İncelemeleri

turuqsaq

ka

 : durqun. dursi. dirənən. isrararlı olan. bir şeydə düşgün, müsirr 

olmaq. 

(bir şeyi, bir şeydə)

 durmaq, qalmaq, yaşamaq sevən. 

- 

yaşama pula, vara duruqsaq. - şəhvətə duruqsaq.  

turuqsamaq: 

duruqsamaq

. qoyvanmaq. vellənmək. yubanmaq. 

- işlərində 

qoyvanma.  

turuqsamaq

ka

: dursunmaq.  

turulmaq

ka

: durulmaq. yorulmaq. tuqunmaq. tükünmək. usanmaq. bıqmaq. 

bezmək. 

- işləməkdən turulduq. - yeməkdən turulduq.  

turum

ka

   : 

durum

. 

1. 

uzunluq. boy. bir kişi boyu olan uzunluq. - 

gölün bir 

ər turumu dərinliyindədi. 

2. 

qırtış

ka

. abıhava. 

 

turumlamaq

ka

: suyun dərinliğini boyu ilə ölçmək.  

turumlu 

: 

durumlu

. hallı. uğraqlı.  

turumsınmaq

ka

: qalxar görünmək.  

turumsunmaq: 

turumsunmaq

. edər görsətmək. 

- yuxar durumsudu. - yeyər 

durumsunmaq.  

turumtay

ka

: yırtıcı bir quş. ərkək ad·.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

865 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

turun

ka

  

: durun. dayan. dirən. muqavimət.  

turunmaq

ka

: 

turunmaq

. 

1. 

dayanmaq. durup dirənmək. 

- o mənim ütrü 

durundu. 

2. 

arıqlaşmaq. duruqlamaq.  

turur 

: 

durur

. - dır. -di. vardı. - ədi. hazırdı. - 

bu daş durur: bu daşdı. - 

o quş durur: o quşdur. - əldə durur: əldə hazırdı. əldədi. - evdə 

durur: evdə hazıdı.  

turus 

: 

durus. tursu. dursu. 

tamaşa. numayiş.  

turuĢ 

: 

duru

. 

duruĢ

. 

1. 

dəvam. - işlərin duru pozuldu. - işi başlamaq 

birdir, durusu mindir. 

2. 

qarış. muqavimət. 

- muqavimət edin: 

qarış qoyun. - kiçik uluq duruşmaz, qırqı sunqır qarıĢmaz: 

qarıĢamaz: qırqı sunqura duruş, muqavimət edəmməz. 

 

turuĢqan

ka

: durquşqan. tuqruşqan. tutuşqan. tutuşan. dirəşən. qarşışan.  

turuĢmaq: 

duruĢmaq. 

gərişmək. qaraşmaq. qarşı qarşıya durmaq. qarşı 

qoymaq. muqavimət göstərmək. - 

tanrı utru qarıĢma. - pis 

yollarda qarışma. - qara öyküyə qaraĢmaq gərək. - yaşam içrə 

qaraĢmalı, duruşmalı. - uyut (utanc. həya) geddi, kiçik ulu birlə (ilə)

 

duruşdu

.  

turuĢu 

: turuqı

ka

.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

866 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

turutmaq: 

durutmaq

. 

1. 

düzəltmək. türütmək

ka

. törütmək. törətmək. 

yaratmaq. onarmaq. yonqamaq. 

2. 

suyuqlatmaq. sütkərmək

ka

: 

yapmaq süt kimi sulu.  

turvurmaq : 

durvurmaq

. tovurmaq

ka. 

durqurmaq. doğrutmaq. dikmək. 

qabartmaq. 

- o qulağın tovurdu: dikətdi. 

 

tus tus

ka

  : tos tos. tap tap. keçə. paltar kimi hər yumuşaq şeyə 

vurmaqdan çıxan səs.  

tusdax 

: 

dusdax

. tinlan. tınlan. zindan. qamağ

6

.  

tuĢ qılmaq

ka

: 

- tuĢ qılmaq

ka

qavuşmaq. enmək. - tüĢ qılmaq: tüşlənmək.  

tuĢ 

 

: 

tuĢ

ka

 

1. 

dənq. əş. 

