Instituti



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə81/101
tarix16.12.2023
ölçüsü5,01 Kb.
#180742
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   101
Ilmiy tadqiqot metodologiyasi

x
+
Pastgi 
daraja
x
-
Mar-
kaz
𝐨

𝐳𝐠𝐚𝐫𝐭𝐢𝐫𝐢𝐬𝐡
𝐢𝐧𝐭𝐞𝐫𝐯𝐚𝐥𝐢
𝝀
Kodlashtirilgan 
o’zgaruvchining 
haqiqiysidan 
bo’liqligi
x
1


7,5 
0,5 
(x
1
-7,5)/0,5 
x
2
40 
30 
35 

(x
2
-35)/5 
Ikkita ta’sir etuvchi fartor ikkita darajada o’rgargani uchun 2

bo’yicha eksperimentlarning 
rejasini tuzamiz. Bunda 4 ta eksperiment o’tkazish kerak bo’ladi. Eksperimentlar matritsasi 2-
jadvalda ko’rsatilgan. 
 
2-jadval. 2
2
bo’yicha eksperimentlar rejasi matritsasi
 
Tajri-
ba t.r.
Faktorlar
Faktorlar 
o’zaro ta’siri 
effekti
Tajriba natijalari
𝒚
̅
𝒋
O’rtacha 
natija
x
1
x
2
x
1
x
2
y
1
y
2
y
3
1
-1 
-1 

5,2 

4,6 
4,933 
2

-1 
-1 
4,2 
3,8 

4,000 
3
-1 

-1 
3,5 
3,7 
3,3 
3,500 
4



2,8 
3,2 

3,000 
Σ
𝑦̅
𝑗
15,433 
 
Regressiya
42
tenglamasi bu holda quyidagicha bo’ladi: 
𝑦 = 𝑏
0
+ 𝑏
1
𝑥
1
+ 𝑏
2
𝑥
2
+ 𝑏
12
𝑥
1
𝑥
2
Regressiya koeffisientlari quyidagi formulalar orqali hisoblanadi: 
41
Kothari C.R. Research methodology (Methods & Techiques) // New Delhi: New age international limited, 2009.- 
p.204 
42
Регре́ссия (лат. 
regressio 

обратное движение, отход) в теории вероятностей и математической статистике 

математическое выражение, отражающее зависимость зависимой переменной у от независимых 
переменных х при условии, что это выражение будет иметь статистическую значимость.


113 
𝑏
0
=

𝑦
𝑖
𝑁
𝑖=1
𝑁
𝑏
1
=

𝑦
𝑖
̅𝑥
𝑘𝑜𝑑
𝑁
𝑖=1
𝑁
va h. k.
Hisoblash natijalari 3-jadvalda keltirilgan 
3-jadval. Regressiya koeffitsientlarini hisoblash natijalari 
 
Koeffitsientlar 
b
0
b
1
b
2
b
12
Qiymatlar
3,8583 
-0,3583 
-0,6083 
0,1083 
Bu koeffitsientlarning afzalligini (znachimost’) aniqlaymiz: 
Ma`lumotlar (chiqish ko`rsatgichlari) dispersiyasi 
S
vospr
ni quyidagi formula orqali 
aniqlaymiz: 
𝑆
воспр
2
=

(𝑦
𝑢
0
− 𝑦̅
0
)
2
𝑁𝑁
𝑦=1
𝑁𝑁 − 1
bu yerda
NN
- parallel o`tkazilgan tajribalar soni;
𝑦̅
0
- parallel o`tkazilgan tajribalarda olingan
y
qiymatining o`rtachasi;
𝑦
𝑢
0
- reja markazidagi qo`shimcha tajrabalarda olingan qiymatlar. 
Hisoblash natijalari 4-jadvalda keltirilgan. 
4-jadval. Chiqish ko`rsatgichlari dispersiyasi S
vospr
 ni hisoblash 

y
1
y
2
y
3
𝑆
воспр
2

5,200 
5,000 
4,600 
4,933 
0,0711 
0,0044 
0,1111 
0,0933 

4,200 
3,800 
4,000 
4,000 
0,0400 
0,0400 
0,0000 
0,0400 

3,500 
3,700 
3,300 
3,500 
0,0000 
0,0400 
0,0400 
0,0400 

2,800 
3,200 
3,000 
3,000 
0,0400 
0,0400 
0,0000 
0,0400 
Σ 
0,2133 
Koeffitsienlarning o`rtacha kvadratik og’shlarini aniqlaymiz:
𝑆
коэф
=
𝑆
восп
√15
𝑆
коэф
= 0,0667
St'yudentning tarqalish jadvallaridan
43
ozodlik darajasi soni 
n(m-1)=4·2=8
ga qarab, 
afzallik darajasi α = 0,05 ga teng bo`lganda
t
kr
ni aniqlaymiz:
 t
kr.
= 1,86. 
St'yudent kriteriyasining hisoblangan qiymatini aniqlaymiz: 
43
Грачев Ю. П., Плаксин Ю. М. Математические методы планирования эксперимента. 

М.: ДеЛи принт, 2005. 

с.283.
𝑦̅
𝑗


114 
𝑡
кр
=
|𝑏
𝑗
|
𝑆
коэф
|𝑏
𝑗
|
=
 t
kr.
· S
koef
= 1,86∙0,0667=0,124 
Hisoblangan 0,124 koeffitsientni regressiya tenglamasi koeffitsientlari bilan qiyoslaymiz
barcha koeffitsientlar qiymati, 
b
12
dan tashqari, absolyut qiymat bo`yicha 
|𝑏
𝑗

dan katta. Demak, 
barcha koeffitsientlar, 
b
12 
dan bo`lak, afzal hisoblanadi, shuning uchun
b
12 
ni tenglamadan olib 
tashlasak bo`ladi. 
Unda, regressiya tenglamasi quyidagicha bo`ladi: 
𝑦 = 3,8583 − 0,3583𝑥
1
− 0,6083𝑥
2
Fisher kriteriyasi bo`yicha yuqoridagi regressiya tenglamasini adekvatligini (mosligini) 
tekshiramiz: 
𝐹 =
𝑆
ост
2
𝑆
воспр
2
𝑆
ост
2
=

(𝑦
𝑖
− 𝑦𝑟
𝑖
)
2
𝑁
𝑖=1
𝑁 − 𝐿
Hisoblangan Fisher kriteriyasi qiymati jadvalnikidan kichik chiqsa, olingan regressiya 
tenglamasi eksperimentga adekvat bo`ladi.
Bizni holatda 
𝑆
ост
2
= 0,14083
. Afzallik darajasi α = 0,05 ga teng bo`lganda va ozodlik 
darajasi
k
1
=n-r
=4-3=1 va 
k
2
=n(m-1)
=8 ga teng.
44
Unda Fisher kriteriyasining jadvaldagi qiymati
F
tabl
=5,32. Fisher kriteriyasining hisoblangan qiymati
F
rasch
=2,64. U jadval qiymatidan kichik 
F
rasch
=2,64tabl
=5,32. 
Demak, olingan model jarayonni adekvat tasvirlab beradi. 
Olingan regressiya tenglamasi asosida MatCAD dasturidan foydalanib qoldiq yog’ 
miqdorining ta`sir etuvchi faktorlar: bosim va temperaturadan bog’liqlik grafigini quramiz (1-
rasm). 
44
Грачев Ю. П., Плаксин Ю. М. Математические методы планирования эксперимента.

М.: ДеЛи принт, 
2005. - 
с.280



115 

Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   101




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin