5-vo6nalish.
Intellektual mashqlar.
Intellektual mashqlar ham boshqotirmalar singari o'quvchilarni
ijodiy faoliyatga, motivlashtirishga xizmat qiladi.
Ijodiy bilimlar tizimi (IBT) intellektual mashqlar izchil kreativ
ta iim n in g didaktik prinsiplari asosida tuzilgan. U maxsus bilimlarni
talab qilmavdigan, faqat fikrlash. topqirlik va mustaqil yechimlarni
talab qiladigan ijodiy topshiriqlarni o^z ichiga oladi. Bu bilimlarning
murakkablashtirilgan tizimi bo'lib. o'quvchilar yoshiga mos maqsadga
134
vo'naltirilgan qiziquvchaniikni,
ijodiy
qobiliyatni.
tafakkurni, narsa-
larga
o‘zgacha qarashni
talab
etadi.
Ijodiy bilimlar
tizimi -
intellektual
m ashqlar o'zida
asosan quyidagicha topshiriqlarni qamrab
oladi:
- Taxminiy
xulosalar
chiqarish: ular o'quvchilarni sabablar
va
oqibatlar haqida
fikrlashga majbur
qiladi.
- Obyektlarni noodatiy qollanishi.
- Qonuniyatiarni izlab topish (bu topshiriqlar mantiqiy fikrlashni,
um um lashtirish qobiliyatini rivojlantiradi).
- K utilm agan vaziyatlarda to"g“ri
y o i tanlay
olish, bunday to p
shiriqlar bolada
mardlikni
rivojlantiradi.
- Mavjud
obrazlar
asosida obrazlar
sxemasini
tuzish
(abstrakt
tafakkurni,
asosiy sifatlarni, obyekt tarkibi).
- Obyektni rivojlantiruvchi vazifalar, masalan, o'yinehoqlarni
(kuzatuvchanlikning mustaqil yechimini topa olish va o;z fikrini
himoya
qila
olish
mashqlari).
- Topshiriq chegarasidan chiqa olish qobiliyatini rivojiantirish,
fikrlash inersivasini yengib o lis h .
- Maqsadga yo'naltirilgan savollar bera olish va javoblar asosida
predmetni aniqlash.
- Tafakkurni
bosqichma-bosqich rivojiantirish.
Mazkur
dars
komponentining
psixologik
qiymati shundaki,
aqliy
m ehnat
qoidasi
va shakli
mustahkamlanadi, fikrlash samaradorligini
oshirish,
y ec h im la m in g
alohida bosqichlarida ijodiy jarayonning
malaka
lari
shak
1 lanad
i
.
Intellektual mashqlar bosh
funksiyasi murakkab
topshiriqlar
baja-
rishda axborot tahliliga asoslanishdan iboratdir.
6“yobn alishe
Fikrlashning
kompy liter
intellektual
(tayanchi)
yordam i.
Fikrlashning
kompyuter
intellektual
yordam i motivlashtirilgan
topshiriqlar,
boshqotirma shaklidagi mashqlar,
intellektual
topshiriqlar
asosida
yuzaga kelgan
g ’oyalarni davom
ettiradi
va chuqurlashtiradi.
Fikrlashning kom pyuter intellektual
yordam ini
q o ila s h kom pyuter
muhitining, ayniqsa,
imiltimediyalar,
interaktiv o‘zaro ta’sir vositalari-
nlng qo'shim cha
imkoniyatlaridan foydalaniladi.
Fikrlashning kompyuter
intellektual
vordami bloki
topshiriqlari-
ning
avvalgi bloklar
topshiriqlar!
bilan chambarchas
b o g i i q b o iish i
135
zarurligini esda tutish kerak. Hayotdagi aniq obyektlar ustida top-
shiriqJar bajarishdan virtual obyektlarga ko'chirish, tashqi cfrganishdan
ichki o'rganishga. ya’ni fikriy o'rganishga olib keladi. Virtual muhitda
o6quvchining ko'rish kanali haddan ziyod faollashadi, muammoning
yechimini topishga boig an qiziqish va ehtiyoji faoliyatni kompyuter
texnikasi bilan uyg’unlashtiradi. Fikrlashning kompyuter intellektual
yordamida topshiriqlar bajarish o'quvchi tafakkurini. fikrlashi, diqqati,
xotirasini rivojlantiradi va qonuniyatlar haqidagi malakalari hosil
bolishiga imkon iyat varatadi.
Kompyuter didaktik o'vinlar mazmuniga qo'viladigan talablar
quyidagicha:
1-talab. Kompyuter didaktik ow
\ inlardan fovdalanishda belgilangan
bosqichlarga qat’iy amal qilish kerak. Dastlab bolalar «Boshqotirma»
blokida tanish bo ig an obyektlar bilan ishlaydilar. o‘ynaydilar.
Kevin ular notanish elementlar qo'shilgan obyektlar bilan. kevin
notanish obyektlar bilan ishlaydilar.
2-talab. Mazmunan ular ketma-ketlikda bolishi kerak.
Sodda topshiriqlardan murakkabga.
Aniq (konkret) dan mavhum (abstraktjga.
