“Informasiya İqtisadiyyatı”

 

---

 
93 
X MÖVZU: ĠNFORMASĠYA ĠQTĠSADĠYYATINDA 
ĠNTELLEKTUAL MÜLKĠYYƏT 
 
PLAN: 
 
1.  Əqli mülkiyyət anlayıĢı 
2.  Ədəbi, bədii və elmi mülkiyyət 
3.  Sənaye mülkiyyəti 
 
MƏQSƏD: 
 
Əqli  mülkiyyət  anlaşının  misallarla  izahı  və  onun  ədəbi, 
bədii və  elmi  mülkiyyət  ilə fərqləndirmək, sənaye mülkiyyətinin 
xarakterik xüsusiyyətini izah etmək.  
 
Mözunun izahı 
 
Əqli  mülkiyyət  xüsusi  mülkiyyətlə  fərdi  mülkiyyətin  ara-
sında olan formadır. Fərdi mülkiyyət dedikdə, hər bir fərdin krea-
tiv rifahını artırmaq və yaradıcı inkişaf etmək məqsədi ilə öz yara-
dıcılıq qabiliyyətindən və ali fəaliyyətinin məhsullarından sərbəst 
istifadə  etmək  üçün  cəmiyyət  tərəfindən  qəbul  edilmiş  hüququ 
başa  düşülür.  Fərdi  hüququn  obyekti  insanın  daxili  sərvəti,  o 
cümlədən  kreativ  kapitalıdır.  Fərdi  mülkiyyət  hüququ  institusio-
nal səviyyədə reallaşır və formal-hüquqi formalar almır.  
Əqli  mülkiyyət  xüsusi  və  fərdi  mülkiyyət  formalarının 
xarakterik  cəhətlərinə  malikdir.  Əqli  mülkiyyətin  əsas  iqtisadi 
funksiyası  yaradıcılıq  fəaliyyətinin  informasiya  məhsulunun  fər-
diləşmiş  xarakterini  qoruyub  saxlamaqdan  ibarətdir.  Fərdiləşmiş 
məhsul öz yaradıcısı üçün yaradıcılıq fəaliyyəti prosesindən aldığı 
məmnunluqla  yanaşı,  iki  müsbət  effekti  də  təmin  edir.  Müsbət 
effektin  birinci  növü  onunla  şərtlənir  ki,  fərdiləşmiş  məhsul  pul 
gəlirinin  potensial  mənbəyidir  və  bu  baxımdan  əqli  mülkiyyət 
xüsusi mülkiyyətə bənzəyir. Mülkiyyətin hər iki növü mülkiyyət-
çinin cəmiyyətin digər üzvlərinə bazar təsirinin vasitəsi kimi çıxış 

---

 
94 
edir və ona görə də oxşar prinsiplər əsasında qorunur. Əqli mül-
kiyyət  üzərində  müstəsna  əmlak  hüququnun  mahiyyəti  potensial 
mənfəət  üzərində  inhisardan  ibarətdir.  Fərdiləşmiş  məhsulun 
müsbət  effektinin  ikinci  növü  onunla  şərtlənir  ki,  belə  məhsul 
ictimai əhəmiyyətin əldə olunması vasitəsidir və bu baxımdan əqli 
mülkiyyət  fərdi  mülkiyyətə  bənzəyir.  Mülkiyyətin  hər  iki  növü 
mülkiyyətçinin  cəmiyyətin  digər  üzvlərinə  şəxslərarası  təsir  va-
sitəsi kimi çıxış edir. Bununla birlikdə, əqli  mülkiyyətdən fərqli 
olaraq fərdi mülkiyyət aşkar institusional forma almır və ona görə 
də hüquqi müdafiə edilmir.