İnsan cəmiyyətinin inkişafı təbiətlə qarşılıqlı təmasda olmadan mümkün deyil

Şək.....Optimum qanununun mahiyyətinin sxemi 
    Ekoloji amilin eyni bir təzahür gücü bir növ üçün optimum,digəri üçün pessi-
mum və üçüncüsü üçün isə valentlikdən kənar ola bilər. 
    2.Limitləyici amillər qanunu:  

---

39 
 
Limitləyici (məhdudlaşdırıcı) amillər və ya Libixin minimum qanunu ekologiyanın 
fundamental qanunlarından biridir. 1840-cı ildə üzvi kimyaçı,aqrokimyanın 
banilərindən biri Y.Libix (1803-1873) bitkilərin mineral qidalanma nəzəriyyəsini 
irəli sürmüşdür.O,müəyyən etmişdir ki,bitkilərin inkişafı kifayət qədər olan 
kimyəvi element və maddələrdən (amillərdən) başqa,eyni zamanda çatışmayan 
element və maddələrdən də asılıdır. Öz tədqiqatları nəticəsində Libix “minimum” 
qanununu formalaşdırmışdır.Bu qanuna görə, optimal kəmiyyətindən daha çox 
kənara çıxan amil orqanizm üçün daha əhəmiyyətlidir.Ona görə də,ekoloji şəraiti 
proqnozlaşdırarkən və ya ekspertiza həyata keçirilərkən,orqanizmin həyatındakı ən 
zəif həlqəni müəyyən etmək çox əhəmiyyətlidir. Verilmiş konkret anda orqanizmin 
yaşaması məhz minimal (və ya maksimal) səviyyədəki  amildən asılıdır.Başqa  
zaman kəsiyində digər amillər də məhdudlaşdırıcı ola bilər.Öz həyatı ərzində canlı 
orqanizmlər onların həyat fəaliyyətinə təsir göstərən ən müxtəlif  limitləyici 
amillərə məruz qalır.Bu qanun kənd təsərrüfatı praktikasında daim nəzərə 
alınır.Almaniyalı kimyaçı Yustus Libix müəyyən etdi ki,mədəni bitkilərin 
məhsuldarlığı ilk növbədə torpaqda ən az miqdarda olan qidalandırıcı maddələrdən 
(mineral elementlər) asılıdır.Məsələn,torpaqda fosforun miqdarı tələb olunan 
miqdarın 20%-i qədər,kalsium isə normanın 50%-i qədər olarsa, fosfor çatışmazlığı 
limitləyici amil olacaqdır.Bu halda torpağa ilk növbədə fosfor tərkibli gübrələr 
verilməlidir. Suyun və ya azotun izafi miqdarda olması dəmir çatışmazlığını əvəz 
etmir. Bu qanuna görə minimal miqdarda olan maddələri artırmaq 
lazımdır.Məsələn,məlumdur ki,insanın sağlamlığı  orqanizmdə çox cüzi olan səciy-
yəvi maddələrlə müəyyən olunur.Əgər bu maddələrin miqdarı minimum həddən az 
olarsa,insan vitamin və ya mikroelementlər qəbul etməklə bu çatışmazlığı aradan 
qaldırmalıdır. 
     Bu qanunun obrazlı ifadəsi məhz bu alimin adı ilə “Libix çəlləyi” 
adlandırılmışdır. Bu modelin mahiyyəti ondanibarətdir ki,çəlləyi su ilə doldurarkən 
su ən qısa lövhənin üzərindən daşmağa başlayır və digər lövhələrin uzunluöu 
burada heç bir əhəmiyyət daşımır(Şəkil....).