İnformatika (MÖvzular və testləR) yeniDƏN İŞLƏNMİŞ NƏŞR

İ N F O R M A T İ K A
 
 
____________________________________________________________ 75 
A.Tyurinq və E.L.Postun rəhbərliyi ilə hazırlanmış elektron hesablama maşını 
Kompüterin (Elektron Rəqəm Hesablama Maşını nəzərdə tutulur) yaranma 
tarixi proqramla idarə olunan ilk universal kompüterin yaradıldığı vaxtdan (1945-
ci il) başlanır. 
Elektron Rəgəm Hesablama Maşınlarının yaradılmasının əsas prinsipləri 

---

İ N F O R M A T İ K A 
____________________________________________________________ 
76 
Amerika alimləri Con Fon Neyman, German Qoldstayn, Con Moçli və Presper 
Ekkert tərəfindən verilmişdir. Bu nəzəri əsasların praktiki reallaşdırılması isə ilk 
dəfə olaraq 1946-cı ildə ABŞ-da elektron lampalı elementlərdən istifadə etməklə 
qurulan “ENIAK” adlı universal kompüterin yaradılması ilə həyata keçirildi. 
“ENIAK” elektron rəqəm hesablama maşınının ağırlığı 30 ton, hündürlüyü 6 
metr, eni 4 metr, tutduğu ümumi sahə isə 120 kvadratmetrə bərabər idi. 
Hesablama maşınında 18 000 elektron lampalarından, onmərtəbəli onluq ədədləri 
yaddaşında saxlaya bilən 20 ədəd reqistrdən istifadə olunurdu. Maşın 5 000 riyazi 
əməliyyatı saniyə ərzində yerinə yetirirdi. Proqram maşına mexaniki açarların və 
elastik ştekerli kabellərin köməyi ilə əl ilə daxil edilirdi (elastik kabellər lazımı 
yuvalara istifadəçi tərəfindən taxılırdı). Bu baxımdan da proqramda həyata 
keçirilən istənilən dəyişikliklər həddindən artıq vaxt və işçi qüvvəsi tələb edirdi. 
Sonrakı illərdə, təxminən 1944-cü ildə, Con Mouçli və Presper Ekkert EDVAC 
(Electronic Discrete Automatic Variable Computer - Diskret təsirli 
parametrləşdirilmiş avtomatik elektron hesablama maşını) adlı hesablama 
maşınının yaradılması ilə məşğul olmağa başlayırlar. Uzun illər boyu nəticə 
verməyən bu yaradıcılıq işi 1952-ci ilə kimi davam edir. Hesablama maşını ikilik 
say sistemində işləyirdi. Yaddaşının tutumu 5 000 yuva (hər yuvaya 44 bit 
informasiya yerləşirdi) olan maşında yaddaş kimi civəli gözləmə xəttindən istifadə 
olunurdu. Hesablama maşınının əmrlər sistemi dörd ünvanlı idi. Toplama 
əməliyyatı 0,001 saniyəyə, vurma əməliyyatı isə 0,002 saniyəyə yerinə yetirilirdi. 
Hesablama maşınının əsas diqqəti cəlb edən xüsusiyyəti onda istifadə olunan 
proqramın onun daxilində yerləşən operativ yaddaşda yerləşdirilməsi idi.
O vaxtdan başlayaraq kompüterlər (Elektron Rəqəm Hesablama Maşınları) 
yüksək sürətlə inkişaf etməyə başladı. 
 
Con Fon Neyman, German Qoldstayn, Con Mouçli və Presper Ekkert 
Kompüterlərin yarandığı vaxtdan indiyə qədər keçdiyi inkişaf tarixini 
müəyyən xüsusiyyətlərlə səciyyələnən mərhələlərə (nəsillərə) bölmək olar. 
I nəsil
(1945-1959-cu illər). Birinci nəsil hesablama maşınlarının 
arxitekturası Con fon-Neyman prinsiplərinə əsaslanır. Prinsipə əsaslanaraq 

---