İncelemeleri

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

836 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tomrum

ka

 : (

tomrum

 

yıqaç

)

ka

. tomruq. tumrum. (

<

 

tom. tum

). 

ağac tomruğu: 

kütük. kötük. kündə. üzərində gön kimi şeylər kəsilir.  

tomruĢmaq

ka

: tomruqlanmq.  

tomĢuq

ka

: 

tumĢuq

. quş qaqası.  

tomur  

: buquq

ka

. boğuq. bükük.  

tomurcuqlanmaq: pirlənmək

ka

. filizlənmək

1

.  

tomurmaq

ka

 

: tomruq tomruq yapmaq, kəsmək. yamurmaq. 

yumarmaq. büksünmək

ka

 - ağac tomurmaq: ağacı girdə girdə 

kəsmək.  

ton 

 

: 

don 

 

ton 

 

: 

don

. 

1. 

bağ. pərhiz. mane'. 

1. 

üşük

. 

qırıcı, 

dondurucu. soğuq

. - üĢük qan: donuq, ləxtələnmiş qan. 

2. 

paltar. 

ötrən

ka

. örtən. 

4. 

üm

ka. 

yum. şalvar.  

 - 

qulaq don

ka

: qolları (yenləri) qısa paltar. 

 

tonatmaq

ka

 

: tonutmaq. donatmaq. geydirmək. qapatmaq. 

örtmək.  

toncu 

: 

donuc

. damcı. danuc. tançu

ka

. tıqım. tıxım. luqmə. tikə. udum. 

dürmək. qalbuz

ka

.  

tondrmaq: 

dondrmaq

. tunturmaq

ka

. qapatmaq. örtmək.  

tondurmaq: 

dondurmaq

. qatırmaq

6

. şişirmək. qatıtmaq

6

. qurutmaq. 

qatılatmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

837 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tonıqmaq

ka

 

tonığmaq

ka. 

donatmaq. paltar geyindirmək.  

tonq tunğ etmək

ka

: 

tonğ tunğ etmək

k

. 

danq dunq. daranq durunq. 

qatı bir 

şey sərt bir şey üzərinə düşərək səs vermək.  

tonqa 

: 

tonğa

ka

. 

bəbür. babır. bəbr. qaplan cinsindən bir heyvan. kişi 

adı·.  

tonqalaq: qardu

ka

. qarud

. 

qara qışda su üzərində oluşan fındıq 

böyüklüyündə buz parçaları.  

tonqalamaq

ka

: 

tonğalamaq

ka

. yiğitlənmək. quvvətlənmək.  

tonqalamaq

ka

: 

tunqalamaq

ka

. 

babırlanmaq. bəbirlənmək.  

tonqıra 

: tunqra

ka. 

kir. bulaşıq.  

tonq

ka

 

: 

tonğ

ka

. 

don

. 

1. 

donmuş. 

2. 

dolu

. 

dolunq

. içi boş olmayan. som.  

tonqmaq

ka

 : 

tonğmaq

ka

. (

soğuqtan

) donmaq.  

tonqra

ka

  : 

tonqar. tonra. tonar. donar. 

çirk. bulaşıq.  

tonqulmaq: 

tonğulmaq

ka. 

donulmaq. olduğundan dönmək, qaytınmaq. 

ümütsizləmk.  

tonquraq: qonğraqu

ka

. çınqıraq. qonraq. çan. zəng. naqus.  

tonquz

ka

tonğuz

ka

. domuz. 

- tonğuz mərdəki: domuz yavrusu.  

tonlamaq: donlamaq. tumlımaq

ka

 soğumaq.  

tonluq

ka

 

: donluq. paltarlıq.  

tonmaq

ka

: 

donmaq

. tünmək. tunmaq

ka

. tutulmaq. qapanmaq. tıxanmaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

838 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tonulmaq: 

donulmaq

. 

tonğulmaq

ka

. 

olduğundan dönmək, qaytınmaq. 

ümütsizləmk.  

tonuĢmaq: 

donuĢmaq. 

bir gedişin dayanıb, soğuyub, tərsləşməsi. 

- ilişgilər 

donuĢmuĢ. hər gəlişim dönüĢmüĢ.  

tonutmaq: qapatmaq. tonatmaq

ka

. donatmaq. geydirmək. örtmək.  

top 

 

: 

top

ka

. topıq. girdə yuvarlaq olan.  

topaç 

: gülək. güllə.  

topal 

: çolaq. axsaq buxsaq

ka

. qıruq ayaq

ka

.  

topdan 

: toplu olaraq. yumqınka. həp birdən. bütün. üstü üstə. ümdə. 

umumi.  

topdolu 

: çinğ tolu

ka

.  

topıq

ka

 

: topuq. topaç. top. 

