İnformatika (MÖvzular və testləR) yeniDƏN İŞLƏNMİŞ NƏŞR

açıq arxitektura
prinsipi adlanır. 
IBM PC tipli kompüterlərin elektron quruluşu elə düzəldilmişdir ki, sistem və 
ya ana lövhə (ana kart) adlanan elektron lövhəsinin üzərində ancaq informasiyanı 
təhlil edəcək elektron qurğularının blokları quraşdırılır. Kompüterin digər 
qurğularını (monitor, printer və s.) idarə edən sxemlər isə ayrıca lövhələr şəklində 
düzəldilir. Elektron sxemlərin qidalanması sistem blokunda yerləşən qida bloku 
vasitəsilə həyata keçirilir. IBM PC markalı kompüterlərin açıq arxitektura əsasında 
düzəldilməsi istənilən blokların və lövhələrin uzlaşmasına, həmçinin birinin digəri 
ilə əvəz olunmasına gətirib çıxarır. Nəticədə, firma bu prinsipə riayət etdiyinə görə 
onun iş üsulu digər firmaların iş üsulundan təmamilə fərqlənir, aparıcı mövqeyini 
daima əlində saxlaya bilir. 
Firmanın öz məhsullarını açıq şəkildə istifadəyə verməsi, onun 
məhsuldarlığına şöhrət qazandırmaqla yanaşı, digər firmalar tərəfindən də yeni-
yeni kompüter qurğularının hazırlanmasına səbəb oldu. Beləliklə, həm IBM 
firması, həm də bu işlə məşğul olan digər firmalar bir-iki il ərzində IBM PC-yə aid 
yüzlərlə müxtəlif qurğular və komplektləşdirici elementlər hazırlayırlar. Firmaların 
işlərini belə mütəşəkkil təşkil etməsi nəticəsində IBM PC markalı kompüterlər 
dünya bazarlarında qiymətləndirildi və şöhrət qazandı. 
IBM PC kompüterlərinin açıq arxitekturaya malik olmasından istifadəçi çox 

---

İ N F O R M A T İ K A 
____________________________________________________________ 
106 
faydalandı və bunlara nail oldu: 

komplektləşdirici hissələrin sayının çoxalması kompüterin qiymətinin aşağı 
düşməsinə səbəb oldu; 

kompüterin imkanları genişləndi və onların müasirləşdirilməsi istehsalçılar 
tərəfindən həyata keçirilə bildi; 

kompüterlərin keyfiyyətli hazırlanması və açıq arxitekturaya malik olması 
nəticəsində istifadəçi çoxlu sayda istehsal olunan kompüterlərdən özünə 
məxsus olanını seçmək imkanını əldə etdi. 
İlk zamanlar IBM firmasının açıq arxitektura əsasında işləməsi firma üçün 
çox əlverişli idi, çünki köhnə kompüterlər üçün hazırlanmış bütün proqramlar və 
qurğular istehsal olunan təzə kompüterlərdə heç bir dəyişikliyə məruz qalmadan 
istifadə edilirdi. Bu, firma üçün yüksək ticarət nailiyyəti idi. Firma 1983-cü ildə 
sərt disk (vinçester) ilə işləyən IBM PC XT kompüterlərinin istehsalına başlayır. 
1985-ci ildə isə IBM PC XT-dən üç-dörd dəfə sürətlə işləyən, Intel 80286 
mikroprosessoru bazasına əsaslanan IBM PC AT tipli yeni kompüterlərin istehsalı 
firma tərəfindən həyata keçirilir. Bu ərəfədə digər firmalar da IBM PC 
kompüterinin hissələri əsasında onunla uzlaşan kompüterlərin istehsalına 
başlayırlar. Firmanın öz işlərini bu şəkildə qurması nəticəsində istehsal olunan 
kompüterlərin qiymətləri ucuzlaşır, alıcıların sayı isə həddindən çox artır. 
IBM PC kompüterləri üçün həlledici an 1986-cı ildə baş verir. IBM firması ilə 
razılığa gəlmədən iki firma (Compag və ALR) yeni, daha sürətli 32-mərtəbəli Intel 
80386 prosessoru üzərində qurulmuş kompüter istehsalına başlayır. Bu andan 
etibarən IBM firması kompüter bazarlarında liderliyi əldən verir. 
1989-cu ildə Intel 80486 mikroprosessoru yaradıldı. Mikroprosessor böyük 
hesablama gücünə və genişləndirilmiş əmrlər yığımına, həmçinin onunla bir lövhə 
üzərində yerləşən sürüşən nöqtəli əmrləri yerinə yetirən riyazi soprosessora da 
malik idi. 486 mikroprosessorunun istehsalına kimi riyazi soprosessor ayrıca 
mikrosxem halında buraxılırdı. 80486 mikroprosessorunun göstərilən texnologiya 
əsasında hazırlanması onun üzərində qurulan, qrafik rejimdə işləyən interfeysi 
olan fərdi kompüterlərin geniş yayılmasına səbəb oldu. Belə kompüterlərdə 
Windows 3.0, sonralar isə 3.1 və 3.11 versiyaları geniş istifadə olundu. 
Qeyd etmək lazımdır ki, Windows-un 3-cü versiyasında istifadə olunan, 
mausun köməyi ilə idarə olunan, qrafik rejimdə işləyən interfeys hələ 1984-cü ildə 
Macintosh firması tərəfindən buraxılmışdı. 
1989-cu ildə gözlənilməz hadisə baş verir. 80486 mikroprosessorunun 
istehsalından sonra onun sxemində ciddi səhvlərin buraxıldığı aşkarlanır. 
Bu dövrdə prosessor istehsalı ilə məşğul olan Intel firması, həmçinin MS 
DOS əməliyyat sistemi və MS Windows əməliyyat sistemi (sonralar Windows 95 
əməliyyat sistemi) istehsal edən Microsoft firması qabaqcıllığı əldə edir. Həmin 
dövrdə IBM PС kompüteri ilə 100% uzlaşan, MS Windows mühitində işləyən Intel 
firmasının 80486 mikroprosessoru üzərində qurulmuş kompüter işıq üzü görür. 
1993-cü ildə Intel firması özünün Pentium mikroprosessorunun istehsalına 
başlayır. Mikroprosessorun 486-ya nəzərən məhsuldarlığı yüksək idi. 1995-ci ildə 

---