onları səsləməkdən yoruldum, onlar qaçıb-oynamaqdan yorulmadılar. Bir az sonra ya-
naqları  alma  kimi  qızarmış,  pörtmüş  halda,  ləhləyə-ləhləyə  ətrafımda  toplaşdılar.  Süfrə  açdıq. 
Kömbələr, yumurtalar, pendirlər, yağlar... Hamı birinci tikəsini götürüb üstümə gəldi: 
- Müəllim bunu sən ye... Müəllim bunu sən ye!... 
Günortadan sonra gəzməyə daha taqətləri qalmamışdı.Çəmənliyə sərildilər. Düzənliyə enən 
coşqun çaylar kimi duruldular. 
- Qalxın- dedim- kəndə gedirik. Tənbəl-tənbəl toplandılar. Səhərki coşğunluqdan əsər-əla-
mət  qalmamışdı.  Qaçaraq  gəldikləri  məsafəni  yeriyə-yeriyə  gedə  bilmirdilər.  Səhər  yanından 
ötəndə  baş  çəkdiyimiz  bulağın  başında  dincəlməyə  icazə  verdim.  Çeşmənin  üstündə  yamyaşıl 
söyüd ağacı vardı. 
- Uşaqlar!- dedim,- siz söyüd ağacından tütək düzəldə bilirsinizmi? 
- Xeeeyiir! 
- Mən siz boyda olanda bu ağaclardan tütək düzəldərdim. 
Çaşqın-çaşqın baxdılar. Bıçağımı çıxarıb söydün bir budağını kəsdim. Hamısı toplaşıb mə-
ni  izləməyə  başladı.  Canına  su  yığılmış  söyüd  budağının  qabığını  ehmalca  soydum.  Süd  kimi 
ağappaq budaq qabıqdan sıyrılıb çıxdı. Səs-küy kəsildi, sanki sinifdə nağıl danışırdım. İncə bir 
boru kimi əlimdəki söyüd budağının uc tərəfdən üz qatını ehtiyatla yontalayıb çıxartdım, özümə 
gözəl bir tütək düzəltdim. Onlarca göz məni maraqla izləyirdi. Tütəyi ağzıma yaxınlaşdırıb üflə-
yəndə səs-küy qopdu. 
- Müəllim, mənə də tütək... müəllim, mənə də tütək... 
Sıraya düzüldülər, hamısına bir-bir tütək düzəltdim. Gözlərinə yenidən parıltı gəldi. Bir an 
yorulduqlarını unutdular. Tütəkləri götürüb yola düşdük. Arxaya baxdım. Uşaqlar yaman yorul-
muşdu,  daha  yeriyə  bilmirdilər.  Onları  toparlayıb  kəndə  gətirməyə  əziyyət  çəkirdim.  Az  sonra 
qoca  bir  söyüd  ağacının    yanında  dincəlməyə  qərar  verdik.  Kəndə  çatmağa  hələ  xeyli  yolumuz 
qalmışdı. Uşaqları özbaşına buraxsam, bu sərin kölgəlikdən qalxmayacaq, uzandıqları yerdə yu-
xuya gedəcəkdilər. Keçən ildən budanıb və bir tərəfə atılmış söyüd budaqlarına sataşdı gözüm. 
Təzədən uşaqları yığıb sıraya düzdüm. 
- Kim yaxşı at çapa bilir? 
Yenə də gözləri hədəqəsindən çıxdı. 
- Mən, mən, mən... 
- Gəlin baxaq, görək kim atı yaxşı çapıb, kəndə birinci çatacaq! 
İsmayılı unutmuşdum. Bir damla suyun qurbanı olmuş İsmayıl bir an yadımdan çıxmışdı. 
Amma geriyə  yol  yox idi. ”Atlılar” çığır-bağır salmışdılar. Quru budaqlardan götürüb hərəsinə 
bir at, bir qamçı verdim. Ağac “atlar”ın hamısı gözəldi, cins “atlar” idi. Kəhər atlar, boz atlar, qır 
atlar, kürən atlar... İsmayılın da bir atı vardı - kiçik, xırda bir budaq, qıvraq kürən at. O da hamı 
kimi öz atına minmişdi. ”Haydı” deməyimi gözləyirdi... 
Atlıları üzü kəndə tərəf düzmüşdüm. Artıq hamısı bir-bir atlanmışdı.”Haydı” deyə bilmir-
dim. Bir çarə tapmalıydım. İsmayıl  yenə də yıxılacaqdı, mən kəndə yaralıyla dönəcəkdim. Son 
çarə tapıldı - özümə də bir at ayırdım. İri bir budağı da mən mindim və İsmayılın yanına sürdüm 
atımı. 
- Haydı!- dedim - görək kəndə kim birinci çatacaq. 
Atların kişnərtisi, ”tıqıtıq, tıqıtıq” nal səsləri, bir yandan çalınan tütəklər... toz dumana qa-
rışdı. Kəndə tərəf axın başladı. 
Heç yerindən tərpənməmiş İsmayılın atı sürüşdü. Qaldırdım. Təzədən mindi atına, alınma-
dı, bir daha, bir daha... 

www.kitabxana.net
       
 
 
 
 
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri 
 
 
Uşaqlar toz-duman  içində, atlarını çapıb, doğrudan da, kəndə doğru uzaqlaşdılar.Yenə də 
İsmayılın gözləri dolmuşdu. 
- Bu at çapa bilmir, müəllim!- dedi. 
- Düzdü, İsmayıl, - dedim, - burax o atı, yaxşı qaça bilmir o... 
Öz atımın quyruğundan bir budaq qırdım. İsmayılın atını dəyişdirdim. İsmayıl minən kimi 
bu atın da ayağı  sürüşdü.Qaça bilməyən at deyildi - o, bunu anladı. 
- Mən qaça bilmirəm, müəllim!- dedi, - bu ayağım yeriyir, bu ayağım yerimir. 
Atlardan endik. Doğrudan da, yaxşı yeriyə bilmirdilər. İsmayıl kəndə tərəf dördnala çapan 
atlıların dalınca ağladı. Dolu kimi yaş tökdü gözlərindən...