Inson psixikasini ontogenezda rivojlanishi

Ijtimoiy ong shakllarini farqlash mezonlari. Ijtimoiy ong va uning
darajalari haqidagi muloxazalar yakunida ijtimoiy ongning axloqiy, diniy, estetik,
siyosiy, huquqiy, fan, falsafa kabi shakllari ajratilishini ta’kidlash lozim.
Nima uchun ijtimoiy ongning aynan yuqoridagi shakllari ajratiladi?
Boshqacha aytganda, ular qanday mezonlar asosida farqlanadi? ilmiy adabiyotla1rda ijtimoiy ong shakllarini farqlashning to`rt mezoni ajratilgan.
Avvalo, ijtimoiy ong shakllarining xilma-xilligi ob’ektiv olamning turlitumanligidan, vokelikning muayyan tomonlarinigina aks ettirishidan kelib
chiqishini ko`rsatish zarur. Sodda qilib aytganda, ijtimoiy ong shakllari, birinchi
navbatda, o`zlarining aks ettirish ob’ektiga ko`ra farqlanadi.
Ayni paytda, ijtimoiy ong shakllari bir-biridan vokelikni aks ettirish usuliga
ko`ra ham ajralib turadi. Masalan, huquqiy ong normalar, qonunlar, qoidalar
vositasida, estetik ong esa- badiiy obrazlar yordamida vokelikni aks ettirishini
bir qarashdayok sezish mumkin. Ijtimoiy ong shakllari o`rtasidagi farqni ular rivojlanishining o`ziga xosligida ham ko`zatish mumkin. Fan taraqqiyoti ob’ektiv olam haqidagi yangidan-yangi bilimlarning yo`zaga kelishi, chuqurlashib, kengayib borishi bilan dinning rivojlanishi esa, uning ijtimoiy hayotning turli soxalariga, kishilar faoliyati va turmush tarziga ta’sirining usib borishi bilan harakterlanishi fikrimizga dalil bo`la oladi.
Va nixoyat, ijtimoiy ong shakllari bajaradigan funksiyalarining o`ziga xosligi bilan ham ajralib turishini ta’kidlash zarur. Bunda, har bir ijtimoiy ong shakli bajaradigan funksiyalar tizimida bittasi asosiy, markaziy, sistema yaratuvchi
funksiya sifatida chiqishi ko`zatiladiki, boshqa funksiyalar ana shu funksiya atrofida birlashadi. Fanda – bilish, axloqda – tartibga solish, dinda – dunyoqarash, san’atda – tarbiyaviy funksiyalar ana shunday sistema yaratuvchi funksiyalar sifatida chiqishini kurish mumkin.
Ijtimoiy ongning barcha shakllariga bilish, tarbiyalash, qadrlash kabi
funksiyalarning xosligi, ayni paytda, bunday o`xshashlikning din va falsafa, axloqiy va huquqiy ong o`rtasida yana ham kuchliligi bunga misol bo`la oladi.
Хulosa qilib aytganda, yuqorida kayd etilgan mezonlar faqat birgalikda
olingandagina, ijtimoiy ong shakllarini farqlashga xizmat qilishi, metodologik
ahamiyatga ega bo`lishi mumkin. Kishilik jamiyati taraqqiyotining dastlabki
bosqichlarida ijtimoiy ongning axloqiy, diniy, estetik, siyosiy, huquqiy, fan, falsafa
kabi shakllarining hammasi ham bo`lmagan. Jamiyatda muayyan extiyojlar va
ma’naviy ishlab chiqarishning yangi soxalari paydo bo`lishi bilan ijtimoiy ongning
yangi shakllari ajralib chiqa boshlaydi.
Shu nuqtai nazardan qaraganda, yuqorida aytilgan ijtimoiy ong shakllarini
tugal deb xisoblash xato bo`lur edi. Jumladan, so`ngi paytda ko`pgina ilmiy
adabiyotlarda ekologik ongni ijtimoiy ongning mustaqil shakli sifatida ajratishga
o`rinish rasm bo`layotganligini ta’kidlash zarur.