İncelemeleri

əlovlamaq : əlovlanmaq. parlatmaq. - yalratmaq. yalrıtmaq. yolratmaq. 

yolrıtmaq

ka

.  

əlük

ka

 

: əlikləmək işi. alay ədmə. məsqərə.  

əlvan 

: alavan. alvan. çal. rəhbə rəh.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

260 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

əlvırmaq

ka

: allanmaq. ullanmaq. qalxmaq. atılmaq. sıçramaq. daşlanmaq. 

- o mənim üzümə alvırdı.  

əm səm

ka

: ilac. samlamaq işi.  

əmçi

ka

 

: dərman yapan kimsə. davaxanaçı.  

əmdi

ka

 

: şimdi. imdi. indi.  

əməc 

: iş güc, əmək aracı. abzal

8

 əbzar.  

əməcləmək 

: amaclamaq

ka

. əmləşmək. nişanlamaq. nişan 

almaq.  

əmək 

: əmgək. əzab. incik. 

- əmgəksizin durqu yox, munda tamu: 

qayğısız yaşam yoxdu, bu dünya cəhənnəmdi. 

 

əməkdaĢ : arqaş. girgiş. həmkar. 

-  

əməkdaĢlıq: sığrış. qılşıq. köməkliş. həmkarlıq. köməkləşmək. işləşmək

ka. 

işbirliyi yapmq.  

əməĢləmək: imləmək. nişanlamaq. 

- siz nəyi əməĢlirsiniz. - mənim bunu 

əməĢləmək istəyim yoxudu. 

- 

əməĢləməz, çatanmaz 

!

.  

əməĢlənmək: 

əmgəklənmək

: çalışıb, inciyib, zəhmət çəkib bir istəyə 

çamatmaq istəmək. əmgəklənmək. 

 

əmət

ka

 

: evət - 

əmət əmət

ka

: evət evət. yemət yəmət.  

əməyə qoymaq: əmgətmək

ka. 

yormaq.  

əmgəklənmək: 

əməĢlənmək

 çalışıb, inciyib, zəhmət çəkib bir istəyə 

çamatmaq istəmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

261 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

əmgəĢmək

ka

: 

əmqəmək

ka

. zəhmət çəkmək.  

əmikdəĢ

ka

: bir məmedən əmən iki cocuq.  

əmikdəĢ

ka

: 

əmgəĢ

. 

süt qərdəş. bir məmədən süt içən körpələr.  

əmik

ka

 

: 

1. 

məmə. - 

təvi əmigi. dəvə məməsi. - əmiklik əĢlər

ka

: süt verən 

qadın. - əmiklik əşlər kösəkçi (köysəkçi: istəkli, iştahlı) olur. 

2. 

ılıq. 

orta babat. 

- əmik ılıq. soğuduqtan sonra ısınıp sıcaqlığı artmayan. 

- əmik gün: ılıq gün.  

əmikləmək

ka

: məm əmmək.  

əminmək: əmqenmək

ka. 

zəhmət çəkmək.  

əmirçgə  : xıt xıt. quzruf.  

əmirçqə

ka

: gəmirdək. qıqırdaq.  

əmit

ka

 

: əğri. ağnaq. axımır. yıxıla. 

- əmit duvar. - əmit kişi: əğri adam.  

əmitmək

ka

: əğilmək. axmaq. məyl etmək. 

- könlüm ona əmitti. 

- 

yaylaq təbə 

əmitdik. - evə təbə əmitdik. - dam əmitti. 

 

əm

ka

 

: 

am

. 

1. 

qadının dişilik ayqıtı. 

1. 

ilaç.  

əmqenmək

ka

: əminmək. zəhmət çəkmək.  

əmqək 

: 

əmgək

. incid. inciş. əmək. zəhmət. müzahimət.  

əmqəklənmək

ka

: əziyət çəkmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

262 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

əmqəq 

: 

əmgək

. əmək. əzab. incik. 

- əmgəksizin durqu yox, munda tamu: 

qayğısız yaşam yoxdu, bu dünya cəhənnəmdi. - əmgək əyində 

qalmaz.  

əmqəmək

ka

  

: 

əmgəĢmək

ka

. əmək çəkmək. zəhmət çəkmək. 

sinsimək. incimək.  

əmqənmək

ka

: 

əmgənmək

ka. 

yorulmaq. narahat olmaq.  

əmqəĢ

ka

: 

əmgəĢ. 

1. 

zəhmət. 

- əmgəĢ olmasın, onu ver mənə. - əmmgəĢsiz: 

zəhmətsiz. 

2. 

əmikdəĢ

. 

süt qərdəş. bir məmədən süt içən 

körpələr.  

əmqəĢmək

ka

: 

əmgəĢmək. 

incimək. zəhmət çəkmək. yorulmaq.  

