İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında



Yüklə 2,89 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/9
tarix02.12.2016
ölçüsü2,89 Kb.
#680
1   2   3   4   5   6   7   8   9

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
64 
64 
–Бу ким ола? –  
 
йанашырам дашйонана. 
–Ня фярги вар... 
 
йа о, даша дириликдир. 
Йа даш она…
53
 
 Бязян шаирляр бир шей дцшцнцб йазырлар, юзляри дя билмядян 
башга  бир  шей  алыныр  вя  йазылан  дцшцнцляндян  даща  дярин 
мяналы  олур.  Ярябляр  дейирляр:  “Şeirин  мянасы  шаирин  бятниндя 
олур”… 
Мяммяд  Араз  дцнйаны,  онун  йахшысыны,  писини,  щяйатыны, 
юлцмцнц, дцзцнц, яйрисини ня гядяр гялямя алса да, щечлийини, 
фанилийини  дярк  еляся  дя  бир  щягигяти  дя  унутмур  ки,  инсан 
дцнйайа  йашамаг  цчцн  эялир.  Юлянля  юлмяк  олмаз.  Щяр 
инсанын юз юмрц вар, юз юлцмц вар. Яэяр щяйатда анъаг юлцм 
йолу  варса,  ону  сечмяк  олар.  Амма  бир  йанда  юлцм,  о  бири 
йанда  щяйат  варса,  мцтляг  юлцмдян  дюнмяк,  щяйата  цз 
чевирмяк,  щяйаты  йашамаг  эярякдир.  Бу  шаирин  щеч  кимин 
олмайан юлцмлц дцнйа  цзяриндя бялкя дя гялябясидир вя шаир 
бцтцн инсанлары щяйата чаьырыр. Ня заман ки, юлцм щагдыр, щеч, 
ня  гядяр  ки,  щяля  йашамаг  олар,  йашамаг  лазымдыр.  Шаирин 
"Гябристана эедян эялин" şeirиндя щяйатла юлцм арасында олан 
бир  хятт  эюрцрцк.  Шаир  гябристана  эедян  бир  эялини  тясвир  едир. 
Гара  шала  бцрцнмцш  эялинин  йанында  бир  ушаг  да  вар.  Вя 
эялиня  йасдан  чыхмаьы  тяклиф  едян  шаир  дейир  ки,  йанындакы 
кюрпя  олмасайды,  бялкя  щеч  мян  сяни  эюрмяздим.  Шаир 
кюрпяни  нийя  эюрцр?  Чцнки,  кюрпя  бир  уъунда  юлцм,  мязар 
дуран  хяттин  диэяр  уъундакы  щяйатдыр.  Шаир  бу  щяйатын  хятриня 
эялини  юлцмдян  щяйата  сясляйир.  О  истямир  ки,  кюрпяляр 
севинъини,  эцлцшцнц  гябристанлыьа  тюксцн.  Гябристанлыг  щяр  бир 
сяси удан йердир, варлыьы йох едян йердир, севинъи юлдцрцб гямя 
чевирян йердир, щяйаты юлцмя сясляйян йердир. Шаир şeirини беля 
битирир: 
 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
            Sona Xəyal                       Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
65 
Мян демирям унудасан 
Вахсыз юлян ярини сян. 
Щяйатын да, юлцмцн дя 
Дейирям бил йерини сян. 
Эет гябр цчтя, эет, ня олар, 
Вахтында эет! 
Эюз йашы йох, чичяк апар! 
Ярин галхса, сюйлямязди 
 
 
сяня аьла. 
Дейярди ки, эет йадиэар 
Ушаьымы йахшы сахла! 
Эет сян она щейкял гойдур. 
Юзцня дя аиля гур. 
Эет бир даш гой даш цстцня
Чых дцнйанын сейриня бир, 
Ахы щяйат юз евиндян 
Гябристана йол дейилдир...
54
 
