İnstitutu

4.  Təlim  prosesi  şagirdyönümlü  olmalıdır.  Yəni  tədris  və  təlim  prosesi 

bütövlükdə hər bir şagirdin maraq və tələbatlarının ödənilməsinə, onun istedad və 

qabiliyyətlərinin, potensial imkanlarının inkişafına yönəldilməlidir. 

5.  Təlim  və  tədris  inkişafetdirici  olmalıdır.  Dərs  prosesində  və  dərsdənkənar 

məşğələlərdə şagirdlərin idrak fəallığı izlənilməli, nailiyyətləri təhlil edilməli, aktiv 

və interaktiv üsullarla onların bacarıq və vərdişləri inkişaf etdirilməlidir. 

6.  Dəstəkləyici  təlim  mühiti  yaradılmalıdır.  Tədris-təlim  prosesi  münasib 

maddi-texniki baza və sağlam mənəvi-psixoloji şəraitdə təşkil edilməli, keyfiyyətin 

və səmərəliliyin yüksəldilməsi üçün əlverişli və təhlükəsiz mühit yaradılmalıdır. 

 

Ümumtəhsil məktəblərində kimyanın tədrisinin əsas reallaşdırılma forması 

olan dərslərə müasir dövrdə aşağıdakı tələblər qoyulur: 

 

1.  Dərsdə  həyata  keçirilən  təlim-tərbiyə,  proseslərinin  ideya-siyasi  səviyyəsi 

dövrün,    zamanın tələblərinə  cavab  verməlidir:  müstəqil  Vətənimizin  mənafeyinə 

xidmət  etməli,    gənclərdə  vətəninə,  xalqına  və  dövlətinə  dərin  məhəbbət  hissləri 

aşılamalı,  sağlam  mənəviyyat  formalaşdırmalıdır,  yeni  təfəkkürlü  insan  tərbiyə 

etməlidir. 

2.  Öyrədilən  tədris  materiallarının  məzmunu  yüksək  elmi  səviyyədə  olmalı, 

kimya  elminin  inkişafını  əks  etdirməlidir.  Dərsliklərin  və  başqa  tədris 

---

 

 

29 

materiallarının  məzmunu  həmişə elmin  inkişaf səviyyəsindən  müəyyən qədər geri 

qaldığını nəzərə alaraq  müəllim tədris  olunan  mövzu   ilə bağlı ən son  yenilikləri 

şagirdlərə  çatdırmalı,  lakin  bu  zaman  onların  vacib  olmayan  məlumatlarla  çox 

yüklənməsinə yol verməməlidir. 

3.  Hər  bir  dərsin  ümumpedaqoji,  tərbiyəedici  və  inkişafetdirici  məqsədləri 

əvvəlcədən  dəqiq  müəyyənləşdirməli,  dərsin  quruluşu  və  bütün  mərhələlərinin 

reallaşdırılması həmin məqsədlərə nail olmağa yönəldilməlidir. 

4. Müəllim dərsin tipinə uyğun olaraq elə təlim  metodları  və priyomlarından 

istifadə  etməlidir  ki,  onlar  həm  dərsin  məqsədlərinin  həyata  keçirilməsinə  və 

təlimin  məzmununa  müvafiq  olsun,  həm  də  şagirdlərin  idrak  fəallığını, 

təfəkkürünü  və  hafizəsini  inkişaf  etdirsin,    onlarda  arayıb-axtarmaq,  tədqiq  etmək 

həvəsi yaratsın.  

5. Müasir kimya dərsinə verilən mühüm tələblərdən biri də dərsdə şagirdlərin 

müstəqil işlərə geniş miqyasda cəlb edilməsidir. Müstəqil işlərin genişləndirilməsi 

və  mürəkkəbləşdirilməsi  yuxarı  siniflərə  keçdikcə,  həmçinin,  bir  sinif  daxilində 

tədricən  artırılmalıdır.  Burada  sinif  şagirdlərinin  ümumi  inkişaf  səviyyəsi  və 

onların işlədiyi şərait də nəzərə alınmalıdır. 

6.  Müasir  kimya  dərsi  müxtəlif  əyani  vasitələrlə,  o  cümlədən  texniki  təlim 

vasitələri  ilə  təchiz  olunmalı,  onlardan  dərsin  məqsədinə  uyğun  istifadə 

olunmalıdır. Dərsdə tələb olunan bütün kimyəvi təcrübə növləri nümayiş, laborator 

təcrübələri, eksperimental məsələ həlli və b. tətbiq edilməlidir. 

7.  Dərs  prosesində  proqram  materialının  öyrənilməsi  həyatla,  istehsalatla 

əlaqələndirilməlidir. 

8.  Dərsdə  mümkün  olan  fəndaxili  və  fənlərarası  əlaqələrdən  geniş  istifadə 

olunmalı, yeni materialların öyrənilməsi inteqrativ  

formada aparılmalıdır. 

9. Müasir dərsdə kollektiv, kiçik qrup və fərdi təlim formaları optimal şəkildə 

birləşdirilməli,  müstəqil  işlərin  həm  fərdi,  həm  də  qruplar  şəklində  yerinə 

yetirilməsi vərdişləri möhkəmləndirilməlidir. 

