İncelemeleri

2

. 

ərincək. təmbəl. 

3. 

ərnək. arvadsız kişi. subay

2

. - əringənə, əlli 

qarı bezdən yum olmaz: subaya əlli qarış parçadan, don çıxmaz. 

çünki yetişəni yoxdu. (subaydan ev olmaz). 

 

ərinj

ka

 

: əriş. asayiş. dinclik. 

bax

 

>

 

ərinc

 ayış

. 

 

ərin

ka

 

: irin. irn. dudaq.  

ərinmək  : ır bulmaq

ka

. utanmaq.  

ərinmək

ka

: ərmikmək. 

1. 

üşənmək. çəkinmək. təmbəllik edmək. 

- ər işə 

ərindi. 

2. 

yubanmaq.  

əriĢ 

: 

ərinc

. 

iriĢ

. 

1. 

irtəĢ

ka

. 

irtiĢ

. 

ırtaĢ

. 

yırtıĢ

. 

yırtaĢ

. 

yirtəĢ

. 

yartıĢ

. 

irişmə. çəkişmə. savaş. 

2. 

tel. 

- əriĢ əğrək: əriş arğac: dikinə 

uzanan, yanına toxunan saplar. 

3. 

olurki. olsunki. bəlkə. şayəd. 

- ol 

bardı ərinc: olsunki geddi. - əriĢ məriĢdən: əriĢ məriĢdən iş çıxmaz, 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

270 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

iş görmək gərək, işi görörmək: şayəd mayəddən bir şey çıxmaz. - o 

gəldi ərin: bəlkə gəldi o. 

4. 

ayış

. 

ərinj. asayiş. dinclik. 

- əriĢ içində 

qurulan ərənlər

. 

5. 

bolluq. 

- yağış çox yağa əriĢlik ola. - ərişə həsrət 

qalmış. 

6. 

bəlkə. olurki. ərinç

ka

. ehtimal. 

7. 

imkan. 

- oldu ərinc 

olmağu: oldu olunmaz şey. 

8. 

vəslət. çatış. 

- qaldım ərinc qayğuqa: 

vəslət həsrətində qaldım. 

9. 

ərişdə. rişdə. ip. 

10. 

göstəri. görnuş. 

mənzər. hizur. qat. rəfdar). 

{arqaĢ: (

1

 

<

 arx: yarıq. açıq, qazıq. 

2

 

<

 

arx: arxa. dal. geri). nərsənin təməli, iskileti, arxa pılanı, qurluşu, 

ısulu, dəlili}. 

11. 

təsfiyə. çöküş. 

 

əriĢmək  : ərüşmək

ka

. ərimək. aruşmaq. anqlanmaq. çalınmaq

ka. 

yevtilmək

ka

. olqınlaşmaq. yuvulmaq. yığılmaq

ka. 

olqunlaşmaq. 

yəvülmək.  

əriĢmiĢ 

: ərsək

. 

ərsik

. 

əsrik

. 

yetsik

. 

yetim

. 

baliğ.  

əriĢtirən: dəgirən. bitirən. çatdıran.  

əriĢtirmək: yetişdirmək. çaqmaq

ka

. 

- bu sözü onun qulağına çaq. 

 

əritmək 

: 

1. 

sızıtmaq

ka

. sızdırmaq. sızqurmaq

ka

. 

2. 

arıqlatmaq. 

zayıflatmaq. 

3. 

ərələmək. qırmaq. 

- qoyun ərit: qoyun kəs.  

ərk 

>

 ərq 

ərkək

ka

 

: hər heyvanın ərkəğl.  

- 

ərkək tağaqu: xoruz.  

- ərkəklik ayqıtı: taĢaq

ka

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

271 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

- ərkəklik: ərliq

ka

. - ərkəkliktə yarış etmək: ərləĢmək

ka

.  

- ərkək istəmək ütlənmək

ka

. üdlənmək

ka. 

kösnəmək.  

