Innovatsion loyihaning mohiyati va ahamiyati Innovatsion loyihalarni baholashning asosiy mezonlari

Js = USF/USKM

Bu yerda Js – investitsiya samaradorligi, koyeffitsiyentda
USF – umumiy sof foyda, so‘m
USKM – umumiy sarflangan kapital mablag‘ hajmi, so‘m
Investitsion loyiha samaradorligini baholashning yana bir usuli bu o‘rtacha yillik foydaning investitsiya o‘rtacha miqdoriga nisbatidir.

Js = UYF/IUM

Bu yerda Js – investitsiya samaradorligi, koyeffitsiyentda
UYF – o‘rtacha yillik foyda, so‘m
IUM – investitsiya o‘rtacha miqdori, so‘m
Bu ayrim manbalarda ko‘rsatkich investitsiyaning buxgalteriya rentabelligi ham deb ataladi.
Samaradorlikni belgilovchi keng tarqalgan oddiy usullaridan biri investitsiya qoplash muddati hisoblanadi.
Qoplash muddati, odatda, mazmun jihatdan investitsiya samaradorligi ko‘rsatkichining teskari ko‘rinishi hisoblanadi.
T=USKM/USF yoki T=IUM/UYF
Ammo V.G.Medinskiy investitsiyani qoplash muddatini aniqlashda o‘ziga xos usulni tavsiya yetgan. Bu tavsiyaga ko‘ra qoplash muddati investitsiyaning yillik amortizatsiya ajratmasi bilan yillik sof foyda yig‘indisi nisbati orqali aniqlanadi.
T= I/IA+ISF
Bu yyerda I – investitsiya umumiy qiymati, so‘m
IA – amortizatsiya ajratmasi, so‘m
ISF – yillik sof foyda
Yuqoridagi ko‘rsatkichlardan foydalanish ilmiy muassasalarda o‘zining ijobiy samarasini beradi.
Innovatsion loyihalarni amaliyotga tatbiq etishni boshqarish
Innovatsion loyihalarni amaliyotga tatbiq etishi bosqichmabosqich amalga oshiriladi.
Innovatsion loyihalar bo‘yicha ustuvor yo‘nalishlar aniqlanib takliflarni shakllantirib, o‘ta zarur texnologiyalarni aniqlash jarayonida quyidagilarga alohida ye’tibor qaratiladi:
Birinchidan, maqsadga yerishishning yeng sezilarli mezonlari tartibi ye’tiborga olinadi.
Ikkinchidan, ustuvor yo‘nalishlar bo‘yicha amalga oshirilayotgan har bir loyihaga ko‘rsatkichlarni yaxshilash darajasiga qarab «Past», «O‘rtachadan past» «O‘rtacha», «O‘rtachadan yuqori», «Yuqori» baho beriladi
Uchinchidan, “O‘rtachadan yuqori”, “Yuqori” baho ola olmagan texnologiyalar kelajakda muhokamadan chiqarib tashlanadi.
Bu yyerda hisob-kitoblar aniq bir davr va baholarda amalga oshirilib baholar yekspertlar tomonidan qo‘yiladi. Yuqori baho o‘lchamlari amaliy qaror qabul qilish jarayonida ham o‘zgarishi mumkin
Moliyaviy resurslarni taqsimlash loyihalar o‘rtasida “Harajat-foyda” (samara) qoidasiga asoslangan holda amalga oshirilib, bu yyerda ustuvor loyihalarga alohida ye’tibor qaratiladi.
Amaliyotda ustuvorlilik darajasi quyidagicha aniqlanadi:

• 
  1. Har bir loyiha quyi darajada ikki xil ko‘rsatkich bilan aniqlanadi:
  
• 
  oxirgi natija;
  
• 
  reja bo‘yicha ishlab chiqarilgan mahsulotlarga ketgan harajat;
  

2. 
   Samaradorlik ko‘rsatkichlari loyihaning ahamiyati bo‘yicha hisoblanadi. Bu yyerda yerishilgan natija qilingan harajatga taqqoslanadi;
   
3. 
   Barcha loyihalar ustuvorligi va samara darajasiga qarab tartibga keltiriladi;
   

Shundan qilib, boshlang‘ich tanlab olish bosqichida loyihalar uchta guruhga bo‘linadi:

• 
  o‘ta muhim ustuvor loyiha;
  
• 
  ustuvor loyiha;
  
• 
  farqi bor loyiha;
  

Birinchi va ikkinchi guruh loyihalari kelgusi bosqichda qayta ishlashga o‘tkaziladi.
O‘ta muhim va ustuvor yo‘nalishlarning loyihalari dastlabki tanlovi ilmiy – texnik taraqqiyotni ustuvor yo‘nalishlarini tanlash va baholashning umumiy qoidalari asosida amalga oshiriladi.
Tanlov quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:

1. 
   Dastlabki, loyihani baholashni o‘tkazishning asosiy yo‘nalishlarini ajratib ko‘rsatish, ya’ni asosiy muammolarni hal etishda alohida ahamiyat kasb yetuvchi ustuvor yo‘nalishlarni ajratib ko‘rsatish.
   