 
Щамымыз цчцн аьрылы олан бир щадисяни хатырладым. 20 йанвар 
щадисясиндя Фяризянин Илщамдан сонра йашамаг истямядийини, 
интищар  етдийини  ешидяндя,  ислама  зидд  олса  да,  щардаса  онун 
ешгиня  ящсян  демишдим.  Амма  ешидяндя  ки,  онун  бятниндя 
алтыайлыг  кюрпяси  вар  имиш,  нифрят  елядим  бу  мящяббятя  дя,  бу 
"фядакарлыг"а  да.  Яслиндя  буну  фядакарлыг  йох,  зяифлик  кими 
эюрдцм. "Ана олмаг аз ишдими? Фяризя Илщамы севирдися, онун 
ушаьыны  дцнйайа  эятирмялийди,  щяр  язаба  дюзцб  ону 
бюйцтмялийди"  –  дейяндя  чохлары  мяни  гынады  да.  Фяризя  иля 
Илщамын  евляндийи  эцнц  "севэилиляр  эцнц"  кими  гейдя  алдырмаг 
истяйян  бир  гурум  вар  Азярбайъанда.  Щачанса,  онларын  бир 
нцмайяндясиндян  буну  ешитмишдим.  О  вахт  о  гядяр 
ясябиляшмишдим  ки.  Демяли,  биз  гызларымыза  щягиги  мящяббяти 
беля тяблиь етмялийик. Демяли, мцщарибя дюврцндя йашайан бир 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
66 
66 
халгын оьуллары шящид олан кими онларын бятниндя ювлад эюзляйян 
арвадлары интищар етмялидирляр ки, щягиги севэилярини сцбута йетир-
синляр. Эюр миллятин эянъляри бу эцн щягиги севэини нядя эюрцр. 
Еля  она  эюря  дя  совет  дюврцнцн  тярбийясини  дцшцняндя,  бу 
эцнля мцгайися едяндя, демократийа дцшцр эюзцмдян. Ахы о 
дюврдя  яри  мцщарибядя  юлян  эялинляр  интищар  етмирдиляр. 
Мцщарибянин, юлцмцн аъыьына, щеч кимин олмайан бу дцнйанын 
юлцм  щюкмцня  мейдан  охуйурдулар,  йашайырдылар,  ярляринин 
йадиэары  олан  кюрпялярини  йашадырдылар.  Бу  барядя  бцтцн 
шаирлярин  йарадыъылыьында  онларла,  йцзлярля  ясяря  раст  эялмяк 
олар.  Ахы  бизим  бир  цзц  гыз,  бир  цзц  эялин  аналарымыз, 
няняляримиз бизи еля юйрятмяйибляр. Бабаларымыз, аталарымыз да 
бизя  Мяммяд  Араз  кими  мяслящят  верибляр.  Юлцмя  гаршы 
щяйат,  щяйат,  йалныз  щяйат.  Инсаны  юлцм  цзяриндя  гялябя 
чалмаьа,  дцнйанын  шяр  гцввясиня  гаршы  мцбаризя  апармаьа 
сясляйян  ясярляр  шаирляримизин  ядябиййатымыза  вердийи  ян 
эярякли нцмунялярдир... 
Мяммяд  Аразын  мцщарибя  илляриндян  бящс  едян 
şeirляриндян  бири  дя  "Хариъи  дил  мцяллими"  адлы  ясяридир.  Шаирин 
хариъи дил мцяллимини хатырламасы, о илляря гайытмасы иля башлайан 
бу şeirдя бир кяндин щяйатыны эюрцрцк. Шаир яввялдя эюстярир ки, 
балаъа  бир  кянд  ушаьы  хариъи  дил  юйрянир.  Бирдян  щай-щарай 
дцшцр.  Бу  йягин  ки,  мцщарибя  щарайыдыр.  Бу  щарайдан  балаъа 
кянд ушаьы щарай дили юйрянир. Йазы йазан ялляр от бичир, кол гырыр, 
кянд  ушаьы  дярйазларын,  кцлцнэлярин,  сазагларын,  кцляклярин 
дилини юйрянир. Сонра йаьышын, шимшяйин дилини юйрянир, шаир цчцн 
о вахт заман мцяллим, тябият дярслик олур. Кянд ушаьынын артыг 
хыш  дили,  гуш  дили,  даш  дили  юйрянян  вахты  олур,  чцнки  бу  дилляри 
билмядян  бир  парча  чюряк  газанмаг,  хюряк  йемяк  мцмкцн 
дейилди.  Беля-беля  балаъа  кянд  ушаьы  вятяндаш  дили  юйрянирди. 
Шаир  şeirин  йекунунда  гярибя  бир  сонлуг  верир.  Кянд  ушаьы 
шаирин  сайдыьы  бу  дилляри  юйрянирди.  Онсуз  да  онун  хариъи  дил 
мцяллими  ясэяр  иди.  Ушаьын  дил  юйянмяк  вахтыны  ялиндян  алан 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
            Sona Xəyal                       Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
67 
ону  чюряк  газанмаг  дилини  юйрянмяйя  мяъбур  едян 
мцщарибя, ейни заманда она хариъи дил юйрядян мцяллимини дя 
ялиндян алмышдыр: 
 
