“Informasiya İqtisadiyyatı”
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
dıcılıq sevinci ilə bağlıdır. Bu sevinc başqa hallarda da təzahür
edir, amma burada davranışın təyinedici məqamına çevrilir. Burada həmçinin Bekkerin kapital nəzəriyyəsi haqda da məlumat verilir. Bekkerə görə, bazar şəraitində işçinin məhsul- darlığı onun əmək haqqının kəmiyyəti ilə eynidir. Məhsuldarlıq işçinin insan kapitalı − əmək prosesində istifadəsi əlavə gəliri təmin edən bilik ehtiyatları ilə müəyyənləşir. İnsan kapitalının fiziki kapitaldan başlıca fərqi onun öz daşıyıcısının şəxsiyyə- tindən ayrılmaz olmasıdır. Buradan bir neçə nəticə çıxır. Əvvəla, insan kapitalının sahibi onun istehsalda istifadəsində şəxsən iştirak etməlidir. İkincisi, insan kapitalından gəlir əldə etmək üçün işçi əmək səyləri sərf etməlidir. Üçüncüsü, insan kapitalı nə satıla, nə də vərəsəlik qaydasında verilə bilər. Dördüncüsü, insan ka- pitalının xidmət müddəti insanın əmək həyatının müddəti ilə müəyyənləşir. Müasir cəmiyyətdə insan alveri mümkün olma- dığına görə, insan kapitalı üçün bazar yoxdur və ona pulla qiymət qoyulmur. Yalnız insan kapitalının məhdud müddətə kirələnmə- sinə dair «icarə» əqdlərinin bağlandığı bazarlar fəaliyyət göstərir. Bu zaman əmək haqqı başqa insan kapitalından istifadə üçün «icarə» haqqı kimi çıxış edir. İnsan kapitalı təhsilə qoyulan investisiyaların miqdarına, yəni biliklərin alınmasına və mənimsənilməsinə çəkilən pul 29 məsrəflərinə bərabərdir. İnsan kapitalının formalaşmasına çəkilən məsrəflər investisiyadır, çünki onlar resursların indiki zamandan gələcəyə yerdəyişməsini nəzərdə tutur. İnvestor bu gün gəlirinin bir hissəsini gələcəkdə daha yüksək gəlir əldə etmək naminə qurban verir. Gözlənilən məhsuldarlığı müəyyən məsrəflər hesabına yüksəltmək olar, çünki əks halda hazırlığa tələbat sonsuz olardı. Hazırlıq məsrəfləri təhsil alan işçinin özünün sərf etdiyi vaxtdan və səylərdən, itirdiyi qazancdan, başqaları tərəfindən həyata keçirilən müəllimlik fəaliyyətindən, habelə istifadə olunan avadanlıq və materiallardan ibarətdir. Bekker insan kapitalının üç əsas növünü ayırd edir: ümumi biliklər, xüsusi biliklər və digər növ biliklər. Ümumi insan kapitalı işçiyə bir çox firmalarda əlavə gəlir təmin edir. İnsan ümumi bilikləri ailə tərbiyəsi prosesində, ümumtəhsil məktəblərində və ali məktəblərdə alır. Firmanın öz işçisinin ümumi biliklərinə investisiya qoyması risklidir, çünki bu biliklərin geniş sahədə tətbiq edilə bilməsi işçinin könüllü surətdə işdən çıxması və firmanın qoyduğu vəsaitləri itirməsi ehtimalını çox yüksək edir. Odur ki, bu halda investor kimi işçinin özü (və ya onun ailə üzvləri) çıxış edir, bütün gələcək gəlirlər də ona çatır. Xüsusi insan kapitalı işçiyə yalnız həmin firmada əlavə gəlir təmin edir. Yalnız o hazırlığı tam xüsusi hazırlıq saymaq olar ki, həmin hazırlıq işçilərin digər firmalar üçün dəyərli ola biləcək istehsal xarakteristikalarında heç cür əks olunmasın. Adətən, işçi xüsusi bilikləri bilavasitə həmin firmada əmək fəaliyyəti prose- sində əldə edir. Bununla belə, iş yerində hazırlığın əsas hissəsini nə tam ümumi, nə də tam xüsusi hesab etmək olar; lakin əgər həmin hazırlıq onu həyata keçirən firmalarda məhsuldarlığı daha da artırırsa, o, xüsusi hazırlığın tərifinə uyğun gəlir. Hazırlığın qalan hissəsi digər firmalarda da məhsuldarlığın artması ilə bağlı olduğuna görə ümumi hazırlığın tərifinə uyğun gəlir. Xüsusi insan kapitalına qoyulan investisiyalar firma ilə işçi arasında bölüş- dürülür. İşçinin məsrəfləri işə qəbul edildikdən sonrakı müəyyən başlanğıc dövründə onun aldığı aşağı əmək haqqı formasında 30 çıxış edir. Əgər firma sonradan başqa iş yerinə keçmiş işçinin xüsusi hazırlığının haqqını ödəmişdirsə, onun çəkdiyi əsaslı məs- rəflərin bir hissəsi itəcəkdir, çünki gələcəkdə firmaya heç bir fayda gətirə bilməyəcəkdir. Eynilə bunun kimi, xüsusi hazır- lığının haqqını ödədikdən sonra işdən azad edilən işçi bu hazır- lıqdan gələcəkdə fayda götürə bilməyəcək və kapital itkisindən əziyyət çəkəcəkdir. İşçinin xüsusi hazırlığına qoyulan inves- tisiyalarda firmanın payı nə qədər böyük olarsa, işçi işdən azad edilərkən firmanın itkiləri bir o qədər çox olar. Əksinə, işçinin məsrəflərinin payı nə qədər böyük olarsa, işdən azad edilərkən onun itkiləri bir o qədər çox olar və işçi firmaya bir o qədər möhkəm «bağlanar». Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|