- topıq sünğüq

ka

: paça. topuq qəmiğindən 

yapılan yemək.  

toplamaq  : yumurlamaq

ka

: yumru yapmaq.  

toplamaq

ka

: yığmaq. ərtmək. yartmaq. yertmək. irkmək. irtmək. evdimək

ka. 

kərmək. qurmaq

ka. 

 

toplamq: yüqmək

ka. 

yükmək

ka

. 

 

toplanan: yumıtqan

ka. 

 dərilən. terilgən

ka

.  

toplanmaq: 

1. 

ısrınmaq

ka. 

öpgələnip dərlənmək. çəkilmək. büzülmək. 

qayıqmaq. 

2. 

avlaşmaq. evləşmək. yığılmaq. çoxalmaq. 

çoxlanmaq. ökülmək

ka

. 

- hər yandan yardım öküldü. 

3. 

turuqmaq

ka

. 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

839 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

duruqmaq. durmaq. dolmalanmaq. yumutmaq

ka

. türümək

ka

. 

turmaq. yumıtmaq. tumutmaq. tumatmaq. tumarlatmaq. 

yığılmaq

ka. 

çəkinmək. qaçınmaq. yumurlanmaq

ka

. üşmək

ka

. 

üşüşmək

 

toplantı 

: sürcək

ka

. sürcüq

ka

. sürüc. əyləşmə. qonaqlıq.  

toplaĢmaq : ağlışmaq

ka

. ağışmaq. yığışmaq. avalamaq

ka. 

avmaq. avlamaq. 

avdarmaq

ka. 

yığmaq. üşüşmək.  

toplatmaq: qurturmaq

ka

. qurdurmaq.  

toplayan: öqsər. oqsar. uqsar. övsər. avsar. (

<

 oq. uq. ov. av)

. yığan. 

cəmləyən. başılıq edən. (

>

 

əfsər

fars

). tərqüşi

ka. 

tərqüçi. dərən.  

toplayan: yığdaçı

ka

. yığan. 

 

toplu  

: 

toplu

ka

. toplanmış olan hər şey. tərgin

ka

. buquq

ka

. boğuq. 

bükük. dərgin. çox. yumqı

ka

. yumqı

ka

. çox.  

topluq 

: çoxluq. əğrim

. 

imrəm. ögür

ka. 

sürü. bölük. tüdə. düdə. cəm. 

cəmiyyət.  

toplum 

: el. boyun

ka. 

boğun. millət.  

toplur 

: toplu olaraq. topdan. həp birdən. bütün. yumqın

ka

.  

topraq

ka

  : 

topraq

ka

. 

- qır, kül topraq rəngi: göm göy

ka

 

topramaq

ka

 

: tupramaq

ka. 

böyütmək. şişirmək. - 

uşaq nəyi 

toprama.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

840 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

topramaq

ka

: qurumaq.  

topraĢmaq

ka:

 topraq qopmaq. quruyup tozlaşmıq. toz olayazmaq. 

- yer 

qurup topraĢdı.  

topratmaq

ka

: 

töprətmək

. 

tüprətmək

. 

1. 

toprağın

 çıxartmaq. yeri qurutasıya 

dək otunu yeyib, toprağın çıxarmaq. 

2. 

nərsəni 

dibləmək

, dibin 

çıxartmaq. bir şeyi yerindən qurutmaq, yox edmək. topratmaq.  

topulqaq

ka

: 

1. 

bulqab. bulutqa. dolbağ. dolbuğaq. ot. mərhəm. dərman. 

2. 

qulunç.  

topur 

: tupur. iri. - 

topur yinu: iri mirvarid.  

topurqan

ka

: topraqlı. topraq qoğzayan, tozan dərsə. 

- topurqan yer: ayaq 

basıldığında tozıyan yumuşaq topraq. 

 

topuz

ka

  

: şişik. qalxız.  

tor 

 

: 

tor

ka

. dur

. 

1. 

yava. yavaş. 

(# 

<

 tez: iti. durmayan). 

2. 

turqu

ka

. torqu. tutqu. tül. (

<

 

tuğ

). örtük. 

