Innovatsiyalar vazirligi



Yüklə 0,56 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/9
tarix17.04.2023
ölçüsü0,56 Mb.
#99068
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Bahronov Javohir Moliya amaliy

Moliyavazirligiquyidagihuquqlargaegadir

respublikavazirliklarivaidoralaridan,boshqaboshqaruvorganlaridan,korxonalar,
birlashmalar,muassasalar,tashkilotlardanrespublikabyudjetiistiqbolini 
belgilash, 
valyuta rejasini tuzish va ularning ijrosini nazorat qilishniamalga oshirish uchun 
materiallarni, 
buxgalteriya 
hisob-kitoblari 
va 
balanslarni,moliya-
byudjet,valyutavasoliqrejalashtirishi,byudjetdanvavalyutajamg’armasidansarflanadiga
nxarajatlarnimablag’bilanta’minlashuchunboshqamateriallarvahisobotlarni, 
narxbelgilashgaoidmateriallarniolish; 

mablag’larniqonunsizravishdasarfqilganliklariyokiilgariberilganmablag’larnisa
rflaganlikto’g’risidagihisobotlarnivaboshqahisobotlarnitaqdimetmaganligiuchuntegishl
ivazirliklarvaidoralar,korxonalar,tashkilotlar,muassasalarningrahbarlarinixabardorqilg
anholdakorxonalar,birlashmalar, muassasalar, tashkilotlarni byudjetdan va valyuta 
jamg’armasidanmablag’ bilan ta’minlashni cheklab qo’yish, zarur hollarda umuman 
to’xtatishhamda vazirlik huquqi doirasida amaldagi qonunchilikda belgilangan 
boshqajazolarniqo’llash; 

xalq 
xo’jaligi 
tarmoqlarini 
va 
ijtimoiy 
sohani 
rivojlantirishning 
byudjetniijroetishdavomidapaydobo’luvchiayrimmasalalarinihalqilishuchunrespublika
byudjetidazahiratashkiletish; 

byudjetdantashqarijamg’armalarnitashkilqilish; 

amaldagiqonunchilikkamuvofiqkorxonalar,birlashmalar,muassasalarvatashkilot
laruchunqimmatbahometallarvaqimmatlitoshlarniolishvaulardanfoydalanishtartibinibel
gilash; 

qimmatbahometallarvaqimmatlitoshlarniularningbarchaturlaribo’yichavaharqa
ndaymaqsadda(eksporthamshujumlagakiradi)qaziboluvchi,izlabtopuvchi,qaytaishlovc
hivaulardanfoydalanuvchiistisnosizbarchakorxonalar,birlashmalar,muassasalarvatashki
lotlardataftishvatekshirishlaro’tkazish, 
shuningdek, 


amaldagiqonunchilikkamuvofiqmetallvatoshlarbilanshug’ullanuvchishaxslaranashume
tallvatoshlardanqandayfoydalanayotganliklarininazoratqilishniamalgaoshirish; 

vazirliklarvaidoralar,korxonalar,birlashmalar,muassasalar,tashkilotlarninghisob
otlarivabalanslarigazarurtuzatishlarkiritishyuzasidantakliflarberish, shuningdek, ana 
shutakliflarnibajarishuchunko’rilganchora-tadbirlarnitekshirish; 

maxsulotlarnisotishhajmlarivasoliqstavkalariningo’zgarishibilanbog’liqdaroma
dlarvadaromadmanbalaribo’yichaviloyatlarbo’yichao’zgarishlarkiritish; 

auditorliktashkilotlaridalitsenziyabitimlaridanazardatutilganlitsenziyatalablariv
ashartlarigarioyaqilinishinitekshirish; 

hududlarbo’yichaundirilishilozimbo’lganbarchasoliqlarvato’lovlarningto’liqtus
humidan,shuningdek,Davlatbyudjetiningbirinchinavbatdagixarajatlarini(hisoblanganqo
’shimchalarbilanbirgaishhaqi,stipendiyalar,nafaqalarvaulargatenglashtirilganto’lovlarn
i)so’zsizmoliyalashtirishzarurligidankelibchiqqanholda,daromadlarvaxarajatlaro’rtasid
agivaqtinchalikkassauzilishlariniqoplashuchuntegishlibyudjetlargaajratiladigandotatsiy
alar,maqsadlisubvensiyalarvabyudjetssudalarimiqdorlarinianiqlash; 