- ərkək-diĢi: arsalıq

ka

. iki cinsli.  

ərkəkləĢmək: (

<

 

ərəkək + laq: yoxluq simgəs). 

arıtmaq

ka. 

ərtəmək. ərətmək. 

daşşağı çıxarmaq. iğdiş edmək. cocuğu sünnət edmək.  

ərkən baĢlamaq: ərtələmək

ka. 

ırtalamaq.  

ərkən 

: 

1. 

ərnək

ka. 

barmaq. 

1. 

ikən. - gələr ərkən: gələr ikən. 

 

ərq 

 

: 

ərk

ka

. 

1. 

saltanat. sözü, buyruğu keçərlik. qudrət. 

iqtidar. gücü yetərlik. 

2. 

ərik. pox püsür. 

- dəmir ərki: dəmir əriyi.  

ərqəç

ka

 

: ərgəç. gənc təkə.  

ərqəqləĢmək: 

ərkəkləĢmək

ka

. 

1. 

ərsinmək

ka

. ərsimək. böyümək. 

- oğul 

ərsindi. 

2. 

dalqalanmaq. möjlənmək. 

- su ərkəkləndi. - onun yeyni 

ərkəkləndi: tükləri biz biz durdu.  

ərqən 

: 

ərgən

 ərənkək. barmaq.  

ərqən

ka

 

: 

ərgən

. 

ərkən

. 

1

. 

ərgin. ərkin, bağımsızlığın saxlayan. ərinğən

ka

. 

subay. bekar

1

. 

2

. 

ərincək. təmbəl. 

3. 

kən. ikən. 

- o barır ərkən, 

qeyitdi: o gedərkən qaytdı. 

 

ərqi 

: 

ərki

ka. 

olsunki. bəlkə. şayəd. 

- ərki gəldim. - o bilirmi ərki: 

görəsən bilir o.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

272 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

ərqin 

: 

1

. 

ərkin, ərgin. bağımsızlığın saxlayan. ərinğən

ka

. ərgən. 

subay. bekar

1

. 

2

. 

ərincək. təmbəl.  

ərqin 

: ərgin 

ərik.  

ərqünk  

: 

ərkün

. yarkün. uyğun. münasib.  

ərqürmək : 

ərkürmək

. ərişmək. vaxtında yetişmək.  

ərqürmək: yarkürmək. əritmək.  

ərqüz suv : 

ərküz

. qardan, buzdan əriyən su.  

ərlə

ka

 

: 

irlə

. yurtluq. yurt tutulan yər.  

ərlənmək

ka

: qadın evlənmək. ər yiyəsi olmaq.  

ərləĢmək

ka

: birbirinə baxıb lik göstərmək.  

ərlik

ka

 

: ərkəklik. kişilik.  

ərmaqan

ka

: yarmaqan. but

ka

. töhvə. dartın. göndərilən pay, sovqət. 

xumaru

ka

. bilək. balaq. bələk. dartıq. amuç. duzqu

ka

. hədiyə. 

- 

ərməğan, hədiyə edmək: duzqulamaq. - ərməğan vermək: 

tuzqurmaq

ka. 

duzqurmaq. 

- 

ərməgün edmək: bəlikləmək. - 

qarşılıqsız, əvəzsiz verilən sovqat: sünğüt. sınğut

ka

. 

- 

ərməğan 

edmək: bəlikləmək.  

ərməgün: 

bax

 

>

 

ərmağan

ka

 

 

ərməğan: yarmağan. sovqat. sovğat. but

ka

. töhvə. artut

ka

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

273 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

ərmək

ka

 

: 

1. 

təmbəl. axmaq. - 

ərməkin başı qanlı, ərik irni yağlı. 

2. 

barmaq. 

olmaq. 

- indi görən nə ərdi. 

3. 

olmaq. irmək. 

4. 

irgilmək. yalnızlıq 

duymaq. (

duvar

) yarmaq. 

5. - 

idim. 