Ясэяр апаран йолун 
 
 
интигам дили варды. 
Гара каьыз эятирян йол 
 
 
дилсиз аьлайарды. 
Онда ясил вятяндаш 
 
 
дилимиз щцняр иди 
Онда мяним  
Хариъи дил мцяллимим ясэяр иди...
55
 
 
Юлцм  мяляйи  бир  олса  да  бу  дцнйанын  юлцм  хябярчиляри 
чохдур.  Мцщарибя  дя  бу  хябярчилярдян  биридир.  Ган-гадалы 
дюйцшлярин  баиси,  вахтсыз  юлцмлярин,  гяриб-гцрбят  юлцмлярин 
нидасы,  аълыьын,  дилянчилийин,  дидярэинлийин,  сяфалятин  имласы  олан 
бу  кабус  йер  цзцндя  няляр  етмяйиб?  Дашына-торпаьына  да, 
биткисиня-щейванына  да,  ян  шяряфли  инсанына  да  гяним  кясилян 
бу бядщейбятин охудуьу юлцм няьмяляри щямишя щяр ики тяряфя 
йайылыб:  удан  да  кядярляниб,  удузан  да.  Гялябяси  дя, 
мяьлубиййяти  дя  юлцмлц  олуб,  ганлы-гадалы  олуб.  Удана  да 
пяришанлыг,  пешиманлыг  эятириб,  удузана  да.  Мяммяд  Аразын 
мцщарибяйя  дейил,  онун  пешиманлыьына  щяср  олунмуш  бир  şeirи 
вар:  "Бир  алманла  таныш  олдум".  Шаир  Ленинградда  дальын, 
гямэин  эязян  бир  алманла  растлашыр.  Бу  алманын  таланмыш, 
севинъи оьурланмыш цряйини охумаг истяйян шаир, онун гяриблик 
цчцн  сыхынтыда  олдуьуну  щисс  едир  вя  она  "гяриблийи  унут",  – 
дейя  мяслящят  эюрцр.  Алман  ися  пешиман-пешиман 
Ленинграда  эялишиндян  бу  эцня  гядяр  чякдиклярини  хатырлайыр, 
йаралы  гялби  иля  диниб-данышыр,  эцнащларыны  етираф  етмяк  истяйир. 
Амма  о  эцнащларын  баьышланмаз  олдуьуну  дярк  едир  вя  бу 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
68 
68 
щяйаты  йцз  иллик  зиндан  щяйатындан  аьыр  сайыр.  Шаир  онун 
етирафларыны беля верир: 
 
Аналарын эюзляриня бахмырам ки, мян 
Таныйарлар, эюзляриня гям еня биляр. 
Йерийирям, эери дюнцб бахмырам, бирдян 
Кечмишлярим эюзляримя эюрцня биляр. 
 