əmqətmək

ka

 

: 

əmgətmək

ka. 

əməyə qoymaq. yormaq. 

- onu çox 

əmgətmə.  

əmqir 

: 

əmgir. 

əmgər. incil. müzahim.  

əmləlmək

ka

 

: dərmanlanmaq. ilaclanmaq.  

əmləmək

ka:

 

- səmləmək əmləmək

ka

: ilaclamaq. sağaltmaq. 

- 

bağrım başın 

əmləmək: ürək yaramı əlac elədi.  

əmlənmək

ka

 

: çaralanmaq. çarlanmaq. kəndinə mərhəm edmək.  

əmləĢmək

ka

 

: 

1. 

amaclamaq

ka

. əməçləmək. nişanlamaq. nişan 

almaq. 

2. 

birbirinə təskin vermək. 

3. 

çaralamaq. çarlamaq. 

dərman, mərhəm qoymaq. əlac yapmaq. 

- balıqlar əmləĢdi. 

 

əmlətmək

ka

  

: çarlatmaq. əlaclatmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

263 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

əmlik 

: 

1. 

dərman. 

2. 

müsggin.  

əmr edmək: buyurmaq

ka

. tutuzmaq

ka

.  

əmrək

ka

 

: arın. aydın. təmiz. 

- əmrək könül. 

 

əmrimək

ka

: qaşımaq.  

əmriĢmək

ka

 

: qaşınmaq. dəri qarıncalanmaq.  

əmritmək

ka

: qıdıqlamaq.  

əmrülmək: dincəlmək. arınmaq. soyunmaq. soğumaq. rahatlanmaq. 

- kişi 

tini əmrüldü: ruhu çıxdı.  

əmrülmək

ka

 

: çatmaq. yetmək. müvəffəq olmaq. - 

ağır ayaq 

əmrüldü.  

əmsəmək

ka

: əmmək işləmək.  

əmürmək

ka

: əmzirmək.  

əmüzmək

ka

: əmzirmək. əmürmək.  

əmzik

ka

 

: 

1. 

əmik

 + 

sik

: məməlik. 

- əmzikli qadın: beĢiklik uraqut

ka

. 

2. 

ümgük

ka. 

imik. cocuxların təpəsində bulunan yumuşaq yer. 

 

əmzirmək  : əmilzmək. əmürmək

ka

.  

ən 

 

: 

en

. 

yen

. 

yin

ka

. in

. (

<

 

yenmək

). 

1. 

çuxur. iniş. eniş. 

aşağ. - 

in yer: en yer. - en yoq: eniş yoxuş. 

2. 

yen. dışqı. pox. qığ. 

xıx. qoyun pisliği, tərsi. 

3. 

in. il

ka

. düş. - 

atdan il. 

4. 

yan tərəfa 

olan genişliq. yan. 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

264 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

ənayi 

: 

<

 

aynayı: adnayı. adnaqu. başqa)

 ənayin. əcib. görünməmiş. 

- 

aynanı bir kişi, yapı, olay, iş, görkəm.  

əndər dödərmək: əndürmək. endürmək. yendirmək

ka

. axtarışmaq.  

əndik

ka

 

: 

endik

. qanmaz. anlamaz. şaşqın. gic. 

- əndik ər: budala adam.  

əndürmək: 

endürmək

. yendirmək

ka

. əndər dödərmək. axtarışmaq.  

əngəl 

: tıqış

ka

. tiyiş

6

. pərhiz. qoy. yığdac. mane'. mən'. 

- əngəl, sarp 

saymaq: edizlənmək

ka. 

atızlanmaq

ka.  

- əngəl olan: alıqoyan. yığdaçı

ka

.  

- əngəl olmaq: tıqılmaq

ka

: tıqınmaq.  tıqışmaq

ka

. alıqoymaq.  

əngəllənmək: asaqlanmaq. ayaqlanmaq. ayağa ilişmək.  

əngiziĢ 

: qamıt. təhrik.  

ənğliq

ka

 

: ennik.  

ənin 

: enik. xacə. bükin

ka

. bükülmüş. buruq

. 

iğdiş.  

əniĢ 

: 

eniĢ

. enənmiş. tutuq

ka

. iğdiş. əxdə.  

ənq 

: 

ənq

ka

 ənğ

. 

1. 

ən

 

<

 met 

>

 

nə

. yox. dəğil. - 

ən ən: nə nə: yox yox. 

1. 

anğ

. an. yanaq. üz. 

- qızıl an.  

ənqək 

: 

əngək

. 

engək

. (

<

 

yengək

). ağzın iki çanağının birbirinə yenən 

qoğuşan yer.  

ənqin 

: engin. tərinğ

ka

. dərin. geniş.  

ənqit 

: 

ənkit

. ənküt. anqut. enküt. anlağdan qıt. anlamaz. qanmaz. 

axmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

265 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

ənqüt 

: 

ənküt

. anqut. ənkit. enküt. anlağdan qıt. anlamaz. qanmaz. 

axmaq.  

ənli 

: enli yetiz

ka

. eninə geniş olan.  geniş.  

ənli 

: 

enli

. anğıl

ka

. açıq. açıla. yatız. gen.  

ənmək 

: 

inmək

. 

enmək

. düşmək. 

- qar ənir: düşür. 

 

ənsələmək: boyunlamaq

ka. 

peysərə salmaq. peysərləmək.  

ənüç

ka

 

: 

enüç

. 

qözə enən pərdə·.  

ənüçləmək

ka:

 

enüçləmək. 

qözə enən pərdəyə ilac qoymaq.  

ənüçlənmək

ka

: 

enüçlənmək. 

qözə pərdə enmək.  

ənük

ka

 

: 

enik

. heyvan yavrusu. (

arslan. sırtlan. qurt. qöpək yavruları).  

ənüqləmək

ka

: 

enikləmək

. yavrulamaq.  

ənüqlük

ka

: yavrulu.  

əp  

 

: bəkitmə, obartma ilgəci. 

- əp əyku: çox yaxşı. 

 

əpmək

ka

  : əkmək.  

əprik 

: yapa, yaba

ka

, yumşaq olan, yaş, ıslaq olan. oqraq. oğraq. 

obraq

ka

. opraq. ovraq. əzik üzük, əsgimiş nə.  

əprikmək: yumşanmaq. yufqalanmaq

ka

. incəlib büzülmək. yaltaqlanmaq. 

yavuncımaq.  

əprimək  : obramaq

ka

. opramaq. əsqimək. gəvşəmək. kortalmaq. tazalığı, 

itiliyi gedmək. büzüşmək.   

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

266 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

əpritmək: ölturmaq

ka. 

yıpratmaq.  

ər 

 

: 

1. 

ərkək. 

2. 

dəlgic. dəlik açmaq üçün kullanılan 

ayqıt. 

3. 

yer. 

4. 

ir. yerin güneyə baxan günəşli yanı. 

5. 

əsgər

. - 

bəy ərin açındı: bəy əsgərini doyurub səvələdi. 

 

-

 

ərə bənzəyən. ərkək kimi: ərsiq

ka

.  

- ərlik göstərmək: ərləşmək

ka.  

- ər arvad: yatqaş. yatdaş. bir yatanlar.  

- yatqaĢların atqaşması.  

ərdəmə

 

: - rdəmsizdən qut çərtilir: bacaqsızdan bəxt üz döndərir. 

 

ərdəm

ka

 

: fəzilət. ədəp. tərbiyə. hünər. - 

ərdəm başı dil.  

ərdim 

: 

ək

. - 

daydım

. 

- orda ərdim: deydim ordeydim: ordaydım: orda  

ərdini

ka

 

: iri.  

ərdinq 

: deydin. 

- ərdinq burda dinc amıl: burda dinc rahatıydın.  

ərəki 

: 

ər

 

kiyə

ka

. 

alçaq kişi.  

ərəqmək

ka

: ərkəkləşmək.  

ərən

ka

 

: 

1. 

alpaqut

ka

. alqabut. alp. alpər. qoçaq. yiğit. bağdur. qurç, 

qurs kişi. dayanıqlı. yiğit adam. 

2. 

qohum tayfa. 

- mənim ərənim 

yox. - ərənsiz kimsəsiz qaldım. 

3. 

mümkün. 

4. 

yolun. iyid. fədayi.  

ərənkək  : (

<

 

ərmək

). 

ərgən

. barmaq. 

- beş ərənək düz ərməs: beş barmağ 

bir dəğil.  

ərəntüz

ka

: tərazi yıldızı. müştəri yıldızı 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

267 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

ərətmək

ka

 : 

1. 

ərəzmək

. ər olmaq. ərkəkləşmək. 

- oğul ərəzsə, ata dinir, at 

atatsa, at dinir. 

2. 

taşağı çıxarmaq. iğdiş edmək. 

3. 

cocuğu 

sünnət edmək. 

4. 

arıtmaq. 

5. 

ərtəmək. arıtmaq

ka. 

daşşağı 

çıxarmaq. iğdiş edmək. cocuğu sünnət edmək. ərkəkləşmək.  

ərəzmək

ka

: 

ərətmək

. ər olmaq. çatmaq

. 

yetişmək

. - tay atatsa, at dinir, oğul 

ərəzsə ata dinir. - oğul ərəzsə, ata dinir, at atatsa, at dinir.  

ərg 

>

 ərq 

ərğ 

>

 ərq 

əri

  

 

: - andax əri kim yenər: kim utar, sındırar. 

 

əriq

ka

 

: 

ərik

ka

 

1. 

yumşaq. axarlı. 

2. 

zirək, çabık

. 

ərgin. iti. yol bilən, 

başarcaqlı. nafiz. keçərli. 

- ırik ər: yumşaq qılıqlı, xuylu. zirək, 

çabık - ərik yılxı: yumşaq, ram heyvan. - ərik at: yorqa at. 

3. 

irik. 

sevinc. rahat. - 

ərikli irikli kişi: gülər üz kişi. - ərik qız. 

4. 

əğik. 

meyilli. 

5

. ürəyə ərən, ərgin, yatan, çatan. ürək oxşayan. gözəl. 

xoş. xoşa gəlim. 

- bu paltarda çox ərik görüşürsən. - ay mənim ərik 

qızım. 

6. 

ər. - 

bilgə ərik bulursan, baxqıl ona tabaru: bilən, danışman 

kişi. 

7. 

ərimiş. ərgin. yağ. yağa bənzər əriyən şey. axarlı olan. 

rəvan. 

- ərik soşu: axarlı şeir. - ərik yazı. - ırik ər: yumşaq qılıqlı, 

xuylu. 

8. 

yorqa. açıq. xoş. gülər. qılıqlı qılımlı. yovşaq. yumşaq. 

üzü yola. - ərik kişi. 

9

. gözəl. sevimli. istəkli. 

- ərik kişi. - ərik qız. 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

268 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

10. 

arx. yerdə atılmış su yolu. - ərik qazmaq. 

11. # 

yügrük. iti. çabalı. 

axarlı. 

- ərik yılxı: yorqa heyvan

. 

- ərik at: yürüyən at. - ərik ər: 

bəcərikli. yürəkli adam. 

12. 

ərk

ka

. pox püsür. 

- dəmir ərki: dəmir əriyi.  

əriqləmək

ka

: 

ərikləmək

ka

 

1

. yağlayıb, yuşaldıb, şumallamaq. 

- dəri ərikləmək: 

dəri səpiləmək

1

. dəbbağlamaq. 

2

. ərik edmək. oxşatmaq. 

əzdirmək. nazlatmaq. gülsətmək. 

- uşağı ərikləmə. - əriklənmiĢ 

uşaq pozulur.  

əriqlənmək: 

əriklənmək

ka

 

1. 

açılmaq. yumşanmaq. əzilmək. 

- çoxda 

əriklənib əzilmə belə. 

1. 

ərik gətirmək. 

 

əriqlik 

: 

əriklik

. 

ərüqlük

ka

. 

ərik baxcəsı.  

əriqlik

ka

 

: 

əriklik

ka

. şirinlik. dadlılıq. oxşarlıq.  

əriqsəmək: 

əriksəmək. ərüqsəmək

ka

. canı ərik istəmək.  

ərilmək

ka

: 

1. 

gədilmək. gədik açılmaq. kərilmək. 

2. 

əğilmək

. 

əksiqləşmək. 

yorulmaq. bükülmək. 

- ər ərildi sərildi. 

 

ərimək  

: ərümək

ka

. 

1. 

ərilmək. aruşmaq

ka

. ərüşmək

ka

. 

2. 

sızmaq. 

- yağ 

sızdı. 

3. 

yox olmaq. nabud olmaq. - 

iyi ərin, sümüyü ərir, adı qalır. 

 

ərimək 

: ərüşmək

ka

. ərişmək. aruşmaq.  

ərimiĢ 

: ərfin. ərik

ka

.  

ərin 

: tə'xir. susluq. 

- heç ərin bağışlanmadı. - bir dəyqə işə ərin var. - 

qatar on dəyqə ərininən yetişdi.  

ərincək 

: ərinğən

ka. 

ərqən. ərgin. ərkin. təmbəl.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

269 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

ərinc

ka

 

: 

əriĢ

. 

iriĢ

. 

1. 

olurki. olsunki. bəlkə. şayəd. 

- ol bardı ərinc: olsunki 

geddi. - əriĢ məriĢdən: əriĢ məriĢdən iş çıxmaz, iş görmək gərək, 

işi görörmək: şayəd mayəddən bir şey çıxmaz. . . o gəldi ərin: bəlkə 

gəldi o. 

2. 

ayış

. 

ərinj. asayiş. dinclik. 

- əriĢ içində qurulan ərənlər

. 

3. 

əriş. bolluq. ne'mət. 

- yağış çox yağa əriĢlik ola. - ərişə həsrət 

qalmış. - əriĢ gəldim əriş geddim. - əriĢ məriĢdən iş çıxmaz. 

4. 

arınc. 

arnıc. utanmalı, arsıq nə. 

5. 

sust. 

 

əringən

ka

: 

1

. 

ərqən. ərgin. ərkin, bağımsızlığın saxlayan. subay. bekar

1

.