- tutar ərdim: tutarıdım

.  

ərməkü

 

: təmbəl. - ərməkügə, eşik art olur: təmbələ qapı dağ beli görünür. 

 

ərməqil

ka

: təmbəl. əringən.  

ərməqu

ka

: 

ərməqi

ka

. təmbəl. əringən. 

- ərməgiyə, bulut yük olur.  

ərməqürmək

ka

: təmbəlləşmək.  

ərməs 

 

: - uğur ərməs: uyqun çağ deyil. uğur ərməs: vaxdı deyil. - sənə 

ərməs təpmək: təpmək sənin işin dəğil. - hər işimiz düz ərməs: düz 

gəlməz. - birlə iki düz ərməs: bərabər, əş değil. - dəvə böyük ərsədə, 

qığı böyük ərməs: böyüməz. - indi gedəsi uğur ərməs: çağ değil. - 

beş ərənək düz ərməs: beş barmağ bir dəğil. - azuqlu ər aruq ərməs: 

arıq olmaz. zayıflamaz. 

- 

sərçə işi ərməs, örtgün təpmək: sərçə işi 

değil, xərmən döğmək. - bu dağ ağqu ərməs: indi dağa çıxmağ uğur

 

(zaman) değil. 

 

ərməz 

: olmaz. qeyri mümkün.  

ərmik 

: təmbəl.  

ərmikmək: ərinmək.  

ərmiĢmək: girişmək. qarışmaq. tutuşmaq.  

ərnək

ka

 

: 

ərkən

. 

1. 

barmaq. 

1. 

əringən

ka. 

arvadsız kişi. subay

2

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

274 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

ərngək

ka

: 

ərnək

ka

. barmaq.  

ərnğəyü

ka

: 

1. 

altı barmaqlı adam. 

2. 

çox qısa boylu.  

ərniĢ 

: bolluq. çoxluq.  

ərpitmək: əpritmək. ölturmaq

ka. 

yıpratmaq.  

ərsə

ka

  

: 

1. 

olsa. bolsa. 

- adam ərsə: adam olsa. - paran ərsə: pulun olsa. - 

yağın ərsə gərək, yundağı təqir: at təzəyi düşmanın atınında olsa 

belə dəyir: yararlıdı, dərdə dəyir. - qıldın, ərsə qılmağu: gərəyini 

gördünsən. əlindən gələni eddin sən. 

2. 

dirsə. 

- necə iti dirsə: necə 

iti ərsə.  

ərsək

ka

 

: 

1. 

ortaya düşmüş azqın qadın. orospu. qəhbə. - 

ərsək əĢlər: 

qəhbə arvadlar. - ərsək ərə dəğməz, ivsək evə dəğməz: qəhbə ərdə 

qalmaz, tələsən evə çatmaz. - u arvad ərsəkdi. 

2. 

ərsik

. 

əsrik

. 

ərişmiş. yetsik

. 

yetim

. 

baliğ. 

 

ərsəklənmək

ka

: qəhbələnmək. kişi istəmək, gəzmək.  

ərsəm 

: 

mərzə

. tutaq. qazan. müzd 

ərsik

ka

 

: 

1. 

ərə bənzəyən. ərkək kimi. 

2. 

ərsək

. 

əsrik

. 

ərişmiş. yetsik

. 

yetim

. 

baliğ.  

ərsikmək

ka

 : aldanmaq. toğlnmaq.  

ərsimək  : ərsinmək

ka

. ərkəkləşmək. böyümək. 

- oğul ərsindi.  

ərso

ka

 

: dəğərsiz.  

ərsov 

: yüngül. ucuz.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

275 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

ərtələmək: ertələmək

ka. 

ərkən başlamaq.  

ərtələmək

ka

: ərkən başlamaq. ırtalamaq.  

ərtəmək  : ərətmək. arıtmaq

ka. 

daşşağı çıxarmaq. iğdiş edmək. cocuğu 

sünnət edmək. ərkəkləşmək .  

ərtik

ka

 

: 

1. 

ərincəli, ged gəlli yer. işlək yol. 

2. 

adət. 

3. 

imumi

. 

 

ərtini 

: 

ərtinqi. (

 

yartı

. 

yartınqı

). ışıq, duru, incə, saydam (şəffaf) daş. 

inci daş. yaş daşı. mürvari. 

- ərtini özüq: ərtini üzük: yonqa tənli: 

bulaq bədəni inci, billur, bulaq kimi təmiz olan qadın.  

ərtiĢ

ka

 

: yartış. yarış. musabiqə.  

ərtiĢmək

ka

 : 

irtiĢmək. irkiĢmək

ka

. yertiĢmək. yartıĢmaq. artıĢmaq

. 

1. 

yığılmaq. toplanmaq. 

1. 

keçişmək. 

3. 

yartışmaq. yarışmaq. 

musabiqə vermək. 

4

. qarışmaq. birbirinə atılmaq. 

5. 

yardımlaşmaq. 

- o mənə artıĢdı. 

 

ərtmək

ka

: 

1. 

ertmək. irtmək. irəliləmək. keçmək. 

- ötlək ərtti: çağ keçdi. - bu 

işdən ərtənlər: keçənlər. 

2. 

yertmək. yartmaq. irkmək. irtmək. 

yığmaq. toplamaq. 

3. 

ərtmək. irtmək. irəliləmək. keçmək. 

- ötlək 

ərtti: çağ keçdi. - bu işdən ertənlər: keçənlər.  

ərtti 

: 

ertti

. 

irtti

. ərtilmiş, keçmiş. ötmüş. 

- ərtti ötlək: keçmiş zaman.  

ərttini özük

ka

: bədəni inci kimi qadın.  

ərtürmək

ka

: vazkeçmək. bağışlamaq. qəbullənmək. keçirmək ·ı.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

276 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

ərük

ka

 

: 

1. 

kəndisiylə dəri səpilənən nəsnə. 

2. 

şaftalı, qaysı, ərik kimi 

meyvələrə verilən gənəl ad. tülük ərük.  

ərüqləmək

ka

: səpiləmək.  

ərüqlük 

: 

ərüqlük

ka

. əriklik. ərik baxcası.  

ərüqsəmək

ka

: 

ərüksəmək

ka

 

əriksəmək. canı ərik istəmək.  

ərümək

ka

: ərimək.  

ərüĢmək

ka

: ərişmək. ərimək. aruşmaq.  

ərütmək

ka

: əritmək.  

ərziĢ 

: 

<

 

əsirgə

. əzgər

ka

. dəğər. qiymət.  

- ərziĢ vermək: 

<

 əsirgəmək. əzgərmək

ka

. qiymət vermək. 

dəğərləmək. qədir vermək. qorumaq.  

əsbəri

ka

 

: küldə pişirilən bir çeşit əkmək.  

əsdirmək: 

əsitmək

ka

. uzatmaq

ka

. yubatmaq. qecitmək. 

- nə qədər işi uzaldıb 

əsdirisən. 

 

əsən

ka

 

: sağ. salim. 

- əsəndə ivik yox: sağlıq tələsik götürməz.  

əsənləmək

ka

: səlamlamaq.  

əsilmək

ka

: çəkilmək. dartılmaq. 

- yeşik əsildi.  

əsingən  : əsnəyən. kərilgən.  

əsin

ka

 

: nəsim. əsinti. yelik. yılıq. rüzqâr.  

əsinmək

ka

:

 

asınmaq

ka. 

asılaĢmaq

. 

1. 

dartışmaq. çəkişmək. gərinmək. - 

at 

asındı. 

2. 

əsmək

ka

. uzanmaq. çəkilmək. 

- ip əsindi. - yaşamız 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

277 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

əssin: uzansın. - əsnik ip: uzanan ip. 

1. 

asınmaq. bir şeyi çəkmək. 

kərmək. uzatmaq.  

əsinti 

: əsin

ka. 

nəsim. yelik. yılıq. rüzqâr.  

əsir 

: bulaq. bulun. kölə. qul. tutsaq. tutqun

ka

. bulan. bulun

ka

. ilin. 

ilinq. 

- əsir edmək: bulnatmaq

ka

. bulnamaq

ka

. tutsaq edmək. - alqa 

bulaq: bağışlanmış kölə. - əsir olmaq : bulanmaq. bulanmış, tapılmış 

olmaq. qatınmaq. mal edinmək. tutulmaq. - əsir edmək 

: 

bulnamaq

ka. 

tutsaq edmək. - əsir edmək 

: bulnamaq. 

bulanmış, tapılmış edmək. qatmaq. mal edidmək. tutmaq.  

əsirgə 

: əzgər

ka

 

>

 ərziş. dəğər. qiymət.  

əsirgəmək

ka

 

: 

bax >

 

əsirqenmək

ka

. 

1. 

acımaq. əsəflənmək. 

2. 

əzgərmək

ka

. dayanmaq. dözmək. saxlanmaq. 

- avın görcək, 

əsirgəməz ox atar. 

3. 

qiymət vermək. dəğərləmək. qədir vermək. 

qorumaq. ərziş vermək. - 

əsirgəyən

 

tanrı

: 

əzgərən tanrı. - alçaq 

sözü əsirgəmə: sayma. - mənə qarşı əsirgəmədi: rəhm, sayqı 

göstərmədi. - onun sözün əsirgəmədi: əzgərmədi. 

 

əsirqenmək

ka

: 

əsirqemək

ka

. acınmaq. dartınmaq. tartınmaq

ka

. yazıqlamaq. 

heyifsinmək. təssüf yemək. 

- o oğluna əsirgəndi. - o davarına 

əsirgəndi. - belə o öz elinə əsirgəndi. - əsirgənmə keçən günlərivin 

olduğuna, güvənginən bu gün əlində nə olduğuna. 

1. 

götürülmək. 

götürür görünmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

278 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

əsirqənən: qözətli

ka

. gözətilən. sağlanan. qorunan.  

əsiĢ 

: çəkiş. uzuş.  

əsiĢmək

ka

: 

1. 

çəkişmək. uzuşmaq. genişlənib ilişgi, rabitə qurmaq. 

- ip 

əsiĢmək: ip açıb uzatmaq. 

2. 

ip, bənzəri şeyləri çəkəmək, kərmək, 

uzatmaq. 

 

əsitmək

ka

: 

əsdirmək

. uzatmaq

ka

. yubatmaq. qecitmək. 

- nə qədər işi uzaldıb 

əsdirisən. 

 

əsiz

ka

 

: əssiz

ka

. ısız. ıssız. isiz. yazıq. təssüf. hayıf. əfsus. diriğ.  

əsqi  

: - 

əsgi üsgi (paltar): çöpər

ka

. çöprə 

əsqik 

: 

əsgik

. 

kiçik

ka

. qısıq. az. ucuz. dəğərsiz. həqir. 

- əsgik sözü 

qoyqıl: kiçik sözü buraxqıl.  

əsqimək  : obramaq

ka

. opramaq. əprimək. gəvşəmək. kortalmaq. tazalığı, 

itiliyi gedmək.  

əsqimiĢ 

: 

əsgimiĢ

. 

obraq

ka

. opraq. ovraq. oğraq. əzik üzük nə.  

əsqirmək

ka

  

: əsgimək.  

əsqü 

: 

əsgü

ka

. böyük ələk. qəlbir.  

əsqürüq

ka

: 

əsgürüq

ka

əsrüq. (

<

 

əsmək

). kefli. sərxoş.  

əsləmək: səlam vermək.  

əslətmək: səlam yetitmək.  

əslinmək

ka

: 

aslınmaq

. asmaq. bir nəyi bir nəyə taxmaq.