Moliyavazirligihay’atimuntazamo’tkaziladigano’zmajlislaridamoliyaviymexani
zmnitakomillashtirishbo’yichaishlarnitashkiletishning,respublikabyudjetiloyihasivaijro
sinituzishningasosiymasalalarinihamdaVazirlikfaoliyatiningboshqamasalalarini,Vazirli
ktizimidagimuassasalar,korxonalarvatashkilotlargaamaliyrahbarlikqilishmasalalarini,m
uhimbuyruqlar,qoidalar,yo’riqnomalarvaboshqame’yoriyaktlarniko’ribchiqadi. 
Hay’at qarori, odatda, Vazirning buyrug’i bilan hayotga tatbiq etiladi. Vazirbilan 
hay’at 
o’rtasida 
kelishmovchiliklar 
kelib 
chiqqan 
holda 
Vazir 
o’z 
qarorinihayotgatatbiqetadi,paydobo’lgankelishmovchiliklarhaqidaVazirlarMahkamasi
gaaxborotberadi,o’znavbatidahay’ata’zolarihamo’zfikr-
mulohazalariniVazirlarMahkamasigabildirishlarimumkin. 
4.
Auditorlik nazorati nodavlat moliyaviy nazoratining yangi turi bo’lib, 
umustaqillikningdastlabkiyillaridaO’zbekistondahampaydobo’ldi.Iqtisodiyotni 
boshqarishning 
bozor 
tizimiga 
o’tilishi 
va 
turli 
tijorat 
tizimlariningpaydobo’lishibilanularningmoliyaviyishonchliligiga,shuningdekularmoliy
aviyholatiniobyektivbaholashganisbatantalablarkeskinoshirildi. 
Auditorliknazoratiningasosiyvazifalaribuxgalterlikvamoliyaviyhisobotningishonc
hliliginihamdaamalgaoshirilganmoliyaviyvaxo’jalikoperatsiyalarining amalda bo’lgan 
me’yoriy 
hujjatlarga 
muvofiqligini 
aniqlash,tekshirilayotganiqtisodiysubyektlarningto’lov-
hisobothujjatlarini,soliqdeklaratsiyalarinivaboshqamoliyaviy 
majburiyatlarinitekshirishdaniborat. 
O’zbekistonRespublikasining“Auditorlikfaoliyatito’g’risida”giqonuniyangitahrird
a2000yil26maydaqabulqilinganbo’lib,unga2009yil9sentyabrda 
O’zbekiston 
Respublikasining 216-son Qonuni bilan o’zgatirishlarkiritilgan. Mazkur qonunning 3-
moddasiga binoan “Auditorlik faoliyati degandaauditorlik tashkilotlarining auditorlik 
tekshiruvlarini 
o’tkazish 
va 
professionalxizmatlarko’rsatishborasidagitadbirkorlikfaoliyatitushuniladi”. 
Auditorliktashkilotlariquyidagiprofessionalxizmatlariniko’rsatishlarimumkin: 



buxgalteriyaxisobiniyo’lgaqo’yish,qaytatiklashvayuritish; 

moliyaviyxisobotnituzish; 

milliymoliyaviyxisobotnibuxgalteriyaxisobixalqarostandartlarigao’tkazish; 

xo’jalikyurituvchisubyektlarningmoliya-xo’jalikfaoliyatinitaxlilqilish; 

buxgalteriyahisobi,soliqsolish,rejalashtirish,menejmentvamoliya-
xo’jalikfaoliyatiningboshqamasalalariyuzasidankonsaltingxizmati; 

soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar bo’yicha xisob-kitoblar
vadeklaratsiyalarnituzish. 
Auditorliktashkilotlariauditorlikfaoliyatiningmilliystandartlardanazardatutilganbo
shqaprofessionalxizmatlarinixamko’rsatishlarimumkin. 
O’zbekiston 
Respublikasining 
“Auditorlik 
faoliyati 
to’g’risida”gi 
qonuniniamalgaoshirish,auditorliktekshiruvlariningrolivamaqominibelgilash,soliqva 
boshqa 
nazorat 
organlari 
tomonidan 
auditorlik 
xulosalari 
hisobini 
yuritishnita’minlashmaqsadidaso’nggivaqtlardabizningmamlakatimizdaauditorlikfaoli
yatiniamalgaoshirishtartibigajiddiyo’zgartirishlarkiritildi. 
Xususan,belgilabqo’yildiki,buxgalteriyahisobiniyuritishvahisobottuzishishlariaudi
torliktashkilotitomonidanamalgaoshiriladiganmikrofirmalarning 
moliya-xo’jalik 
faoliyati soliq organlari va boshqa nazoratorganlari tomonidan majburiy tarzda tegishli 
auditorlik 
tashkilotlari 
jalb 
etilganholdatekshiriladi.Bundamoliyaviyhisobotningto’g’riligiuchunauditorliktashkilot
ijavobgarhisoblanadi. 
Auditorliktashkilotiquyidagihuquqlargaegadir
60


auditorliktekshiruvio’tkazishto’g’risidaqarorqabulqilishuchunxo’jalik 
yurituvchi subyektning ta’sis xujjatlari hamda buxgalteriya hisobi vamoliyaviyhisobot 
xujjatlari bilanoldindantanishibchiqish; 

auditorliktekshiruvio’tkazishshakllarivausullarinimustaqilbelgilash; 

auditorliktekshiruvio’tkazilayotgandaxo’jalikyurituvchisubyektamalgaoshira
yotganmoliya-xo’jalikfaoliyatibilanbog’liqxujjatlarnito’liqhajmdaolish, 
shuningdekushbuxujjatlardahisobgaolinganxarqanday 
mol-
mulkningamaldamavjudliginihamda 
har 
qandaymajburiyatlarningamaldagiholatinitekshirish; 

auditorliktekshiruvinio’tkazishdavomidayuzagakelganmasalalarbo’yichaxo’j
alikyurituvchisubyektningmoddiyjavobgarshaxslaridanog’zakivayozmatushuntirishlar
olishxamdaauditorliktekshiruviuchunzarurbo’lganqo’shimchama’lumotlarniolish; 

ishonchliauditorlikxulosasinituzishuchunzarurbo’lganbarchaaxborotxo’jalik
yurituvchisubyekttomonidantaqdimetilmagantaqdirdaauditorliktekshiruvio’tkazishdan
boshtortish; 

auditorliktekshiruvinio’tkazishdaishtiroketishgaauditorlarvaboshqamutaxass
islarnibelgilangantartibdajalbetish; 

auditorliktekshiruvibilanqamrabolingandavrdaxo’jalikyurituvchisubyektga 
professional 
xizmatlarko’rsatish, 
bundanbuxgalteriyaxisobiniyo’lgaqo’yish,tiklash,yuritishvamoliyaviyxisobottuzishmu
stasno; 



auditorlarningrespublikajamoatbirlashmasigaa’zobo’libkirish. 
Auditorlik 
tashkiloti 
qonun 
xujjatlariga 
muvofiq 
boshqa 
huquqlarga 
xamegabo’lishimumkin. 
5

BMTningtaftishorganinimoliyaviynazoratfaoliyatijahonningturlidavlatlaridajoylashgan
.Tashkilotfaoliyatinitekshirishgama’sul3kontenentningishtirokchilarinio’zichigaoladi. 
Davlatlardamoliyaviynazorattizimidahalqiluvchitashkilotshubhasiz,oliynazoratorg
anlari(ONO)hisoblanadi.ONOturlimamlakatlardaturlichaataladi. 
Rivojlangan 
davlatlar 
moliya tizimini o’rganish, ularning tashabbusi 
bilanqabulqilinganxalqaromoliyaviynazoratqoidalari,umume’tirofetilgantartiblar,tamo
yilvame’yorlarnio’rganishnitaqozoetadi.MoliyaviynazoratningxalqaroamaliyotidaISS
AItushunchalarimavjud.ISSAIbu(InternationalStandardsofSupremeAuditInstitutions)o
liynazoratorganlari(ONO)ning(ularfaoliyatining)xalqarostandartlaridir. 
MoliyaviynazoratnitashkiletishamaliyotidatubburilishINTOSAItashkilotining 
tashkil 
etilishi 
va 
uning 
doirasida 
LIMA 
deklorasiyasining 
qabulqilinishinatijasidayuzberdi. 
INTOSAItashkiloti1953yildamamlakatlaroliynazoratorganlariningfaoliyatini 
muvofiqlashtirish uchun tashkil etilgan. A’zolari: 193 (188Q1Q4) tabilib, ulardan 188 
ta davlat (O’zbekiston INTOSAI a’zoligiga kirmagan) va 1 taEvropa Auditorlar Sudi 
a’zo bo’lib, Fransuz tilida so’zlashuvchi mamlakatlaroliy nazorat organlari 
tashkiloti,Portugal 
tilida 
so’zlashuvchi 
mamlakatlar 
oliynazoratorganlaritashkiloti,IchkiAuditorlarInstitutivaJahonBankiqo’shimcha a’zolar 
hisoblanadi. 
INTOSAI 
shtab-kvartirasi 
Venada 
joylashgantashkilotbo’lib,yig’ilishlariniharuchyildabirmartao’tkazadi.Tarkibidanazorat
nirivojlantirishxalqaromarkazifaoliyatyuritadi.INTOSAIningAfrikadaAFROSAI,Osiyo
daASOSAI,КaribdengizihavzasidaCAROSAI,ArabdavlatlarinibirlashtirganARABOS
AI,LotinAmerikasidaOLACES,EvropadaEUROSAIkabi 
mintaqaviybo’limlarifaoliyatko’rsatadi. 
Evropadamoliyaviynazorattizimisamaralitashkiletilganligie’tirofetiladi.Evropadau
mumanolgandaquyidaginazorattashkilotlarifaoliyatko’rsatadi: 
 
Barchadarajadagihukumatlarbo’lib,ularumumiynazoratniolibboradilar,huquq
iybazanimustahkamlaydilar,nazoratorganlarifaoliyatinimuvofiqlashtiradilar. 
 
EUROSAI,oliynazoratorganlari(ONO)faoliyatinimintaqadamuvofiqlashtirad
i. 
 
Xalqaromoliyainstitutlari.Ularko’pinchamoliyasektorininazoratqilib,ularuch
unme’yorlarnibelgilaydilar. 
 
GRECO.Bu tashkilotxalqarokorrupsiyagaqarshikurashtashkilotibo’lib, CPI 
(Corruption 
Perpections 
Index) 
ko’rsatkichinie’lonqilibboradi. 
Bumoliyaviychalkashliklar,korrupsiyaniyo’qotishuchunnazoratolibboradi. 
 
Reytingagentliklari. 
Ularxo’jaliksub’yektlariyokihukumatlarningfaoliyatininazoratqilibborib,ularnima’lum
ko’rsatkichlarasosidabaholabboradi. 
Oliynazoratorganiishiningmaqsadiengmuhimhisoblanganpulvamoddiyresurslarn
iboshqarishningqonuniyligi,to’g’riligivatejamkorligihisoblanadi. 


LimadeklorasiyasidaOliynazoratorganio’zigayuklatilganvazifalarniturlixildagitek
shiruvorganlaridanmustaqilvaularningaralashuvlaridanhimoyalangan 
bo’lgandagina 
ob’yektiv va samarali amalga oshirishi mumkinligikeltirilgan. 
Oliynazoratorganiningmustaqilligibevositauninga’zolariningmustaqilligiga 
bog’liq. 
Oliy 
nazorat 
organlarining 
a’zolari 
qaror 
qabul 
qiluvchivabuqarorlaruchunuchinchishaxs oldidajavobgarbo’lgankimsalardir. 
Oliynazoratorganlaria’zolariningmustaqilligihamkonstitusiyabilankafolatlanganb
o’lishikerak.Ayniqsa,ularningmustaqilligigazararyetkazmaydigantarzdaa’zolariniyolla
shjarayonihamkonstitusiyadaaniqlashtirilishikerak.Oliynazoratorgania’zolariningegall
abturganlavozimiga tayinlash yoki undan ozod qilish o’sha mamlakatning 
konstitutsiontuzilmasigabog’liq. 
Oliynazoratorganlaritaftishchilariningxizmatlavozimlaribo’yichaharakatitekshiruv
organlarigabog’liqbo’lmasligikerak. 
Oliy 
nazoratorganlario’zvazifalarinibajarishiuchunkerakbo’ladiganmoliyaviy 
resurslaribilanta’minlanishi kerak. 
Oliynazoratorganimamlakatbyudjetito’g’risidaqarorqabulqiluvchidavlat 
tashkilotiga 
to’g’ridan-to’g’ri 
zarur 
moliyaviy 
resurslarni 
ajratish 
talabibilanchiqishgahaqli. 
Oliy nazorat organi byudjetning alohida satrida o’zi uchun ajratilgan 
pulresurslarinio’zvakolatlaridoirasidaishlatishhuquqigaega. 
Oliy 
nazorat 
organi 
maqsadli 
tekshirishlarni 
o’tkazishda 
qaysi 
tekshirishbevositamahalliytekshiruvorganlaritomonidanvaqaysibirioliynazoratorganini
ngo’zitomonidano’tkazilishi to’g’risidaqarorqabulqilishikerak. 
Tekshiruvchiorganlaroliynazoratorganigatekshirishnatijasidaqabulqilingan chora-
tadbirlarni ko’rsatgan holda, xulosalarini qonunda belgilanganyoki oliy nazorat organi 
tomonidan ko’rsatilgan muddatlarda taqdim etilishlarishart. 
Oliynazoratorganigashakllantirilganxulosalarrasmiyasoslanganko’rinishda taqdim 
etilmasa, oliy nazorat organi kerakli zarur chora-tadbirlarniishlab chiqish talabi bilan 
muqobil organlarga murojaat qilishi va aybdorlarnijazogatortishimumkin. 
Oliy nazorat organi tekshiruvlarni ma’lum dastur asosida o’tkazishi 
kerak.Tekshirishlar 
kamdan-kam 
hollarda ob’yektni to’la hajmda qamrab 
oladi.Oliynazorat organi qoida tariqasida, tanlanma usuldan foydalanadi. Odatda 
ob’yektnitekshirishmuayyanmodelasosidaolibboriladi.Moliyaviyvamoddiyresusurslarn
iboshqarishningto’g’riligivasifatihaqidaxulosaqilishuchuntanlanayotganobyekt 
to’plami etarlichakattabo’lishikerak. 
Oliy 
nazorat 
organlarinning 
a’zolari 
va 
hamkorlari 
o’zlariga 
yuklatilganmajburiyatlarini sifatli bajarish uchun kerak bo’ladigan malaka va 
haqqoniylikkaegabo’lishishart. 
Oliy 
nazorat 
organiga 
nazoratchini 
ishga 
yollash 
tanlovida 
uning 
nazariytayyorgarligi, ishga qobilligi va mutaxassisligi bo’yicha ish tajribasiga 
e’tiborqaratilishikerak.Yuqori malakali kadrlarni tanlab olish uchun ularga 
to’lanadigan ish haqihamulargaqo’yilgan malakatalablariga mos bo’lishikerak. 
Agarda oliy nazorat organining hamkorlari ma’lum tekshirishni o’tkazishuchun 
zarur 
bo’ldigan 
bilimlarga 
ega 
bo’lmasa, 
bunday 
tekshirishlarga 


boshqaekspertlarjalbqilinishimumkin. 
Oliynazoratorganlariningxalqarotashkilotidoirasidag’oyalarvatajribalarnixalqaroal
mashisholiynazoratorganigao’zvazifalarinibajarishuchunsamaraliyordamvositasihisobl
anadi. 
Oliynazoratorganiningasosiynazoratvakolatlarikonstitusiyadabelgilanishikerak,bo
shqamasalalarqonunbilanmustahkamlanishimumkin. 
Nazorat 
vakolatlarining 
aniq 
holati 
davlatning 
sharoitlaridan 
kelib 
chiqibbelgilanadi. 
Davlatmoliyasiniboshqarishningbarchaorganlaridavlatbyutjetigategishliligidanqat
’iynazar,oliynazoratorganinazoratiningob’yektibo’ladi. 
Davlatmoliyasiningrespublikabyudjetidanalohidabo’lganqismlariniboshqarisholiy
nazoratorganinazoratiostida degan xulosanibermaydi. 

Yüklə 0,56 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin