часть
1
«
Научный импульс
»
Декабрь
, 2022
144
Hozirgi kunda inklyuziv ta’lim amaliyoti respublika bolalar ijtimoiy moslashuv markazi
tomonidan olib borilayotgan loyihalar asosida takomillashib bormoqda.Muammolar
aniqlanib,tegishli yechimlar topish borasida tajriba sinov ishlari olib borilmoqda.
Inklyuziv ta’limning e’tirof etilishi tamoyili.
Bu tamoyilning mazmuni shundaki, 1990-yildan buyon alohida yordamga muhtoj
bolalarni umumta‘lim muassasalari tizimida oʻqitish borasida bir qancha jahon miqyosida
dekloratsiyalar va qarorlar qabul qilindi. Ularni jahonning koʻplab davlatlari e‘tirof etdilar.
Ammo bugungi kunga qadar ularni hayotga joriy qilish borasida koʻplab muammolar
mavjud. Ba‘zi davlatlarda esa umumiy ta‘lim borasida qonun yoki qarorlar qabul qilinganda
nogiron bolalarning ta‘lim masalasi kiritilmaydi. Ammo inklyuziv ta‘limni tan olish faqatgina
qonun chiqarish bilangina bogʻliq boʻlmaydi. Diskriminatsiya (odamlarni ajratish) va ijtimoiy
notoʻgʻri fikrlashga qarshi kurashish – eng muhim narsadir. Ya‘ni inklyuziv ta‘limni e‘tirof
etgan holda, aholi oʻrtasida targʻibot va tashviqot ishlarini olib borish eng birinchi galdagi
masaladir. Inklyuziv ta’limning barcha uchun ochiq boʻlishi tamoyili. Oʻtgan yigirma yil
davomida alohida yordamga muhtoj bolalarni umumta‘lim muassasalari tizimida oʻqitish
borasida sezilarli ishlar amalga oshirildi. Ammo inklyuziv ta‘lim tizimini joriy qilish asosan
shaharlar miqyosida boʻlib, qishloqlardagi hududlarda hali-hamon alohida yordamga
muhtoj bolalar ta‘limdan chetda qolib ketmoqda yoki qishloqlardagi ota-onalar nogiron
farzandini shaharlardagi maxsus muassasalarga qatnashlarini ta‘minlash uchun
qiyinchiliklarga duch kelmoqdalar. Shuning uchun ham alohida yordamga muhtoj bolalarni
inklyuziv ta‘limga jalb etish barcha hududlarda, barcha alohida yordamga muhtoj bolalarni
qamrab olgan boʻlishi ta‘minlanishi lozim. Bogʻlanishning mavjud boʻlishi tamoyili.
Bogʻlanish bu – soʻzning zamirida ommaviy binolarning sifati, ayniqsa, alohida yordamga
muhtoj bolalar uchun maktablarga kirishning oson boʻlishi kabilar yotadi. Bola maktab
binosiga zinapoyalar aravachada yurishga moslashtirilmaganligi sababli kira olmaganligi
yoki maktab hojatxonasi aravachada harakatlanuvchilarga moslashtirilmaganligi uchun
oddiy maktabdan chiqarib tashlanmasligi kerak. Bu kabi qulayliklarni yaratish unchalik
katta mablagʻ talab qilmaydi. Yangi maktab binosi alohida yordamga muhtoj bolalarning
ehtiyojlarini e‘tiborga olgan holda rejalashtirilgan paytdan boshlab qurilishi kerak.
Shubhasiz, alohida yordamga muhtoj bolalar uchun yaxshi boʻlgan qulayliklar normal
rivojlanishdagi bolalar uchun hech bir muammo keltirib chiqarmaydi. Jismonan
bogʻlanishlarni yaratish inklyuziv ta‘limning asosiy muammolarini hal etishga xizmat qiladi.
Markazlashtirilmagan bo‘lishi tamoyili. Bu tamoyilning mazmuni quyidagicha ifodalaniladi:
A) Inklyuziv ta‘lim xizmatlari umumiy ta‘lim tizimining integratsiya qilingan qismi boʻlishi
kerak. B) Inklyuziv ta‘lim tizimidgi vazifalar mahalliy ta‘lim organlariga javobgarlik va
boshqaruvni yuklash uchun markazlashmagan holda olib borilishi va imkoniyatlar mahalliy
sharoitlarga
moslashtirilishi
lozim.
Optimal
integratsiyaga
erishish
uchun
markazlashtirilmagan boʻlish muhimdir. Bu ayniqsa qishloq sharoitlarida ayni muddao
boʻladi. Inklyuziv ta‘limning vazifalari alohida yordamga muhtoj bolalarga oʻz ota-onalari
bilan birga boʻlish, ularga xuddi tengdoshlari kabi oʻzlariga yaqin boʻlgan maktablarda