2. 
   Belgilangan yo‘nalishlar bo‘yicha loyihalarni tanlash.
   
3. 
   Loyihalarni belgilangan yo‘nalishlar bo‘yicha kengaytirish, qismlarga ajratish.
   
4. 
   O‘ta muhim muammolar bo‘yicha loyihalar tanlovi talablarini shakllantirishda texnologiya hissasini baholash.
   
5. 
   Loyiha tanloviga hujjatlar tayyorlash.
   
6. 
   Bozor uchun loyiha namunasi ishlab chiqish.
   
7. 
   Loyiha tanlovi nizomini ishlab chiqish.
   
8. 
   Loyiha ishtirokchilariga tanlov haqida ma’lumotlarni yyetkazish.
   
9. 
   Loyiha tanlovini o‘tkazish.
   
10. 
    Yekspertiza ishchi qo‘llanmasini ishlab chiqish.
    
11. 
    Yekspert guruhini tashkil etish va yekspertiza o‘tkazish.
    
12. 
    Yekspertiza va hisob–kitob natijalari bo‘yicha loyihaga baho berish.
    
13. 
    Istiqbolsiz loyihalarni chiqarib tanlash.
    
14. 
    Loyihani metodik shakllantirish uchun hujjatlarni ishlab chiqish:
    

а) budjet buyurtmasi;
b) davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashga ariza.

15. 
    Loyihalarni amaliyotga tatbiq yetilishida Davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashni tanlashga dastlabki tavsiyalar.
    
16. 
    Davlat qo‘llab-quvvatlash shakllari bo‘yicha yakuniy budjet arizasini tuzish.
    

Bu yyerda loyiha maqsadi shakllantiriladi, budjet buyurtmasi tayyorlanadi, manbalar tasdiqlanadi, natija nazorat qilinadi va tegishli tuzatmalar kiritiladi.
Xulosa.
Yangiliklar kiritish innovatsion menejmentning obyekti sifatida. Innovatsion menejment O‘zbekistondagi tadbirkorlarga va ilmiy ommaga nisbatan yangi tushunchadir. Aynan shu vaqtda O‘zbekistonda yangiliklar
ko‘payib ketmoqda. Iqtisodiyotni boshqarish formalari o‘rniga boshqa yangi uslublar va shakllar paydo bo‘lmoqda. Bunday sharoitda mazkur faoliyat
bilan davlat organlaridan tortib pastki tabaqalardagi korxonalar ham kichik
biznes shaklida shug‘ullanmoqlari lozim. Maxsus adabiyotlarda va rasmiy
hujjatlarda ko‘p hollarda iqtisodiyotning markazdan boshqarishga taalluqli
bo‘lgan tushunchalar, ya’ni ilmiy-texnikaviy progresslarni boshqarish, ilmiytexnik yutuqlarni ishlab chiqarishda qo‘llash kabi tushunchalar qo‘llanilar
edi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida tijorat korxonalari yuridik va iqtisodiy
erkinliklarga ega, shu sababli hech qanday kiritishlar haqida (davlat tomonidan) gap bo‘lishi mumkin emas. Bu prinsip orqali innovatsion menejment oblastidagi alohida tushunchalardagi farqlarni tushunish mumkin.
Innovatsion so‘zining ma’nosi ingliz tilidagi «innovatsion» so‘zidan
olingan bo‘lib, yangilik va yangilik kiritish degan ma’noni bildiradi. Bu
yangilik zamirida yangi tartibni, yangi odatni, yangi uslubni, kashfiyotni
tushunish lozim. Yangilikni bozorga kiritish jarayonini tijoratlashish jarayoni
deb atash lozim. Yangilikning paydo bo‘lishi va uni hayotga tatbiq etilishi
oralig‘idagi vaqt innovatsion loyihasi deb ataladi. Kunlik amaliyotda, odatda, yangiliklar, yangilik kiritish, innovatsiya tushunchalarini o‘xshatish ko‘p
uchraydi, qachonki har qanday kashfiyotlar, yangi voqealar, xizmatlar va
metodlar xillari tarqalishiga qabul qilinsa (tijoratlashish) o‘shanda xalq
ommasi tomonidan tan olinadi.

Adabiyotlar:

1. 
   O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlangan. 1995 - yil 21 - dekabr № 163-1 va 1996-yil 29-avgust №256-1 [ko‘chirma] –T.: «Iqtisodiѐt va huquq dunѐsi» 1999- yil.
   
2.