İnformatika (MÖvzular və testləR) yeniDƏN İŞLƏNMİŞ NƏŞR

İ N F O R M A T İ K A 
____________________________________________________________ 
162 
ərəfədə hind rəqəmlərindən ərəb ölkələrində də istifadə etməyə başlayırlar. 
Məhəmməd əl-Xörezminin riyazı məsələləri tənliklərin köməkliyi ilə həll 
etmək üçün yazdığı kitab təxminən 850-ci ildə çap olunmuşdu. Alim kitabı “Kitabi 
əl-Cəbr” adlandırmışdı. Kitab bu sahəni araşdıran elmin Cəbr adlandırılmasının 
təməlini qoyur.
Alqoritmin əsas xüsusiyyəti qoyulmuş məqsədə çatmaqdır. Maşın üçün 
yazılmış alqoritm 
proqram 
adlanır. Kompüter proqramla işləyir. Proqramı 
olmayan məsələnin maşında həlli mümkün deyil. 
Müasir dövrdə kompüterlərin saniyədə milyardlarla əməliyyatlar aparmasına 
baxmayaraq məsələlərin kompüterdə həlli prosesi hələ də mürəkkəb bir proses 
olaraq yenə də qalmadadır. Bu prosesdə istifadəçi kompüterlə dialoq rejimində 
işləyir, yəni kompüterlərin tərkibində səsi və qrafikanı emal edən qurğuların 
olmasına baxmayaraq istifadəçi məsələnin şərtini oxumaq və ya qrafiki şəkildə 
göstərməklə qarşıya çıxan bütün məsələlərin həllini tamamilə kompüterin köməyi 
ilə həll edə bilmir. 
Kompüterdə məsələlərin həlli aşağıdakı mərhələlər ardıcıllığı ilə aparılır: 

məsələnin qoyuluşu; 

həll alqoritminin seçilməsi və alqoritmin blok-sxem təsviri; 

alqoritmin hər hansı bir alqoritmik dildə (Paskal, TurboPaskal, Fortran, 
Beysik və s.) təsviri (ilkin modulun yaradılması); 

ilkin modulun translyasiyası (maşın dilinə çevrilməsi), redaktə edilməsi və 
yükləyici modula çevrilməsi; 

yükləyici modulun kompüterdə icrası, nəticələrin alınması və təhlili. 
Müəyyən tip məsələlərin həllində bu mərhələlərdən bəziləri yerinə 
yetirilməyə də bilər (məsələn, sistem proqram təminatının yaradılmasında 
məsələnin riyazi təsviri bir çox hallarda tələb olunmur). 
Göstərilən mərhələlər bir-biri ilə əlaqəlidir. Məsələn, nəticələrin təhlili 
proqramda və hətta məsələnin qoyuluşunda müəyyən dəyişikliklərin aparılmasına 
səbəb ola bilər. Bu cür dəyişikliklərin sayını azaltmaq üçün hər mərhələdə sonrakı 
mərhələlərin tələblərinin mümkün qədər nəzərə alınması lazımdır. Bəzi hallarda 
müxtəlif mərhələlər arasındakı əlaqələr o qədər sıx olur ki, (məsələnin qoyuluşu 
ilə həll üsulunun seçilməsi, alqoritmin və proqramın yaradılması mərhələləri və s.) 
onları bir-birindən ayırmaq çətin olur.