10.  Dərsin  bütün  hissələri  və  mərhələləri  biri-birini  tamamlamalı,  məntiqi 

ardıcıllığa əməl olunmalı, hər bir hissəyə ayrılan vaxt düzgün müəyyənləşdirilməli, 

həm müəllimdə, həm də şagirdlərdə vaxta qənaət etmək vərdişi yaranmalıdır. 

11.  Müasir  dərsin  mühüm  tələbindən  biri  də  müntəzəm  olaraq  şağirdlərin 

bilikləri  və  praktik  bacarıqlarının  inkişafına  nəzarət  etmək,  onların  səviyyəsini 

qiymətləndirməkdir Bunun üçün sistematik şəkildə cari və dövri yoxlamalar (şifahi 

və  yazılı)  keçirilməli,  nəticələr  təhlil  olunmalı,  şagirdlərin  özlərinə  və  onların 

valideynlərinə çatdırılmalıdır. 

12.  Dərsdə  mehribançılığa  və  qarşılıqlı  hörmətə,  etibara  söykənən  işgüzar 

mühit  yaradılmalı,  şagirdlər  azad  və  rahat  şəraitdə  fəaliyyət  göstərməlidir.  Dərs 

prosesində  gərginliyin,  yorulmanın  aradan  qaldırılması  üçün  hərdən  emosional 

çıxışlara da yer verilməlidir. 

Dərsdə  müəllim  təlimin  bütün  formalarını  optimal  şəkildə  və  vaxtında 

birləşdirməyi, onları ardıcıl olaraq biri-birilə əvəz etməyi bacarmalıdır. 

Məsələn,  bilik  və  bacarıqların  möhkəmləndirilməsi  və  inkişafı  dərs  tipində 

əvvəlcə  irəlidə  oturdulan  4-6  şagirdə  sorğu  kartları  paylanır  (fərdi  tapşırıq)  və 

---

 

 

30 

qalan  şagirdlərlə  onların  bilik və  bacarıqlarını  aktuallaşdırmaq  üçün  frontal  sorğu 

keçirilir.  10-12  dəqiqədən  sonra  dərs  materialı  öyrənildikdə  kollektiv  iş  (hamı 

birlikdə  müəllimin  şərhini  dinləyir),  yaxud  kiçik  qruplarla  iş  (dərslikdən  və  ya 

proqlamlaşdırılmış  vəsaitdən  yeni  material  öyrənilir)  təşkil  olunur.  Öyrənilən 

materiala  aid  bilikləri  möhkəmləndirmək  üçün  yenidən  ayrı-ayrı  şagirdə  və  ya  

qruplara tapşırıqlar verilir. Tapşırıqların necə yerinə yetirilməsi ümumilikdə, bütün 

siniflə birlikdə müzakirə olunur.  

Belə  təlim  forması  şagirdlərin  fəallığını  artırır,  onlarda  müstəqil  bilik  əldə 

etmək vərdişi yaradır, idrak qabiliyyətini inkişaf etdirir. 

Təhsil  müəssisələrində  müasir  tələblərin  praktikada  reallaşdırılması  üçün 

təkamül yolu ilə tədricən, aşağıdakıların həyata keçirilməsinə şərait yaradılmalıdır: 

1)  hər  bir  şagirdin  fəal  idrak  prosesinə  cəlb  edilməsinə,  qazanılmış  bilik  və 

bacarıqlardan praktik işlərdə istifadə etmək qabiliyyətinə yiyələnməsinə; 

2)  dərs  məşğələlərində  müxtəlif  təlim  problemlərinin  həlli  üçün  şagirdlərin 

əməkdaşlıq şəraitində birgə işləməsinə; 

3) məktəbdə, ölkəsində, eləcə də dünyadakı elm və mədəniyyət mərkəzlərində 

olan  informasiya  mənbələrindən şagirdlərin sərbəst şəkildə  istifadə edə bilməsinə, 

onlarda  müəyyən  problem  haqqında  müstəqil,  şəxsi  fikir  formalaşmasına,  həmin 

problemi geniş tədqiq edə bilməsinə; 

4)  yaranan  problemlərin  müəyyənləşdirilməsi  və  onların  birgə  həllində  öz 

bacarıqlarını sınaması üçün şagirdlərə imkan verilməsinə. 

Ümumi  təhsil  dövrün  tələblərinə  uyğun    şagirdlərdə  şəxsi  keyfiyyətlərin  və 

fərdi  qabiliyyətlərin  formalaşmasına  geniş  imkan  və  şərait  yaratmalıdır.  Bu  isə 

təlimin  məzmunundan  daha  çox  tədris  proseslərində  istifadə  edilən  təlim 

texnologiyalarından  asılıdır.  Yuxarıda  göstərilən  problemləri  həll  etmək  üçün 

təhsil  orqanları  və  müəssisələri  cəmiyyətlə  birlikdə  kompleks  şəkildə  iş 

aparmalıdır.