часть
1
«
Научный импульс
»
Декабрь
, 2022
143
(2008-yil),”Nogironligi bo’lgan shaxslarni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash tizimini
tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF-5270-farmon (2017-yil),”Xalq
ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi to’g’risida”gi PF-5712-
farmon(2019-yil) lar tashkil etiladi.
Inklyuziv ta’limga jalb qilinmagan nogiron bolaning hayot yo’li: 7 yoshgacha uyida
bo’ladi. 10 yoki 12 yil maxsus ta’lim muassasasi(internat,maktab)da,o’zi kabi bolalar bilan
tahsil olganda,sog’lom insonlar bilan muloqoti birmuncha cheklangan bo’ladi. Bitirib
chiqib,sog’lom insonlar orasida samarali yashab qolishi uchun yana kimningdir yordamiga
muhtoj bo’ladi, bu davrda bola 19 yoshga kirgan bo’lib ota-onasi ham o’rta yoki undan
katta yoshli bo’ladi,kollej yoki boshqa turdagi ta’limga jalb etilmasa,bu shaxs oilasi
qaramog’ida qoladi
chunki aksariyat ota-onalar avaylash maqsadida uyda boqib o’tirishga
harakat qiladilar.Sabab: farzandining sog’lom insonlar orasida ishlab yoki boshqa
munosabatlarga kirishishiga ishonchi yetmaydi.Boz ustiga ular atrofdagilarning farzandiga
nisbatan salbiy munosabat qiladi degan xavotirda bo’ladilar. Natijada imkoniyati
cheklangan shaxs tor doiradagi kishilar jamoasida qolishga nahkum bo’ladi.Kech oila
quradi.Agar turmush o’rtog’i ham o’zi kabi bo’lsa,ota-ona yana kichik oilani “tortishi” ga
to’g’ri keladi.Ular bolalik bo’lsa, yana mas’uliyat ko’payadi.Biroq,bu davrda ota-onaning
yoshi ancha ulg’ayib ularning o’zlari ham o’zgalar g’amxo’rligiga muhtoj bo’lishlari
mumkin.Demak,ota-ona keksalikka,shu bolasining taqdirini o’ylash bilan umr kechiradi..
Imkoniyati cheklangan bola inklyuziv ta’limga erta jalb etilsa,mahallada bolalikdan
qo’shni bolalar bilan o’ynaydi,ular bilan tanishadi,milliy qadriyatlarni anglay
boshlaydi.Maktabgacha ta’lim davrida atrofdagi sog’lom insonlar va tengdoshlari bilan
muloqotga,erta o’z-o’ziga o’rganadi,maktab ta’limiga tayyor bo’ladi.UO’TM da
to’siqlar,muvaffaqiyatlar va kelajakka ishonch,toblanish davrida sog’lom odamlar bilan
muloqotda davom etadi,atrofdagilarning salbiy va ijobiy qarashlarida duch kelayotganini
anglaydi va ularga nisbatan o’zining mustaqil pozitsiyasini topib oladi.Endi u mustaqil
hayotga qadam qo’yadi mustaqil fuqaro sifatida o’qishi, ishlashi, turli munosabatlarda
ishtirok etishga tayyor.Ota-ona va yaqinlari uning tashqariga chiqishidan xavotirga
tushmaydi. Jamiyatda uning kimligi, nimaga qodirligini bilgan, taniganlar unga
ishonadi.Natijada u oila qurish,oilasini boqish imkoniga ega bo’ladi.
O’zbekistonda inklyuziv ta’lim ilk asoschilari va olimlari.1996-yilda xorijiy delegatsiya
mamlakatimizga kelib,ilk muzokaralarni o’tkazgan.Ushbu muzokaralar A.Avloniy nomidagi
XTTXQTMOI Maxsus ta’lim kafedrasi va RTM maxsus ta’lim bo’limi va Nizomiy nomidagi
TDPU Defektologiya fakulteti professor o’qituvchilari ishtirokida o’tkazilgan.
O’zbekistonlik olima R.Sh.Shomahmudova mamlakatimizga boshqa tashkilotlar bilan
hamkorlik orqali ilk bor Angliya tajribasini olib kirishga muvaffaq bo’lgan.Olima rahbarligida
RTM da “Inklyuziv ta’lim”ga bag’ishlangan xalqaro konferensiya tashkil etilgan.
YUNICEF xalqaro tashkiloti va XTB hamkorligida qator loyihalar amalga
oshirilgan.Ushbu loyihalarning koordinatorlari sifatida O’zbekistonlik olimlar professor
L.Mo’minova dotsent U.Fayziyevalar ish olib borganlar.