İnformatika (MÖvzular və testləR) yeniDƏN İŞLƏNMİŞ NƏŞR

İ N F O R M A T İ K A 
____________________________________________________________ 
62 
Müxtəlif dövrlərdə düzəldilmiş və uzun illər boyu istifadə olunan silindr və spiral 
formalı loqarifm xətkeşləri 
Orta əsrlərdə elmi təfəkkürün əhatə etdiyi məsələlər abakın, loqarifm 
xətkeşinin imkanları çərçivəsinə sığışmırdı. Artıq ən mükəmməl hesablamalar 
apara biləcək mexaniki maşına ehtiyac duyulurdu. 
İlk sadə mexaniki hesablama maşını 1623-cü ildə alman alimi, Tübinhen 
universitetinin Şərq dilləri kafedrasının professoru Vilhelm Şikkard tərəfindən 
hazırlanır. Maşının köməyi ilə toplama və çıxma əməlləri aparmaq mümkün idi. 
İxtiraçı öz məktublarında hesablama maşınını “Saatlarla cəmləyən” adlandırmışdı. 
6 mərtəbəli ədədlər üzərində sadə hesablama əməliyyatı aparan hesablama 
mexanizmi əməlliyyat tamamlandıqdan sonra istifadəçini bu barədə zəng 
çalmaqla xəbardar edirdi. 
Birinci Dünya müharibəsi zamanı hesablama maşını və ona aid olan 
çertyojlar naməlum səbəbdən itir. 1935-ci ildə çertyojlar tapılar və yenidən itirilir. 
Buna səbəb İkinci Dünya Müharibəsinin başlanması və beş il davam etməsi olur. 
1956-cı ildə yenidən çertyojlar tapılır və 1960-cı ildə bir neçə entuziast tərəfindən 
hesablama maşını çertyoja əsasən qurulur və praktikada yoxlanılır (hesablama 
maşını hal-hazırda qədim alman şəhəri Tübinhenin politexnik muzeyində 
saxlanılır). 

---

İ N F O R M A T İ K A
 
 
____________________________________________________________ 63 
Görkəmli alim V.Şikkard və onun hesablama mexanizmi 
1642-ci ildə fransız mexaniki Blez Paskal dörd riyazi əməli (vurma, bölmə, 
toplama, çıxma) yerinə yetirə bilən çarxlı mexaniki hesablama maşını düzəldir və 
bir il sonra bu maşını nümayiş etdirir. Bu maşından o dövrdə vergilərin yığılması 
zamanı hesabatlar aparmaq üçün müvəffəqiyyətlə istifadə edilirdi.
 
Blez Paskal və onun hazırladığı çarxlı hesablama maşını 
 
İqtisadi məsələlərin həllində istifadə edilən çarxlı hesablama maşını o 
dövrdə cəmiyyətin buna hazır olmaması üzündən geniş tətbiq tapmamışdır. 
Elmi araşdırmalar nəticəsində sonralar məlum olur ki, hesab əməllərini 
yerinə yetirə biləcək mexaniki hesablama maşınının iş prinsipini V.Şikkarddan və 

---