- tünlük tuğu: pəncərə, 

baca tıxacı. 

pərdə. 

3. 

tuzaq. ağ. 

 

toranıq 

: 

<>

 

tünərik. 

qarnquluq yer.  

toratan 

: 

torlatan

. ayran, yumurta, quyq nələri çalıb, tüellətən, torlatan 

yuşatmaq aracı.  

torba 

: qasıq. türgək

ka. 

buxca. 

- kiçik torba, kisə: yançıq. yançuq

ka. 

 

torba 

: yançuq

ka. 

yançıq. kisə.   

torıq  

: 

toruq

. 

torqu

. 

- torıq at: doru rəngli at. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

841 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

torqal

 

:

 

torlaq

ka

. 

incə. gücsüz. zayıf. hər nəyin arığı.  

torqu

  

: turqu

. 

1

. - incə torqu: incə turqu: zərif, yumşaq yufaq pərdə, parça. 

2

. toruq

. 

- torıq at: doru rəngli at. 

 

torlaq

ka

  

: 

torqal

. incə. gücsüz. zayıf. hər nəyin arığı.  

torlatan 

: 

toratan. 

ayran, yumurta, quyq nələri çalıb, tüellətən, torlatan 

yuşatmaq aracı.  

torta 

: tavut. tov. tav. tar. çöp

ka

. şarabın tortusu. hər şeyin çöküntüsü.  

toru  

: torıq

ka

.  

toruq

ka

 

: 

torıq

. 

dorıq

.  doru rəng. 

- tüm toruq at.   

torum

ka

 

: 

törum

. buta. butalaq

6

. dəvə balası, yavrusu. 

- tişi torum. dişi 

törum: urqaçı butalaq.  

tosan

ka

 

: 

tosun

ka

. həĢəri. - 

tosun tay. 

- 

həşəri həyvan. harın at: öqüĢ 

yılxı

ka

.  

tosbağa  : münqüz baqa

ka

. qaplumbağa.  

tosd 

: 

dosd

. 

dosd

. sağdıc. ortaq

6

. yardaş.  

toslaĢmaq: 

doslaĢmaq

. tutuşmaq

ka. 

 

tosun

ka

 

: 

tosan

. həĢəri. - 

tosun tay. 

- 

həşəri həyvan. harın at: öqüĢ yılxı

ka

.  

toĢab 

: 

doĢab

 

<

 

tuqĢab

. şirə. çaxır. bərkimiş, tutmuş hər bir sıvıq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

842 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

toĢqurmaq

ka

: 

toqĢurmaq. tuqĢurmaq

. 

(< 

toq. tuq). 

toxlatmaq

. 

qapağına dək, 

başına dək doldurmaq. 

- qabların hamısın toĢqurun: toqşurun. - 

evi tavar bilən tuĢqurdu. 

 

totqurçı   : 

todqurçı

. doyuran.  

totqurdaçı  

: 

todqurdaçı

. doyuran. doyurucu.  

totqurqan 

todqurqan

. doyuran.  

totqurmaq: 

todqurmaq

ka

. doyurmaq. bıqtırmaq. tuqurmaq.  

totqurmıĢ : 

todqurmıĢ

ka

. doyurulmuş.   

totqurtmaq: 

todqurtmaq

ka

. doyurtmaq.  

totquruqlı: 

todquruqlı

ka

. doyuran.  

totqurumsınmaq: 

todqurumsınmaq

ka

. doyurur görünmək. todqurunmaq.  

totqurunmaq

ka

: 

todqurunmaq

ka

. doyrulmaq.  

totquruĢmaq: 

todquruĢmaq

ka

. doyruşmaq.  

totmaq  

: 

todmaq

ka

. doymaq. toymaq.  

totmaq

ka

.   : 

todmaq

ka

. 

(y <> z <> d ) 

tozmaq

ka

. todmaq

. 

doymaq

.  

totunmaq: 

todunmaq

ka

. doyar kimi görünmək.  

toturqan : 

todurqan

ka

. doyuran.   

toturmaq: 

todurmaq

ka

. doyurmaq.   

tov 

: tav. tavut. torta. tar.  

tovlaq 

: duzaq. alsıq. arsıq. aldaq. yalan. tələ.  

tovlamaq: toğlamaq. armaq

ka

. aldatmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

843 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tovlanmaq: tavlanmaq. toğlanmaq. kələk gəlmək. girlənmək.  

tovlayan: 

toqlayan. toğlayan

. 

toğlayan

. təvlük

ka

. toğlaçı. alcı. aldatıcı.  

tovsuz 

: yumşaq. silik. sığan. saf.  

tovurmaq

ka

 

: durvurmaq. durqurmaq. doğrutmaq. dikmək. 

qabartmaq. 

- o qulağın tovurdu: dikətdi. 

 

tovuz

ka

 

: 

1. 

tavus. tovuz quş. 

2. 

 böyük. iri.  

toy 

: 

toy

ka

. 

doy

. 

tox

. (

toq

. 

tuq

). 

1. 

ordu, qoşun qoraqı. ordu 

qərargahı. orduqah. orduqah. ortaqu.  

- toydan onu köçürgən.  

- xan toy. - ordu baĢı: ordu quraqı: döşəyci. yayqıc. yurdun, 

qorqanın (qərargahın) qulluq, düzən işlərinin yönətcisi.  

2. 

toyun. toyın. malla. din ulusu.  

3. 

tod

. 

toh

. toy quşu. bod

ka

 toh

ka

.  

4. 

ilac yapılan bir ot.  

5. 

ət

 

palçığı

. 

çanaq yapılan çamur. 

- toy aĢıc: topraq təncərə.  

- toy yeri, otağı: qonuqluq

ka

. qonaqlıq. saray.  

toyın

ka

 

: 

1. 

qoşun

. 

ordu. ləşgər

. 1. 

toyun. toy. malla. din ulusu.  

toyqurmaq: 

( y <> z ) <>

 

tozqırmaq

ka

.  

toymaq   : 

todmaq

. 

toymaq

ka

. 

doymaq

. 

(y <> z <> d ) 

tozmaq

ka

. todmaq

. 

1. 

bükmək

ka

. bökmək

ka

. qanmaq. 

- doyar kimi qõrünmək: 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

844 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

todunmaq

ka

. - doyuran: todquruqlı

ka

. todqurdaçı

ka

. todqurçı

ka

. - 

doyurmayan aş: qəvqin aĢ

ka

. - doyurucu: çivqin

ka

. - doyurulmuş: 

todqurmıĢ

ka

. - doyumsunmaq: todqurumsınmaq: todqurunmaq

ka

. 

1. 

ulınmaq

ka. 

ulunmaq. usanmaq. bıqmaq. qıvrılmaq. 

 

toyun

ka

 

: 

tuyun

ka

. 

1. 

köyün, elin böyüğü. tanınmış. mö'təməd. 

2. 

kətlərdə 

su bəkçi, su bəyi.  

toyur 

!

.  

: 

doyur

 

!

. büküt 

!

.  

toyuran 

: 

doyuran 

totqurçı. todqurqan. todurqan

ka

. totquruqlı: 

todquruqlı

ka

.  

toyurmaq: 

doyurmaq

. todqurmaq

ka

. bıqtırmaq. tuqurmaq. todurmaq

ka

. 

bıqtırmaq. böqütmək

ka

. qandurmaq

ka

. - 

tozqurmadı itimni: 

doyurmadı itimi. 

 

toyurtmaq : 

doyurtmaq

. totqurtmaq. todqurtmaq

ka

.  

toz  

: 

toz

ka

. 

yaylara sarıtan sırım.  

toz 

: 

( z <> r )

 

1. 

tör. 

2. 

toy. bir quş adı.  

tozacmaq  : toz yüksəlmək. tozmaq. tozarmaq

ka

.  

tozarmaq

ka

  

: tozacmaq. toz yüksəlmək. tozmaq

ka

.  

tozıtqan

ka

: tozutan. tozqıtan. toz qoparan.  

tozıtmaq

ka

: tozutmaq. tozqıtmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

845 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tozqırmaq

ka

: 

dozqırmaq

. 

1. 

tozarmaq. toz qalxar kimi olmaq. 

2. ( z <> y ) 

doyqurmaq. doyurmaq. bıqdırmaq. bezdirmək. 

- məni yaşamdan 

doyqurdu.  

tozlanmaq : pusarmaq

ka. 

puslanmaq. pus tutmaq. paslanmaq. sislənmək.  

tozmaq

ka

 :

 1. 

 

(y <> z <> d ) 

toymaq

ka

. todmaq

. 

doymaq

. 

2. 

tozarmaq. toz 

qoparmaq.  

tozutan   : tozıtqan

ka

.