2. 

oğür. 

3. 

bənzər. 

4. 

kəmər 

qayışları ucuna taxılan altın, qümüş toqqa. 

5. 

qarşı. bir şeyin 

qarışı, qabağı, muqabili. 

- evin tuĢu. - mənə tuş: mənim qarşıtım. 

6. 

turuş. dur. 

- tuĢ tuĢ: turuş turuş. dur dur. 

7. 

üz. 

8. 

döĢ

. sinənin 

yuxarı yanı.  

tuĢaq

ka

 

: 

tuĢaqu

. 

düĢəqü

. döşəqu. köstək. bukağı. buxov. gişən. əl 

ayağa, boyuna vurulan buxov.  

tuĢaqu

ka

  : 

tuĢaq

ka

. 

düĢəqü. 

1. 

köstək. bukağı. buxov. gişən. 

2. 

döşəqu. 

düşmə, tutma, oturma çağı. - 

at tuĢağu boldu: atı bağlamaq 

çağıdı. (# at boĢuğu buldu: atı buraxmaq çağıdı).  

tuĢalmaq

ka

 : tuşanmaq. köstəklənmək. dolaşmaq.  

tuĢanmaq  : tuşalmaq

ka

. dolaşmaq. qöstəklənmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

867 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tuĢə

fars

: 

: (azıq). 

<

 tüvĢə:

 

tüqşə

. 

düğm

. 

tamuc

)

. - tüvĢə tüvĢə tari yapışmışdı 

annına.   

tuĢqılmaq

ka

 

: tuşlanmaq. yığılmaq. 

- axtırur gözüm yolaq, tuşqılır 

ördək yuğaq.  

tuĢqırmaq

ka

 

: daşqırmaq. çatdırmaq. yetdirmək. 

- oğlu ataya 

daĢıran tanrı.  

tuĢqurmaq

ka

: 

tuqĢurmaq

. 

toqĢurmaq. 

(< 

toq. tuq). 

1. 

toxlatmaq

. 

qapağına 

dək, başına dək doldurmaq. 

- evi tavar bilən tuĢqurdu. - qabların 

hamısın toĢqurun: toqşurun. - para tuĢqırdı ev aldı. - axtırur gözüm 

yolaq \\ tuĢqılır ördək yoğaq. 

2. 

tuşurmaq

ka. 

tüşürmək. 

qavuşturmaq. tuş gətirmək. tuşlamaq. raslatmaq. 

3. 

başa baş 

doldurmaq. 

 

tuĢqutlanmaq : 

1. 

usdalanmaq. buşqutlanmaq

ka

. 

2. 

buşqutlanmaq. şayırd, 

çıraq, çöməz yiyəsi olmaq.  

tuĢlamaq

ka

: 

<

 

tuqsılamaq

. 

1. 

tutsılamaq. bir birinə öxşar, tutar duruma 

qoymaq. yaxınlatıb, tarazsılamaq. yastamaq. yastalamaq. 

rastalamaq. yanbə yan, üzbə üz, qarşı qarşıya, izbə iz qoymaq. 

qavuşturmaq. 

- birin birinə tuĢlamaq. - birdaha məni tuşlama: 

izləmə. 

2. 

tuşurmaq

ka. 

tüşürmək. qavuşturmaq. tuşqurmaq. tuş 

gətirmək. raslatmaq. 

3. (t <> q )

2

 quşlamaq

2

 (quş qoymaq

2

). 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

868 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

nişanlamaq. umaclamaq. 

4. 

dikəltmək. qalxızmaq. 

- duman 

durub tuĢnadı: duman qalxa durdu.  

tuĢlanmaq

ka

: 

1. 

tuşqılmaq

ka. 

yığılmaq. 

2. 

yönəlmək. yönləşmək

ka. 

qarşılaşmaq.  

tuĢlaĢmaq: qarşılaşmaq. qarışmaq. üzləşmək. raslaşmaq.  

tuĢlatmaq

ka

: qarşısına qələcək surəttə durdurmaq.  

tuĢmaq 

: tuşlanmaq. tuşqunmaq. qavşanmaq. qavuşmaq. rastlamaq. 

yetişmək 

- o mənə tuĢdu: görüdü. qarşandı.  

tuĢnamaq

ka

 

: qarşılaşmaq. qalxmaq. hərəkətə keçmək. 

- duman 

durub tuĢnadı: duman göyə qalxdı.  

tuĢurmaq

ka

 

: tüşürmək. qavuşturmaq. tuşqurmaq. tuş gətirmək. 

tuşlamaq. raslatmaq. 

- o məni sana tuĢurdu.  

tut 

 

: 

tut

ka

 

tat. qılınc. bənzəri şeylərin üzərinə çökən pas. 

-.  

tuta 

: yoldaş. həmrah. - tutasız: tək. təkin. yalnız. yoldaşsız.  

tutac 

: tutaş. tutuş

ka

. uyuş. cürlaş. təvafüq.  

tutacaq 

: alışqan. alışıq.   

tutacaq  : 

tuturaq

. 

tutandırıq

6

. çavar çuvar

ka

: od alışdırmağa yarar nərsə. 

çağar. çaqar. alışıq.  

tutaç 

: 

bax >

 

tutaĢı

ka

. 

 

tutağan : tutqan

ka

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

869 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tutaq 

: 

1. 

ərsəm. mərzə. qazan. müzd. 

2. 

 şahitlik. tanıqliq. tanuqluq

ka

. 

taqun.  

tutamaq: boyun

ka

. dəsdə. sap.  

tutandırıq

6

: tutacaq. tuturaq

. çavar çuvar

ka

: od alışdırmağa yarar nərsə. 

çağar. çaqar. alışıq.  

tutar 

: sığ. həcm. tutu.  

tutarıq 

: qəşş. sər'. talqan. - 

tutarıq kəsəl: talqan iğ

ka

.  

tutasız 

: tək. təkin. yalnız. yoldaşsız.  

tutaĢ 

: tutac. tutuş

ka

. uyuş. cürlaş. təvafüq.  

tutaĢa 

: 

bax >

 

tutaĢı

ka

. 

 

tutaĢı

ka

 

: 

tutçı

. 

tutĢı

. 

tutaç

. 

tutaĢ

. 

tutaĢa

. 1. 

yaxın. 

- ötəĢi qardaşdan, tutaĢı 

qonşu yey. 

2. 

qomşu. yapşıq. 

3. 

həmişə

. 

hər vax. 

- tutaşı belə 

olmuşdu. - tutaĢı işləri yoxlayın. 

4. 

birikin. birşin. ittihad. ittihadiyə. 

- on ölkə tutaĢı. - başmaqçılar tutĢı. 

4. 

əzəl. əzəli. 

5. 

 həmişə. 

peyvəsdə. tutşi. tutçı. yaxın. qomşu.  

tutcaq 

: maşa. götürgə. qısqac.  

tutcu

  

: qadın boyun, tutcu dərlgən: qadın xəyləyi, həmişə bir yerə yığılır. 

 

tutçı

ka

 

: 

tutĢı

. 

bax >

 

tutaĢı

. tutşi. tutaşı. yaxın. qomşu.  

tutqaq

ka

 

: gecələrin gəziyə çıxan gözçü. gəzmə. ayğaq

6

.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

870 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tutqar 

: 

tuturğu

ka

. tutqur. tutraq. 

1. 

örnək. ülgü

. - bu bir tuturqu olsun 

sizə. 

2. 

tutmalı

. 

gərək. vacib

. - tuturqu yol. 

3. 

təsmim.  

tutqar.  

: ülgü. tuturğu

ka

. tutqur. tutraq. sözləşmə. əhd. pəyman.  

tutqu 

: turqu

ka

. torqu. tor. pərdə.  

tutquc

ka

 

: 

tutğuc

ka

. (

yeməkdə

) giriş. suyuq

(yemək). 

antirə.  

tutquçı

ka

: tutucu. tuttaçı.  

tutquluq

ka

  : tutmaqlı. tutmaq istəği olan.  

tutqun

ka

  : bulan. əsir. tutsaq. ilit

. 

yaxalanan. zindani. 

- tutqun alıb qul 

satar.  

tutqur 

: 

tuturğu

ka

. tutraq. tutqar. 

1. 

örnək. ülgü

. - bu bir tuturqu olsun sizə. 

2. 

tutmalı

. 

gərək. vacib

. - tuturqu yol. 

3. 

təsmim. 

4. 

ülgü. tuturğu

ka

. 

tutraq. tutqar. sözləşmə. əhd. pəyman.  

tutlanmaq: dut vermək: üjümlənmək

ka

.  

tutmac

ka

 : 

<

 

tutma

 + 

ac

ka

. hərkəscə bilinən bir türk yeməy.  

tutma

ka

  

: qutu. cəbə.  

tutmaq

ka

: 

dutmaq

. 

1. 

(

maya

) uyuşmaq

ka. 

yoğruşmaq. dolmaşmaq. bitmək. 

2. 

basmaq

ka. 

üzərinə çökmək. almaq. fəth edmək. 

3. 

bulnamaq. 

bulanmış, tapılmış edmək. qatmaq. mal edidmək. əsir edmək. 

4. 

qurlanmaq

ka

. bərkimək. uyuşmaq. 

- yoğurt qurlandı. 

5. 

yaxalamaq. qapınmaq. 

6. 

bağlamaq. qapamaq. yummaq. 

- o 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

871 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

ağzxın tuddu.  

- əl ilə tutmaq. qarvamaq

ka. 

qarmaqlamaq. çəngəmək. 

 

tutmalı

 

: 

gərək. vacib

. 

tuturğu

ka

. tutqur. tutraq. tutqar.  

tutraq 

: 

tutqar. tuturğu

ka

. tutqur. 

1. 

örnək. ülgü

. - bu bir tuturqu olsun 

sizə. 

2. 

tutmalı

. 

gərək. vacib

. - tuturqu yol. 

3. 

təsmim.  

tutraq

ka

   : ülgü. tuturğu

ka

. tutqur. tutqar. sözləşmə. əhd. pəyman.  

tutruq  

: 

1. 

tutsuq. vəsiyyət. 

- iqli tutruğu yiğ bulur: kəsəl vəsiyyəti yey 

(qutlu. yaxcı) olur. 

2. 

öğüt. tövsiyə. 

- məndən sənə tutruq. 

 

tutsaq 

: 

duzağ

. 

1. 

bulan. tutqun. ilit

. 

zindani. əsir. 

- tutsaq etmək: 

bulnamaq. 

1. 

sırtmaq

6

. 

kəmənd. qısmaq

ka

. 

2. 

tünək

ka

. türmə. 

həpisxana. zindan. 

 

tutsaqlanmaq: tutulmaq. qapanmaq. qapılmaq. yaxalanmaq.   

tutsuq  

: 

1. 

tutruq. vəsiyyət. 

2. 

öğüt. tövsiyə. 

- məndən sənə tutsuq.  

tutsuqmaq  

: tutulmaq. yaqalanmaq·.  

tutĢi  

: tutaşı. tutçı. yaxın. qomşu. 

- sənin yerin mənim yerimə tutĢi. - 

tutĢi ölkələr.  

tutturmaq  : tutturmaq. yaqalatmaq·.  

tutu 

: 

1. 

çapat. cərmə. salıq. 

2. 

sığ. həcm. tutar. 

3. 

tutuq

ka

. rəhin.  

tutucu  

: tuttacı. tutquçı

ka

. tutuqsaq.  

tutuçi 

: tutan.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

872 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tutuq

ka

 

: 

tutuğ

. ( y <> t ) t

uyuq

. 