Kam hajmdan katta hajmga.
3-talab. Kompyuter didaktik oS in lar turli tipda boladi: alohida
qismli suratlarni yiglsh. rangli mozaikalar, elementlardan konstruk-
sivalash. xotirani, diqqatni rivojlantiruvchi, qonuniyatlarni aniqlovchi,
obyektlarni klassifikatsiyalovchi va b.
4-talab. Topshiriq: yorqin rangli. bezatilishi tajovuzkor bo6masligi
kerak. Bezash ishlarida oTganilayotgan kursdagi mavjud materiallardan
foydalanish maqsadga muvofiq. Bunday' holatda o'rganish samarasi
oshib, o’quv material qo“shimcha mustahkamlanadi.
5-talab. Ekranning maksimal tolaligi minimal tugmalarni ishlatgan
holatda amalga oshirilishi kerak.
6-talab. Qollab-quvvatlovchi bolalar musiqasining j o ’rligining
taininlanishi, zaruratda ularni o'chirib qo'yish imkoniyatining mav
judligi.
7-talab. Topshiriqning ayrim bosqichlarini muvaffaqiyatli yakun-
lashda. rag‘batlantirish maqsadida qiziqarli kitoblar sovg'a qilish lozim.
Fikrlashning kompyuter intellektual vordamining psixologik asosi
136
shundaki, dars jarayoniga virtual obyektlar ishtirokida topshiriqlar va
mashqlarni kiritish har xil shakl va turdagi fikrlash operatsiyalarining
analiz va sintez qilinishiga olib keladi. Tavsiya etilayotgan o'yinlar
tizimli differensiatsiyalangan bo'lib. dastur materialini to'liqroq
o'zlashtirish bilan birgalikda o'quvchining ijtimoiy hayotga kirib borishi
samaradorligini oshiradi.
MaTumki, o'quvchiga o'z xulqini samarali tashkil etish uchun
yangilikni qabul qilish va o'zgarishlarga tayyorlik muhimdir. Yaratuv-
chanlik ruhidagi kompyuter o'yinlar orqali go'dak yangilik yaratuv-
chisiga aylanadi, uni o’rab turgan olam tuzilishining ko'pgina yangi
tomonlarini o'zlashtiradi va o'rganadi. Falsafaning miqdor va sifat
o'zgarishlari, butun va qistn birligi haqidagi qonuniyatlarini o'zida
kashf etadi.
N.M. Sechenov ta’kidlaganidek, mustaqil tushunish o'z tushuncha-
lariga tanqidiy yondashuvni shakllantiradi, ya’ni o'z ichki tushuncha-
larini tashqi muhitdan ayro holda tahlil qilish, taqqoslash imkonini
beradi. Bolaning ongi uning ongli kompyuter virtualini vizual shaklda
ko'rsata oladi. Bolaning ongi uning ongli harakatlari bilan uyg'unlikda
rivojlanadi, ong uning harakatlariga asos sifatida sharoit yaratadi.
Refleksiya o'zini anglashning vana bir xarakterli ko'rinishi bo'lib.
u o'z qarorlarining oqibatlarini kow
ra bilish va o'zi boshqalarning
xulq-atvori ustidan tizimli kuzatishni ta'minlaydi. Tafakkur va o'zini
anglashning uyg'unligida mustaqil va maqsadga yo'naltirilgan holda o'z
xulqini boshqarishdek muhim ijtimoiy samaraga erishiladi. Kompyuter
yordamida ishlash o'quvchilarning fikrlashining yangi psixologik yoki
ommaviy shakli bo'lib, ta’lim sifatini va axborotlarni o'zlashtirish
tezligini oshirish imkonini beradi. Masalalarning yechimini topishdagi
qiyinchiliklar yangicha usullarda yechimlarni izlab topishni taqozo
etadi. O'zgartirilgan sharoitlarda noodatiy qarorlar chiqarish qobiliyati
shaxsning o'z ustida ishlashini ta’minlaydi.
7-yofcnalish. Rezyume.
Darsning bu qismi o'qituvchi va o'quvchi orasida aniq dars mavzusi
bo'yicha materiallar yuzasidan fikrini bilish va baholashda qarama-
qarshi aloqa o'rnatish imkonini beradi.
Har bir kreativ yo'nalishning dars mazmuni va psixologik asosi
quyida berilgan:
137
«Dars» tizimida tizimli tashkil etuvchi element bo*lib, bolaning
ijodiy potensial ini yuqoriga ko'taruvchi o'quvchining ijodiy faoliyati
ko'zda tutiladi.
Q ‘qituvchi diqqatiga bunday mashg'ulotlarning dastlabkisi shunisi
bilan diqqatga sazovorkL u pedagog va sinf orasida ijodiy mikro-
iqlimni o4zaro tushunish va ishonchni uyg'otadi. Buning uchun
o'qituvchi darsni o'yin shakl id a qiziqarli tarzda o'quvchilar diqqatin i
bir faoliyatdan ikkinchisiga qaratib. istisnosiz barcha o'quvchilarni faol
izlanish faoliyatiga jalb qila bilishi kerak.
Dostları ilə paylaş: |