Instituti

Fan -
ijtimoiy mehnat taqsimotining natijasidir. 
Ilm-fan
- bu insoniyat madaniyatidagi eng qadimgi komponentlardandir. Bu 
ko`p qirrali boy inson bilimlari dunyosi bo`lib, insonga yashashga va dunyoning 
barcha ma`naviy va moddiy boyliklaridan foydalanishga imkon beradi. 
Bu soha quyidagilarni o’z ichiga oladi: 
•
ilmiy tushunchalar, postulatlar va aksiomalar, ilmiy qonunlar, nazariyalar 
va farazlar, empirik ilmiy dalillar, uslublar, usullar va tadqiqot yo’llari tarzidag`i 
uzluksiz rivojlanib boruvchi bilimlar tizimini; 
•
bilimlarning mazkur tizimlarini yaratish va rivojlantirishga yo’naltirilgan 
insonlarning` ilmiy faoliyatini va ijodini; 
•
insonlar ijodini ilmiy mehnat ob`ektlari, vositalari va ilmiy faoliyat 
sharoitlari bilan ta`minlovchi muassasani. 
Fan bilan san`at, din, axloq o`rtasida muayyan munosabat mavjud. Fan ob`ektiv 
voqelikni o`rganadi va baholaydi, mushohada qiladi. San`at bilan axloq “fan”ga 
ijobiy yondoshuvchi tarmoqdir.
Fan ma`naviy madaniyatimizning muhim tashkil etuvchisi hisoblanadi.

---

6 
Talabalarga fan tushunchasi mohiyatini etkazish ancha mushkul. Ko’p sonli
ta`riflarga ega bo’lgan fan uch asosiy shakl-shamoyilda namoyon bo’ladi. 
U yo
faoliyat shakli, yo muayyan fanga doir bilimlar tizimi yoki majmui, yo ijtimoiy 
institut sifatida tushuniladi.
“Fan” atamasi ilmiy bilishning alohida sohalarini belgilash uchun ham 
qo`llaniladi. 
Masalan, matematika fani, fizika fani va h.k.
Bunda quyidagi fanlarni 
ajratish mumkin: 
1)
tabiiy fanlar va matematika (fizika, kimyo, geografiya, mexanika, 
biologiya, geologiya, ekologiya va b.); 
2)
gumanitar va ijtimoiy-iqtisodiy fanlar (filologiya, filosofiya, tarix, 
politologiya, 
jurnalistika, 
psixologiya, 
sotsiologiya, 
iqtisodshunoslik, 
madaniyatshunoslik va b.); 
3)
texnik fanlar (qurilish, arxitektura, elektronika, metallurgiya, radiotexnika, 
elektrtexnika, avtomatik boshqarish va b.); 
4)
qishloq xo`jalik fanlari (agroinjeneriya, o`rmon ishi, agronomiya, 
zootexnika, vetenariya va b.). 
J.Bernal fan tushunchasiga amalda ta`rif berish mumkin emasligini qayd
etib, fanning mohiyatiga yaqinlashish imkonini beruvchi yo’llarni belg`ilaydi. 
Shunday qilib, fan
1
: 
1) institut
2
; 
2) metod; 
3) ilmiy an`analarning` shakllanishi; 
4) ishlab chiqarishning` rivojlanish omili; 
5) e`tiqodlar va insonning` dunyoga munosabatini shakllantiruvchi eng 
kuchli omil sifatida namoyon bo’ladi 
 «Etimologik lug’at»
da fanga «
tabiiy hodisalarni kuzatish, tasniflash,
tavsiflash, tajribada sinash va nazariy tushuntirish taomillarini ko’rsatish
vositasi
» deb ta`rif berilgan. Bu ta`rif asosan amaliy xususiyat kasb etadi. 
 E.Agatstsi
fan «
ob`ektlar haqidagi fikr-mulohazalarning oddiy majmui 
sifatida emas, balki ob`ektlarning muayyan sohasi haqidagi nazariya sifatida
» 
qaralishi lozimligini qayd etadi
3
.
Fan jamiyatdagi jarayonlarni ijtimoiy tartibga solish omili sifatida amal 
qiladi. Fanni olimlar hamjamiyati rivojlantiradi. Shu sababli fan muayyan 
ijtimoiy va kasbiy tashkilotga, rivojlangan kommunikatsiyalar tizimiga ega bo’ladi.