1. 

bağlı. qapalı. - 

tuyuq qapı: tutuq qapı. 

2. 

əniş. eniş. enənmiş. iğdiş. əxdə. 

3. 

qaruv

6

. girov. rəhn. tutu. 

4. 

tutmaca. 

ovsun. büyü tutması. düğün. cadu. qəşş. 

- onun tutuğu 

var: onun qəşşi, cini var. 

5. 

pas. 

- tutuqlu qılınc, baş kəsməz. 

6. 

əxdələnmiş nökər. 

7. 

əxdə. iğdiş. xacə. sonsuz. (

ərliyi

) biçik, 

qırıq. 

8. 

tutqun. üzük. qəmli. qussəli. 

- tuyuq kişi. - tuyuq gün: 

tutuq, bükük gün. 

9. 

sisli. puslu. puşaq

ka

. buşaq. buşqan. qapalı. 

canı sıxılmış. içi sıxıntılı. qussəli. kədərli. 

10. 

cin. 

- tutuqlu yer

ka

: 

cin çarpan yer. cinli yer. 

11. 

mürdar. batıq. namübarək. 

12. 

 

büzük. 

ısrım

ka. 

bədəxlaq. hirsli. 

13. 

girov

. - ər tutuğu yoldu: kişi girovu 

çıxartı. 

14. 

ırqat. işçi. əkir. əcir.  

tutuqlamaq

ka

: enəmək. korlamaq. iğdişləmək. əxtələmək.  

tutuqlanmaq

ka

: əxdələnmək.  

tutuqmaq

ka

: dadıqmaq. paslanmaq. 

- tutuqlu qılınc, baş kəsməz.  

tutuqsaq

ka

: tutmaq istəyən.  

tutulmaq: tonmaq

ka. 

donmaq. tünmək. tunmaq

ka

. qapanmaq. tıxanmaq.  

tutulmaq

ka

: 

1. 

bulanmaq. bulanmış, tapılmış olmaq. qatınmaq. mal 

edinmək. əsir olmaq. 

2. 

ılınmaq

ka

. ilinmək. ilişmək. uğramaq. 

taxılmaq. 

3. 

qapılmaq. qadıtmaq

ka

. qatılmaq

. 

tutulmaq. 

yaqalanma. 

- o tomluqqa qadıtdı: qatıldı: soyuq dəğdi. dondan öldü. 

 

tutulmal  : tutqulu.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

873 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tutunçu oğul

ka

: evlâtlığa alınmış cocuq.  

tutunmaq: 

1. 

tutulmaq. edinmək. tutmaq. yalnız başına tutmaq. tutuşniaq. 

tütünmək. avınmaq

ka. 

avunmaq. 

2. 

alışmaq. adət edinmək.  

tutunmaq: tütünmək

ka. 

duman tütmək.   

tuturaq 

:

 tutacaq

. 

tutandırıq

6

. çavar çuvar

ka

: od alışdırmağa yarar nərsə. 

çağar. çaqar. alışıq.  

tuturğu

ka

  : 

tutqur

. 

tutraq

. 

tutqar

. 

1. 

örnək. ülgü

. - bu bir tuturqu olsun sizə. 

2. 

tutmalı

. 

gərək. vacib

. - tuturqu yol. 

3. 

təsmim. 

4. 

ülgü. tutqur. 

tutraq. tutqar. sözləşmə. əhd. pəyman.  

tuturqan

ka

: tuqurqan. düğü. birinc.  

tuturmaq

ka

: duydurmaq. qandırmaq. - 

sənə bir söz dudurumki kef elə.  

tuturuq 

: güclü od. tamdu. tamduq

ka

. tamud.  

tutuĢan alıĢan: qatılqan qarılqan

ka

: qanı issi.  

tutuĢ

ka

 

: 

1. 

çıxış. çəkiş. savaş. dartış. 

2. 

tutaş. tutac. uyuş. cürlaş. 

təvafüq. 

- olan ikisi tutĢdurlar.