Кечмишлярим! Дцшмян кими эялмишдим бура
Невайа илк эцлля сыхан бялкя дя мяням. 
Мин ил мяни баьласалар эюй дярйалара, 
Санырам ки, эцнащымы йуйа билмярям. 
 
Ган тюкмяйи, ев йыхмаьы шан-шющрят билиб, 
Мяним кими эеъ айылды ня гядяр алман. 
Ня эизлядим, щаваланмыш ат кими эялиб, 
Йал-гуйруьу гырхыг дюндцк эерийя бурдан.
56
 
 
Бу  бир  алман  ясэяринин  етирафыдыр.  Алманларын  зцлмцндян, 
гоъалара, кюрпяляря вердикляри ишэянъялярдян ким  хябярсиздир? 
Щятта  мцщарибяни  киноларда  эюрян  бизляр  беля  ядябиййат 
васитясиля алман фашизминин тюрятдийи ъинайятлярля танышыг. Вя бир 
эцн  эяляъяк  ермяни  ясэяри  дя  бу  ъцр  етирафларла  гаршымызда 
утанаъаг,  аналарымызын  эюзцня  бахмагдан  горхаъаг. 
Йуйулмасы  мцмкцн  олмайан  эцнащларыны  сулара  дейяъяк,  су 
да эютцрмяйяъяк бу чиркинликляри. Биз о эцня инанырыг. Неъя ки 
Мяммяд  Араз  гялябямизя  инаныр.  Назиля  Ясядлинин  шаирля 
мцсащибясиндян  сон  бянди  хатырлайырам:  "–  Азярбайъанын улу 
торпагларынын йаьы тапдаьы алтында инлядийи бир заманда "Бурда 
бизик,  ня  сян  варсан,  ня  дя  мян  вар",  "Йох  аьлама,  ана 
миллят, аьлама, Горхурам ки, сына миллят, аьлама", мисраларыныз 
бирлийя  чаьырыш  кими  сяслянир.  Биз  ися...  башымызын  таъы  Шушаны 
рюйаларда  эюрцрцк.  Алынмаз  Лачын  галасы  гялб  йарамыза 
чеврилиб.  Тякрарланмагдан  чейняк-чейняк  олан  "Гялябямизя 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
            Sona Xəyal                       Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
69 
аз  галыр"  сюзляри  аьсаггалларымызын  цзцня  аь  олдугъа,  бир-
биримизя юзэяляшиб йадлашдыгъа биздян узаг дцшмцрмц? 
–Шушанын  сцгутундан  сонра  вцгарымыз  сыныб,  гяддимиз 
яйилиб. Щятта мян дейярдим ки, бизим йашамаьа беля щаггымыз 
йохдур.  Шянлянмяк,  гялябяни  габагъадан  байрам  етмяк 
явязиня,  сясимизи,  сюзцмцзц,  ягидямизи  бир  сямтя 
йюнялтмялийик. Щягигятин цзцня дик бахмалыйыг. Щягигяти данан 
кяс  шаир  ола  билмяз.  Щягигяти  байраг  кими  чийнимиздя 
апармалыйыг. 
 
Бу торпаьын сон гурбаны мян олсам, 
Юз одума йаныб кцля тян олсам. 
Елдян ютян эцлляляря дян олсам, 
Ата миллят, оьул дейиб аьлама, 
Аьламаьын йери дейил, аьлама.
 
 
Мцщарибядяки уьурсузлуглар ися хяйанятин, кцрсц давасынын 
нятиъясидир.  Вя  бир  щягигяти  дярк  етсяк  ки,  о  Вятян  торпаьынын 
щяр  гарышы  мцгяддясдир,  о  шящид  ганынын  щяр  дамласы 
мцгяддясдир,  бу  мцгяддяслийи  мискин  истякляря  гурбан 
вермяк  олмаз,  онда  гялябямиз  олаъаг.  Юзц  дя  мцтляг 
олаъаг".
57
 
Бяли,  уьурсузлуглар  хяйанятин  вя  кцрсц  давасынын 
нятиъясидир.  Эюрясян,  бир  эцн  гялябямиз  реаллашанда 
хяйаняткарлар,  кцрсц  давасы  едянляр  аналарын  эюзляриня  неъя 
бахаъаглар.  Мяня  еля  эялир  ки,  оьул  итирян  аналар  алманы  да 
баьышлар, ермянини дя, амма щеч вахт "сапы юзцмцздян олан 
балталар"ы баьышламайаъаг... 
Мцщарибяйя,  ган-гадайа  нифрят  едян  шаир  Мцзяффяр 
Талыблынын  "Сиз  Гарабаь  проблеминин  щялли  йолларыны  нядя 
эюрцрсцнцз?"  суалына  беля  ъаваб  верир:  "Бу  артыг  йцз  дяфя 
верилян,  ъавабы  да  гейри-мцяййян  суалдыр.  Она  эюря  гейри-
мцяййяндир ки, биз бу суалы чохдан вермяли, ъавабыны да яйани 
олараг алмалыйдыг. Йяни, торпаьын сащиби кимдирся, мясяляни дя 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
70 
70 
о щялл етмяли иди. Мян Ермянистанын щаким даиряляринин сюзцня 
вя  сямимиййятиня  инанмырам.  Онлар  маневр  еляйир,  бизи 
алдадырлар. 
Биз  ня  йолла  олурса-олсун,  бизимля  щямсярщяд  ермяни 
кяндлиси  иля  данышыг  апармалыйыг  ки,  эюряк  онларын  бизим 
торпагда эюзц вар, йа йох? Онлар Гарабаь мясялясиня неъя 
бахырлар?  Онлар  да  бир  груп  сепаратчы  гулдурун  тясири 
алтындадырса,  онда  мясялянин  щяллиня  васитячи  дювлятляри  ъялб 
етмялийик.  Онларын  да  сяйи  нятиъя  вермязся  (мянъя 
вермяйяъяк),  онда  мялум  гцввя  юз  гцввясиндя  галыр.  Биз 
сяссиз-сямирсиз  юз  ордумузу  йаратмалыйыг.  Она  эюря 
йаратмалыйыг  ки,  ермяни  милли  ордусу  тяхминян  щазыр 
вязиййятдядир.  Онларын  мягсяди  бизим  йурду  бцтцнлцкля  зябт 
етмякдир. Бурада юлцм-галым мясяляси вар. Бизим даща башга 
йолумуз  йохдур.  Биз  данышыг  эцъцня,  дипломатийа  эцъцня, 
сийаси  эцъя  архаланыб  онларын  эюзцнц  торпаьымыздан 
кясмялийик.  Ган тюкмяк  йолу бизим  йолумуз  дейил.  Бунун  да 
мцяййян щядди вар. габ доланда дашмалыдыр. ...Бундан сонра 
варлыьын, йохлуьун ейниляшир. "Йа Вятян, йа юлцм!" бцтцн халгын 
гулаьындан асылыр".
58
 
Азярбайъан щямишя гоншулара йаьлы тикя кими эюрцнцб. Алты-
цстц  сярвят  олан  бу  торпаьын  мяняви  сярвяти  дя  эюз  чыхарыб. 
Тарих  бойу  дцшмян  сцнэцсцня,  дцшмян  эцллясиня,  нящайят 
дцшмян топуна, бомбасына, ракетиня туш эялиб бу торпаг. Щяр 
эялян  даьыдыб,  дашыйыб  апарыб,  эюзляри  йеня  дя  доймайыб. 
Дюйцшмцшцк,  ган  тюкмцшцк,  шящидляр  вермишик,  сцлщ  олуб, 
дцшмян  гапымыздан  эиряндя  йеня  дя  дост  кими  гаршыламышыг. 
Йеня тарих тякрар олуб, йеня ган, дюйцш, юлцм, йеня итки: щям 
мадди, щям мяняви. Вя йеня сцлщ, достлуг эюрцшляри вя йеня 
унутганлыг. Щяр дяфя мцщарибя аьрысыны, ган-гада аъысыны щисс 
етмишик, щяр дяфя вятян торпаьы гялпяляниб; эцлляляниб, щяр дяфя 
дидярэинлик,  сяфалят  бу  йурдун  ювладларынын  тале  йазысына 
чеврилиб.  Эюрясян  мцщарибяляр  олмасайды,  тарих  бойу 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
            Sona Xəyal                       Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
71 
Азярбайъанын  бу  иткиляри  олмасайды,  инсанларын  бир-бириня 
дцшмянчилийи,  бир-бириня  хяйаняти  олмасайды,  бу  дцнйада  сцлщ 
олсайды,  достлуг  олсайды,  гардашлыг  олсайды,  неъя  оларды  дцн-
йамыз?  Рязалятляр,  кцдурятляр,  хябисликляр  олмасайды, 
чиркинликляр,  ейбяъярликляр  олмасайды,  ъинайятляр  олмасайды,  бу 
дцнйада  эюзяллик  щюкмранлыг  ейлясяйди,  севэи-мящяббят 
щюкм ейлясяйди, хейирхащлыг бядхащлыьа галиб эялсяйди, хейирля 
шяр  говьасында  хейир  гцввяляр  шяри  мящв  елясяйди  вя  бу 
дцнйада  эцлля  сясини  кюрпя  эцлцшц,  барыт  гохусуну  эцл-чичяк 
ятри  явяз  етсяйди  неъя  оларды  дцнйамыз?  Мяммяд  Араз  бу 
суаллара "Мцщарибя олмаса" адлы şeirиндя беля ъаваб верир: 
 
Яридиб силащлары 
Биз мартен собасында, 
Кюрпц йарада биллик 
Йерля Марс арасында, – 
Мцщарибя олмаса! 
 
Йер мин иллик барыны 
Биръя эцндя йетиряр, 
Алим 
айы, улдузу 
Дартыб йеря эятиряр, – 
Мцщарибя олмаса! 
 
Эенерал эюзцндя дя 
Бу щисси дуйур адам: 
"Туллайыб чинлярими, 
Бир кянддя сядр оларам, – 
Мцщарибя олмаса!" 
 
Бяшярин гапысындан 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
72 
72 
Вахтсыз юлцм эен дцшяр, 
Инсанын сачларына 
Йцз йашында дян дцшяр, – 
Мцщарибя олмаса! 
 
Севянляр аляминдя 
Ня гям, ня щясрят олар. 
Бяшярин эцлляси – сюз, 
Сюзц – мящяббят олар, – 
Мцщарибя олмаса!
 
 
 
 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
            Sona Xəyal                       Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
73 
БЯЛКЯ  БУ  ЙЕРЛЯРЯ  БИР  ДЯ  ЭЯЛМЯДИМ 
 
Гур'ани-кяримин  Йунис  сурясинин  24-ъц  айясиндя  буйурур: 
"Бу  дцнйа  щяйатынын  юрняйи  эюйдян  назил  етдийимиз,  онунла 
инсанларын  йедийи  вя  щейванларын  отладыьы  биткиляри  йердя 
битирдийимиз  йаьышын  юрняйи  кимидир.  Еля  ки,  йер  эюзяллийини  алыб 
бязянди вя ящалиси дя онларын щамысына юзляри гадир олдугларыны 
сандылар,  бизим  ямримиз  эеъя  чаьы,  йа  да  эцндцз  эялиб  чатар 
вя  дцнян  санки  о  йердя  щеч  бир  шей  йох  имиш  кими,  ону 
кюкцндян  чыхарарыг.  Дцшцнян  инсанлар  цчцн  айяляри  беля 
тяфсилля бяйан едирик". Бяли, Аллащ инсанлара лазым олан щяр шейи 
верир, инсан нанкорлуг едяндя ися тутуб щяр шейи ялиндян алыр. 
Аллащын  бизя  вердийи  ян  али  варлыг  аьыл,  дцшцнъядирся,  ян  эюзял 
шей  гойнунда  йашадыьымыз  тябиятдир.  Аллащ  аьыл  вя  дцшцнъяни 
бизя еля илк нювбядя юзцмцзц горумаьа, йяни, бизя юзцмцзц 
горумаг  цчцн  лазым  оланлары  горумаьа  вериб.  Бир  дя  бу 
немятляря  эюря  Аллаща  шцкр  елямяйи,  она  ибадят  елямяйи 
тапшырыб. Амма бу эцн биз бунларын щансына ямял едирик ки?.. 
Мяммяд Араз "Хош эюрдцк, тябият" адлы мягалясиндя йазыр: 
"Азярбайъан  дилиндя  "горумаг"  вя  "горунмаг"  сюзц  вар. 
Тябиятя,  цмумян,  ятрафа  мцнасибятдя  бир  йол  мювъуддур! 
Икинъи,  цчцнъц  йол  йохдур:  яэяр  горуйурсанса,  демяк 
горунурсан!  Еля  мцъярряд  шякилдя  эцнащы  бу  онун,  о  бунун 
цстцня  ютцрмякля  иш  дцзялмир.  Инди  еля  бир  вязиййят  алыныб  ки, 
инсан  юз  эцнащыны  бойнуна  эютцрцб  эери  чякилмялидир.  О 
мянада  чякилмялидир  ки,  юз-юзцня  ямр  вермякля  "даща  бычаг 
илийя дайаныб" сюзцнц щяр йердя шцар еляйя билсин. Инсанда цз 
олмалыдыр  ки,  гядям  гойдуьумуз  бу  йени  илдя  десин:  "Хош 
эюрдцк,  тябият!"  Вя  тябиятдян  сямими  ъаваб  ала  билсин:  "Хош 
эюрдцк, инсан!" 
Тябият  инсанын  кешийиндя  щямишя  ойаг  олан,  мягамында 
дайаг  олан  чох  етибарлы  достудур.  Бир  пай  вердин,  мин  пай 
гайтараъаг.  Чайыны,  булаьыны,  мешясини,  щавасыны,  мадди  вя 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
74 
74 
мяняви  немят  кими  сцфряня  тюкцб,  "нуш  олсун"  дейяъяк.  Еля 
ки,  она  хяйанят  елядин  щардаса,  щансы  мягамдаса  эюзцнцн 
ичиня гырмызыъа дейяъяк: "ялвида, инсан!"
60
 
Мяммяд  Аразын  публисистикасында  тябиятля  баьлы  мясяляляр 
даща  эениш  шярщ  олунур.  Щансы  сющбятиндяся  шаирин 
публисистиканы  даща  цстцн  тутдуьунун  шащиди  олмушдуг.  Бир 
тяряфдян дя Мяммяд Араз ихтисасъа эеологдур. Онун тябиятля 
баьлы  йазылары  публисистик  цслубда  олса  да,  онлар  елми  фикирлярля 
зянэиндир. Şeirдя ися елми фикри вермяк чятиндир, даща доьрусу 
елми фикир şeirи гурулашдырыр, şeirликдян чыхарыр. Бялкя еля шаир она 
эюря  дя  жанры  дяйишир.  Тябият  щаггында  şeirляр  чох  йазылыб, 
романтик  парчалар  да,    мянсур  şeirляр  дя,  есселяр  дя, 
мягаляляр  дя  йазылыб.  Амма  Мяммяд  Аразын  йазылары 
башгаларынын  йазыларындан  сечилир.  Мяммяд  Аразда  тякъя 
тябиятя вурьунлуг дейил, тябиятин аьыр дярдиня шярик олмаг вар. 
"Пайыз  нидасы"  şeirиндя  бу  достлуьун,  бу  гялбийананлыьын,  бу 
тяяссцбкешлийин шащиди олуруг: 
 
Сяня дя гар йаьды, эцвяндийим даь! 
Сян дя юрянидин, а йашыл йамаъ! 
Сян нийя динмязсян, гараэюз булаг, 
Сян нийя кювряксян, цряйини ач! 
 
Лал дили верилиб бу дяли чайа, 
Бир ъаван йасындан эялянляр кими. 
Сян нийя тутгунсан, хыналы гайа, 
Яр йолу эюзляйян эялинляр кими. 
 
Мян инсан билмишям гайаны-даьы, 
Тябият йашамыр тябият цчцн. 
Мян ки, бу йерляря эялмирям ахы, 
Садяъя тяяссцф, йа щейрят цчцн. 
 
Мяним дя бахтымда бу мянзяряляр 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
            Sona Xəyal                       Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
75 
Фясил фырлатмаьа эирявя тапыр. 
Мяним дя даш ялим гылынъ дяряляр, 
Мяним дя бош ялим 
Даш зирвя тапыр. 
 
Щаны о башыма долу йаьдыран 
Башы айаьындан йалын оланлар. 
Щаны кцряйиня тяриф йахдыран 
Дили дабанындан галын оланлар...
61
 
 
Тябият  тябият  цчцн  дейил,  инсан  цчцн  йашайыр.  Мяммяд 
Араз  беля  дцшцнцр.  Бу  фикирляря  шаирин  "Азярбайъан  тябияти" 
журналынын йубилейиня йаздыьы ейниадлы мягалядя дя раст эялирик. 
Бурада шаир садяъя тябият вурьуну кими данышмыр. Публисист дили 
иля  данышса  да,  алим  кими  елми  фикирлярини  ачыглайыр.  Бязян  ися 
кцтляни  баша  салаъаг  тярздя  мисаллара  ял  атыр.  Бурада  шаир  бир 
кяндин  фаъиясиндян  дя  сюз  ачыр:  Кянди  галын  мешя 
горуйурмуш,  инсанлар  тядриъян  мешяни  гырыб  мящв  едирляр. 
Мешянин  гойнунда  йерляшян,  бунунла  горунан  кянд 
мцдафиясиз  галыр  вя  бир  эеъя  гяфил  эялян  селлямя  йаьыш  бцтцн 
кянди йуйуб апарыр вя кянд дя мящв олур. Шаир бурада фикрини 
бу  истигамятя  йюнялдир  ки,  юзцнц  горумаг  истяйян  инсанлар, 
онларын  кяндини  горуйан  мешяни  горумалыйдылар.  Инсанлар 
мешяни мящв етди, тябият дя онлара "ибрят дярси" верди. 
Шаир  тякъя  мешялярин,  биткилярин  дейил,  щейванлар  аляминин 
горунмасы  цчцн дя  цсйан  сясини  йцксялдир.  Истяр  şeirдя,  истяр 
публисистик  йазыларда  биз  бу  сяси,  бу  щарайы  ешидирик.  "Аман 
овчу, вурма мяни" адлы йазыда поетик дуйьулара бялянян шаир 
гялями  аз  сонра  эилей-эцзара  кечир.  Бурада  да  шаирин  халг 
дейимляриндян,  йашлы  няслин  сющбятляриндян  истифадя  етдийини 
эюрцрцк. Гоъа бир кишидян ешитдийи ящвалаты хатырлайан шаир ону 
охуъуйа 
нягл 
едир: 
"Щявяскарлыгдан 
профессионаллыьа 
кечмямиш  овчулуьу  тярэидян  киши"  бир  эцн  ова  эедир.  Дашын 

Yüklə 2,89 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin