106
6.4-rasm. y=5,12+6,98x empirik formulasi bo’yicha olingan grafik
Shunday qilib, eksperimental natijalarni to`g’ri
chiziqli funktsiya bilan
approktsiyamatsiyalab empirik formula qabul qilinadi.
Boshqa empirik grafiklarni ifodalovchi formulalar
:
1)
bX
a
Y
ilaymiz
be
deb
y
Y
x
X
x
b
a
y
ax
y
ax
y
b
b
+
=
=
=
+
=
=
=
lg
lg
lg
lg
lg
lg
lg
)
lg(
lg
0
10
20
30
40
50
60
0
1
2
3
4
5
6
7
8
X
Y
108
5)
x
b
a
y
+
=
6)
bx
a
y
+
=
1
Kichik kvadratlar usuli bilan eksperiment natijalariga ishlov berish.
Texnologik jarayonlarni identifikatsiyalashda faqat strukturaviy (ya`ni analitik) usul
bilan foydalanish bilan bir qatorda parametrik (ya`ni eksperimental) usullardan
foydalaniladi. eksperiment
natijasida olingan
x
va
y
qiymatlarning funktsional
bog’liqligini aniqlash kerak bo`ladi. Bunda chiqish va kirish o`zgaruvchilari
orasidagi empirik bog’liqlik ma`lum bo`ladi, faqat koeffitsientlar qiymatini topish
kerak.
Quyida berilgan jadval shaklidagi funktsiyaning
kichik kvadratlar usuli
bo`yicha ko`p hadni yaqinlashtirish masalasini echish ko`riladi. Bu usulning asosiy
qoidasi empirik formula va eksperiment bo`yicha olingan chiqish natijalarning o`rta
kvadratik farqi eng kichik bo`lsa, olingan empirik formula jarayonni adekvat
ifodalaydi.
109
y=f(x)
funktsiya
i
h0,1,-
n
jadval
shaklida berilgan bo`lsin. Uning ko`p
hadli
formulasini , ya`ni
ko`p haddagi
koeffitsientlarni aniqlash berak. Bunda ushbu koeffitsientlar
funktsiyaning
minimalligini ta`minlashi kerak.
Ekstremum
sharti
k
=0,1,-
m
dan foydalanib,
kichik kvadratlar
usulining normal sistemasini olamiz
k
=0,1,-
m
.
Bu olingan sistema
o`zgaruvchilarni hisoblash bo`yicha algebraik
tenglamalar sistemasidir.
Bu sistemaning aniqlovchisi noldan farqli, shuning uchun bu sistema echimga
ega va bu echim yagona.
m
=0 bo`lganda ko`p had quyidagicha bo`ladi
.
koeffitsientni
hisoblash uchun
qo`llaniladi.
m
=2 bo`lganda ko`p had quyidagicha bo`ladi
Tenglamalarning normal sistemasi
Misol:
Funktsiya quyidagi jadval bo`yicha berilgan bo`lsin
110
x
-3
-1
0
1
3
y
-4 -0.8 1.6 2.3 1.5
Ushbu bog’liklik 2-chi darajali ko`p had bilan ifodalanadi.
Buning koeffitsientlarini topish uchun normal tenglamalar sistemasini
yechamiz:
,
,
,
,
,
Normal tenglamalar sistemani tuzamiz:
Bu sistemaning yechimi:
,
,
Dostları ilə paylaş: