İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında



Yüklə 2,89 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/9
tarix02.12.2016
ölçüsü2,89 Kb.
#680
1   2   3   4   5   6   7   8   9

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
76 
76 
дибиндя сяндирляйян ана ъейраны нишан алыр вя бирдян гярибя бир 
щал баш верир. Ъейран гоъанын эюзцня баласыны дюшцня сыхмыш 
йарычылпаг  гадын  кими  эюрцнцр.  Гоъа  донуб  галыр.  Сонра 
эцлляляри тцфянэдян чыхарыб атыр вя она тяряф сцрцнцр. Эюрцр ки, 
бу  бир  ана  ъейрандыр.  Щансы  овчуса  ондан  яввял  тятийи  чякиб 
ъейраны йаралайыб. Ъейран дюшцнцн йарасындан ган ахмасына 
бахмайараг, еля вязиййятдя узаныб ки, баласы ону ямя билсин. 
Овчу тцфянэини дя йаддан чыхарыб орада гойур вя бала ъейраны 
евиня  апарыб  бюйцдцр.  Овчулугдан  бирдяфялик  ял  чякир. 
Доьрудан да адамы сарсыдан ящвалатдыр. Шаирин ъейранла баьлы 
"Муьанын шикайяти" адлы эюзял бир şeirи вардыр. Шаир йазыр: 
 
Бу дцзляри дцз кечин, 
Щарайсыз, сяссиз кечин. 
Ширванда ов эязмяйин, 
Мили тцфянэсиз кечин. 
 
 
Ъейран азалыб, 
 
 
Йаман азалыб! 
 
Эцлля сяси эялдими 
Эцлля тяк сцзцб эедяр. 
Бир şeir сятри кими 
Чюллярдян кцсцб эедяр... 
 
 
Ъейран азалыб, 
 
 
Йаман азалыб! 
Эюзцндя эюзц галан 
Булаг да эилейлянир. 
Ганыйла хал-хал олан 
Торпаг да эилейлянир: 
 
 
Ъейран азалыб, 
 
 
Йаман азалыб! 
 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
            Sona Xəyal                       Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
77 
Беля эедярся анъаг 
Эялян нясилляр сабащ 
Ъейраны чюлдя дейил
Музейдя ахтараъаг. 
 
 
Ъейран азалыб, 
 
 
Йаман азалыб!
62
 
 
Şeirин  сон  бянди  щяйяъан  сигналы  кими  сяслянир.  Доьрудан 
да  вахтиля  ъанлы  олан,  тябиятдя  йашайан  бязи  щейванларын, 
гушларын  анъаг  шяклини,  йа  да  мцгяввасыны  музейлярдя 
эюрцрцк.  Бир  эцн  фаунамызын  бялкя  дя  шащзадяси  сайылан 
ъейранын  тябиятдян  музейляря  кечмяси  адамы  сарсыдан  ян 
бюйцк  дящшят  оларды.  Йадымдадыр,  университетдя  биолоэийа 
факцлтясиндя  тящсил  алан  вахт  зоолоэийадан  бизи  институтун 
музейиня апармышдылар. Тяяъъцблц дя олса бир заман тябиятин 
эюзяллийиня  рянэ  чалары  гатан  бязи  гушлар  садяъя  музей 
експонаты  иди.  Бялкя  дя  Мяммяд  Аразын  сюзляри 
ядябиййатчылара  о  гядяр  дя  тясирли  эюрцнмяз,  амма  биз  бу 
барядя  чох  шейля  таныш  олдуьумуздан  шаирин  şeirини  щяйяъан 
сигналы кими гябул едирик. 
Мяммяд  Араз  şeirляриндя  тябиятля  даим  данышыр.  Дашы, 
торпаьы иля дя, гушу, щейваны иля дя, онлары бярбад эцня гойан 
надан инсанлары иля дя… 
Шаирин  Хязярин  талейиля  баьлы  йазылары  да  црякаьрыдандыр. 
“Ниййятимиз  щарады,  мянзилимиз?..”  мягалясиндя  “Азярбайъан 
тябияти”  журналынын  он  беш  иллийиндян  данышан  мцяллиф  бу  илляр 
ярзиндя  “тябиятя  бахмаг  юзцня  бахмагдыр”  шцары  иля  щарай 
чякян,  щяйяъан  тябили  дюйян  журналын  наилиййятлярини  гейд  едир. 
Журналын  йаздыьыны,  амма  ня  файда  йухары  тяшкилатларын  буна 
чох  вахт  мящял  гоймадыьыны  да  билдирир.  Бурада  мцяллифин 
профессор Эцл щаггында дедикляри диггяти даща чох чякир. Нефт 
истещсалы  иля  баьлы  йаранан  Хязяр  проблеми  алими  чох  наращат 
едир.  Профессор  технолоэийанын  кющнялийини,  онунла  дяниздян 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
78 
78 
нефт  чыхармаьын  йарамадыьыны  вя  бу  ишин  дянизя  ъидди  зийан 
вураъаьыны  дяфялярля  деся  дя  йухары  тяшкилатлара  тясир  едя 
билмир.  Шаир  эюстярир  ки,  профессор  Эцл  “Хязяр”  дейя-дейя 
дцнйасыны дяйишир. Вя щятта шаир онун шяхсиндя Азярбайъанын 
дяниз мцщитини билян бюйцк, явязсиз бир алими итирдийини гейд ется 
дя  онун  Хязярин  бу  эцнкц  эцнцнц,  индики  юлц  Хязяри 
эюрмядийини  мягбул  сайыр,  “ня  йахшы  ки,  эюрмяди”,  –  дейир. 
Шаирин  “Профессор  Эцля  мяктуб”  адлы  şeirи  дя  вардыр.  Бурада 
мцяллиф  эюстярир  ки,  профессорун  Хязярля  баьлы  мягалясини 
охумушдур.  Бурада  шаирин  Хязярин  вясфиня  айырдыьы  щисся  дя, 
онун эяляъякдя юлц дянизя чеврилмяси горхусуну вердийи щисся 
дя, нящайят шаирин цсйан сяси дя охуъуда эюзял тясир йарадыр. 
Шаир йазыр: 
 
Ахы даш бейинляри сян 
Эяряк вахтында дешясян! 
Бир дя ки, 
Ади дярдиня дя 
Щеч дюзцм йохду мяндя – 
Ахы анамдыр Хязяр! 
Бялкя Юлц дянизи дя 
Бир вахт беля юлдцрцбляр. 
Она да чиркаблар 
Эямилярдян дейил, 
Шцурсуз бейинлярдян ахыб, 
Щяля дя ачылмамыш 
Сирли дцйцнлярдян ахыб.
63
 
 
Бу şeir йягин ки, Хязярин юлдцрцлмя просесинин яввялляриндя 
йазылыб. Бу эцн ися артыг тябият юз ибрят дярсини вермякдядир. Бу 
эцн  Азярбайъанда  балыг  ийиня  щясрят  оъаглар  вар.  Мяктяб 
йашына  чатан  ушаглар  вар  ки,  балыьы  шякиллярдян  таныйыр,  бир  дя 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
            Sona Xəyal                       Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
79 
чюряк  алмаьа  эедяндя  маьазаларын  пиштахтасында  гурусуну 
эюрцрляр… 
“Кючяри гушлар” şeirиндяся шаирин гушларла сющбятини ешидирик. 
Шаир  севинир  ки,  йай  кечир,  пайыз  эялир  вя  Лянкяран  горуьуна 
дястя  иля  гушлар  эялир.  Шаир  Хязярдян  сорушур  бу  ахынын 
сябябини  вя  дцшцнцр  ки,  гушлар  онун  торпаьыны  сечирляр,  она 
эюря  бура  эялирляр,  гушлар  онун  Хязярини  севирляр.  Шаир  гушлары 
зянэин  Азярбайъан  тябиятиня  дявят  едир,  онлара  вядляр  верир. 
щяр  шейи,  щяр  шейи  онлара  баьышлайаъаьыны  дейир,  мешяляри  дя, 
даьлары  да,  щятта  юз  баьыны,  ейваныны  беля  онлара  вермяйя 
щазырдыр. “Гялбими ев ейлярям Торпаьымы севяня”, – дейян шаир 
гушлара бцтцн дцнйаны эязиб йеня дя бура гайытмаьы тапшырыр. 
Шаир  цчцн  Азярбайъан  тябияти  вар.  Мешяси,  чюлц,  йамаъы, 
орманы  олан,  биткиси,  гушу,  щейваны  олан  Азярбайъан  тябияти. 
Мин  бир  немяти  олан  Хязяр  дя,  су  да,  торпаг  да…  Мяммяд 
Араз şeirиндя тябият тясвирляри садяъя дейим дейил. Щяр бяндин, 
бязян  ися  щяр  мисранын  юз  поетик  тутуму,  образлы  ифадялярля 
зянэин  чякиси  вар.  Şeirи  охуйурсан,  бир-ики  бянд  сечмяк 
истяйирсян,  амма  о  бири  бяндляр  дя  архасынъа  эялир,  кяся 
билмирсян, шаирин şeirини йарымчыг веряндя дя наращат олурсан, 
еля билирсян ъинайят едирсян. “Салам, а зирвяляр!”: 
 
Салам, а эядикляр, салам, а даьлар! 
Йеня бойнунузу гуъмаг истярям. 
Алыб кцляйини голума, даьлар, 
Зирвядян зирвяйя учмаг истярям. 
 
Чохдандыр сцрмцрям айаг эямими, 
Дяряйя сусузам, зирвяйя аъам. 
Батырыб булуда даш гялямими, 
Йаьышлы бир няьмя йазым йамаъа!.. 
 
Сонра да охуйум, сясими йазсын 
Гайа синясиня мятин гайалар. 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
80 
80 
Торпаг няьмясиня гой гулаг ассын 
Торпагда ян мющкям битян гайалар. 
 
Зирвяйя галхдыгъа адамы санки 
Эцняш йуйундурур нур дамарында. 
Азаъыг уйудур, ятирли, сакит, 
Сярин даь мещинин ганадларында. 
 
Эюрцняр зирвяляр бярабяриндя 
Аьыллар майаьы аьыл зирвяляр. 
Эюрцняр зирвяляр бярабяриндя 
Булуддюш дастанлар, наьыл зирвяляр. 
 
Салам, а зирвяляр, салам, а даьлар! 
Йеня бир гайада эюйярдин мяни. 
Салам, а зирвяляр, салам, а даьлар 
Йеня бир няьмялик кюврялдин мяни…
64
 
 
Шаир  торпаг  няьмяси  йазыр  вя  истяйир  ки,  ону  торпаьын 
цстцндя  олан  даьлар  да,  гайалар  да  ешитсин.  Шаир  эцняши  вясф 
едир,  онун  нурунда  йуйунур.  Даь  мещинин  ганадларында 
сцзцр,  уйуйур.  Зирвялярдян  бир  няьмялик  кювряклик  истяйир, 
йамаълара йаьышлы бир няьмя йазмаг цчцн. Бу, шаирин торпаьа 
мящяббятидир.  Дяряйя  сусайан,  зирвяйя  аъан  шаирин  торпаьа 
мцнасибятидир.  Мяммяд  Аразын  торпагла  баьлы  йазыларыны 
охуйанда  бир  анлыг  эюзцн  юнцндян  вятян  торпаьы  эялиб-кечир. 
Вятяндаш  оьулларынын  айаг  сясиня,  щейрятли  бахышына  щясрят 
олан  вятян  торпаьы.  Нахяляфлярин  вящшилийиндян  ъадар-ъадар 
олмуш,  эцл-чичяйи  йохалмыш  вятян  торпаьы.  “Торпаг  дярси”  адлы 
йазыда  “Бабаларымыз  торпаг  дярси  кечмямишляр”,  –  дейян  шаир 
инсанлара  торпаг  дярси  дейир.  “Бабаларымыз  торпаг  ялифбасы 
охумамышлар”, – дейян шаир бизя торпаьын даь щярфиндян, гайа 
щярфиндян,  мешя,  йамаъ  щярфиндян,  сящра,  чюл  щярфиндян 
данышыр.  “бабаларымыз  торпаг  романы  йазмамышлар”,  –  дейян 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
            Sona Xəyal                       Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
81 
шаир  бизя  торпаьын  юмцр  йолундан  данышыр  вя  адына 
торпагшцнаслыг дейилян бу романын мащиййятини, идейасыны ачыб 
эюстярмяк  истяйир.  Азярбайъан  дейилян  бир  дийарын,  вятян 
торпаьынын  щяр  гарышына  ганыны,  ъаныны  фяда  етмяйя  щазыр  олан 
бир  вятяндашын,  бир  вятян  дашынын  торпаг  щаггындакы  романыны 
динлядикъя  адама  еля  эялир  ки,  дцнйанын  ян  эюзял  йери  бизим 
торпагдыр.  “Бизим  бу  эцнцмцз”  адлы  йазысында  бу  романын  бир 
щиссяси олан, шаирин дцнйайа эялдийи, бюйцйцб ганадландыьы бир 
зирвясиндян  данышылыр.  Шаир  буну  “Нахчыван  албому”  адландырыр 
вя  йазыр:  “Мяним  албомунун  илк  сящифясиндя  бцтцн  рянэлярин 
гатышыьы вар. Бу рянэлярин щамысыны эцняш вериб бу торпаьа, бу 
даьлара. Мин илляр, милйон илляр бойу бу рянэляр яляниб, торпаьа 
гарышыб,  дяйишиб,  тцндляшиб,  дурулашыб.  Сонра  инсан  яли  она 
сяадят, ямин-аманлыг рянэи гатыб. Бу гатышыгда там бир вящдят 
йараныб.  Тябиятин  рянэи  иля  инсан  аьлынын  рянэи  нечя  сяняткар 
эюзцндя,  фырчасында,  няьмясиндя  юз  албомуну  йарадыб: 
“Нахчыван  албому”.  Мяним  дя  беля  бир  албомум  вар.  Бялкя, 
щеч  илк  сящифясини  бязяйяъяк  сюзцм-рянэим  йохдур.  Тясяллим 
будур  ки,  Араз  гыраьы,  Салварты  ятякляри  бцтцнлцкля  мяним 
албомумдур.  Лазым  эяляндя  ону  “чийнимя  галдырыб”  дцнйа 
сярэиляриня  чыха  билярям.  Вя  бялкя  дя,  щеч  бир  сяняткарын 
тяхяййцлцня  сыьмайан  бу  рянэлярля  биринъи  йерлярдян  бирини 
тутарам…  Торпаьын  рянэи  –  няьмямизин,  фырчамызын  зийасы, 
бойасы… Мяним Нахчыван албомум…"
65
 
Мяммяд  Араз  тякъя  доьулдуьу  йерин  тярифини  вермир. 
“Гарабаь  симфонийасы”  адлы  силсиля  йазыларында  да  шаирин 
“Гарабаь  албому”ну  эюрцрцк.  Шаир  Гарабаьы  зийасы  нечя 
нясля бяс едян зийалылар оъаьы, чюрякли кишиляр йурду щесаб едир. 
“Кцр  говушур  Салйана”  адлы  силсиля  ися  Кцрцн  мюъцзяляриндян 
сюз  ачыр.  Шаирин  фикринъя,  Кцр  инсан  ямялинин  мюъцзяляриня 
йахшы  бяляддир,  дилини  тапсан  цстцндян  кюрпц  дя  веряр, 
сящранын  Мяънун  эейимини  ал  гумаша  да  дюндяряр,  щятта 
“Гызыл  балыг”  наьылыны  наьыллыгдан  чыхарар.  Мяммяд  Аразын 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
82 
82 
Азярбайъан  торпаьынын  щансы  гарышы  щаггында  йаздыьыны 
охуйурсан,  оху,  ейни  мящяббяти,  ейни  фяхаряти,  ейни  щцсн-
ряьбяти эюрцрсян. 
 
Бу торпаг цстцндя юмцрлцк варам, 
Язилсям, торпаьа даьыласыйам. 
Ня вахтса дикялиб булуд йарарам, 
Ня вахтса эюйяриб даь оласыйам. 
 
Щамымыз вятянин бир даш парчасы, 
Юзцлц тапылды – ким онун олду. 
Бу торпаг киминин гумаш парчасы, 
Бу торпаг киминин буз дону олду. 
 
Бу торпаг ня даьлар дикялдиб, Аллащ! 
Бу торпаг учрумлу, дяряли, няли… 
Бурда эюзяллийин щцснцня алдан, 
Бурда эюзялляр дя торпаг синяли.
66
 
 
Мяммяд  Араз  торпагла  баьлы  şeirляриндя  ня  гядяр 
тяряннцмя йер верирся версин, щансы бянддяся, йа мисрадаса 
мцтляг  наданларын,  нанкорларын  пайыны  верир.  Бу  эилей-эцзар 
шяклиндя олмаса да, бязян щеч şeirин цмуми ахыъылыьында щисс 
олунмаса  да,  щансы  сятринся  алт  мянасында  да  олса  бу  ирад 
юзцнц  эюстярир.  Мяммяд  Аразын  бцтцн  йазыларында  ян  цмдя 
мягсяд  инсанлары  йахшылыьы,  эюзяллийи,  мцгяддяслийи  горумаьа 
чаьырышдыр.  Бу  чаьырыш  бязян  елми  дилдя,  бязян  бядии  дилдя, 
бязян дя лап “кяндчи” дилиндя верилир. Амма щамысында да бир 
мягсяд эцдцлцр: инсаны баша салмаг, анлатмаг!.. 
“Кимдир  эцнащкар”  мягалясини  шаир  беля  битирир:  “Торпаьа 
гайыт,  инсан!  Торпагдан  йапыш,  инсан.  Инсан  торпагдан 
йапышанда даща эцълц олур. 
Бяшяриййятин    торпагдан  бюйцк  сярвяти  йохдур.  Инсан  ня 
гядяр  якиб-беъярирся,  ня  гурур,  ня  тапырса  бунлар  щамысы 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
            Sona Xəyal                       Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
83 
торпаг  цстцндя  олур.  Щектарларла  торпаг  истифадядян  чыхыр, 
мешяляр доьраныр, чямянляр, отлаглар даьынтыйа мяруз галыр. 
Бурда гяфил сел, орда туфан, гасырьа вя с. еколожи фялакятляря 
баис инсанын дцшцнцлмямиш ямялляридир. 
Ятраф мцщитля ещтийатлы олун, онун интигамы йаман олур, чох 
йаман! 
Ня филин щаггына тохунун, ня дя гарышганын: йолунузла дцз 
эедин!”
67
 
Тябиятя  бу  гядяр  баьлы  олан  шаир  щеч  кимин  олмайан 
дцнйада  бир  эцн  эяздийи  йерлярдя  олмайа  биляъяйини  дцшцнцр 
вя “Ялвида даьлар” şeirиндя йазыр: 
 
Бялкя бу йерляря бир дя эялмядим, 
Думан саламат гал, даь, саламат гал. 
Далымъа су сяпир йохса булудлар? – 
Лейсан саламат гал, йаь, саламат гал. 
 
Гый вуран гарталлар йох олду чяндя, 
Нярэизляр саралды шещли чямяндя. 
Ей гараэюз пяри, далымъа сян дя 
Бойлан, саламат гал, бах, саламат гал. 
 
Эялдим, гаршылады эцлляр-чичякляр, 
Эедирям, ял едир боз бичянякляр. 
Нидамы чайлара деди кцлякляр: 
Булан, саламат гал, ах, саламат гал” 
 
Даьларын пялянэи, шири дя сянсян, 
Шаири дя сянсян, şeirи дя сянсян. 
Вары, бярякяти, хейри дя сянсян – 
Чобан, саламат гал, саь-саламат гал.
68
 
 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
84 
84 
 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
            Sona Xəyal                       Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
85 
МЯН  АРАЗДА  ШАХЯЛЯНЯН  ЧИНАРДЫМ 
 
Аразда шахялянян шаирин йарысы о тайдадыр, йарысы бу тайда. 
Азярбайъан  кими!  Мяммяд  Араз  цчцн  Азярбайъан  тамдыр, 
бцтювдцр. Адына Вятян дейиб, ана чаьырдыьы бу торпаьын сащяси 
шаир  цчцн  бу  эцнкц  сярщядди  ашыр.  Хятаинин  Вятян  дедийи 
Азярбайъан,  Хятаинин  гылынъыйла  алынан,  бюйцйян,  бцтювляшян 
Азярбайъан  вар  Мяммяд  Араз  гяляминдя.  Шаир  цчцн  Бакылы 
Азярбайъан  щям  дя  Тябризлидир.  Аразда  шахялянян  чинарын 
ясас  ганадлары  олан  бу  ики  шящяр  шаир  цчцн  ейни  дяряъядя 
доьмадыр,  язиздир.  Араз  бирдир,  икийя  бюлцнся  дя.  Азярбайъан 
бирдир икийя бюлцнся дя. О тайын да, бу тайын да щяр дяряси, щяр 
дашы, щяр гайасы, щяр даьы Мяммяд Араз цчцн ейнидир: 
 
Ана йурдум, щяр дашына цз гойум
Щяр дяряндя чалдыьым саз йашайыр. 
Кими сянин чийниндя, 
 
 
сян киминин… 
Шющрятини йашадан аз йашайыр. 
 
Бу эилейдян гялбим йаман халланыр, 
Чох цнванда гачаг тяриф йалланыр. 
Бир аьылын будаьындан салланыб 
Нечя-нечя аьлыдайаз йашайыр. 
 
Эцлцм, бир дя эюрцшцня йубансам, 
Адымы тут, щарда даьлар думанса, 
Эюзцнц сых, 
 
щансы дашда су йанса, 
О даш алтда Мяммяд Араз йашайыр.
69
 
 
Мяммяд  Араз  йарадыъылыьында  Вятянля  баьлы  şeirляр  хцсуси 
йер  тутур.  Яввял  Араз  дярди,  сонра  Гарабаь  губары,  даща 
сонра няляр, няляр… Шаирин şeirлярини охуйанда адама еля эялир 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
86 
86 
ки,  Мяммяд  Араз  гялбинин  няннисиндя  овундурмаг  истядийи 
йаралы Вятяня лайла дейир. Лайла, анъаг лайла. Бялкя аьы дедийи 
вахтлар  да  олуб,  амма онлар  мяня  чатмайыб.  Щеч  истямирям 
дя  шаир  аьы  десин.  Ахы,  бу  дцнйанын  щаг-нащаг  дцнйасы 
олдуьуну  дярк  едян  бир  инсан,  сонунда  щеч  кимя галмайан, 
“ябядийя гащ-гащ чякян дцнйанын”  ойунунда эащ удмаьын, 
эащ да удузмаьын мцмкцнлцйцнц билян шаир, ня уммаьа, ня 
кцсмяйя,  ня  дя  цз  дюндярмяйя  йер  гоймайан  дцнйанын 
фанилийини  анлайан  Мяммяд  Араз  бу  дцнйада  баш  верянляри 
олдугъа  тябии  гаршылайыр.  “Неъя  олмалыйдыса,  еля  дя  олду”,  – 
дейян  шаирин  сонда  оланларла  барышдыьыны  эюрцрцк.  Дейирляр, 
аьыллы  инсанлар  газандыьына  севинир,  итирдийиня  щейфсилянмир. 
Бялкя  еля  бу  фани  дцнйанын  ян  дцзэцн  йашам  тярзи  будур. 
Дейирляр  ки,  Аллащ-тяала  инсаны  фаили-мухтар  йарадыб,  ону  юз 
аьлынын  ихтийарына  бурахыб  вя  “сяндян  щярякят,  мяндян 
бярякят”  дейиб.  Елядирся,  онда  нийя  еля  аьыллыларын  башы  даща 
чох бялалар чякир, нийя чох язиййят чякянляр, чох ишляйянляр аз 
газаныр?  Вя  бир  дя  дейирляр  ки,  инсанын  башына  эялян  бцтцн 
олайлары  Аллащ-тяала  яввялъядян  алнына  йазыр  вя  бу  йазыны 
анъаг Аллащ юзц дяйишя биляр. Вя демяли, миллятлярин талейини дя 
Аллащ  йазыр,  халгларын  башына  эялянляр  дя  Аллащын  изниля  олур. 
Гур’ани-кяримин  Фатир  сурясинин  икинъи  айясиндя  буйурур: 
“Аллащын  халг  цчцн  ачдыьы  рящмятини  щеч  кяс  баьлайа  билмяз. 
Вя  яэяр  ону  баьласа,  щеч  кяс  ача  билмяз.  Вя  о  язиз  вя 
щякимдир  (щикмятлидир)”.  Беля  олан  щалда,  бизим  халгын  башына 
эялянляр дя юз ямялляримизин мцгабилиндя Аллащын бизя эюстяр-
дикляри  дейилми?  Бялкя  еля  она  эюря  иллярля  чалышдыг,  шящидляр 
вердик,  гачгын,  кючкцн  олдуг,  амма  щяр  ня  гядяр  сяй 
елядикся,  еля  фяляк  билдийини  еляди.  Дцздцр,  хейирля  шярин 
мцбаризясинин  ян  эцълц  дюврцня  дцшдц  бизим  башымыза 
эялянляр.  Щяр  щалда,  Аллащ  истясяйди,  бизи  бу  бяладан 
гуртарарды.  Бязян  дейирляр  ки,  бу  ъаванларын,  кюрпялярин  ня 
эцнащы вар. Амма инанълара эюря инсанын елядийи пислик карма 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
            Sona Xəyal                       Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
87 
ганунларынын  позулмасына  сябяб  олур.  Бу  писликляр  эюйдя 
гейдя  алыныр  вя  заман  эялир  бир  инсанын  пислийиня  ъаваб 
реаксийасы  онун  йа  ювладында,  йа  нявясиндя,  йа  нятиъясиндя, 
щятта  кютцкъясиндя  цзя  чыха  билир.  Дейиляня  эюря  бу  йедди 
нясилдян сонра да цзя чыха биляр. Яэяр инсан бу эцн эцнащсыз 
йеря  зцлмя  мяруз  галырса,  Аллаща  аси  олмаг  эяряк  дейил, 
мцтляг  щямин  адамын  йедди  арха  дюнянинин  ямяллярини 
юйрянмяк  эярякдир.  Мцтляг  бу  онун  улу  бабаларындан  вя  йа 
улу няняляриндян биринин эцнащыдыр. Мяммяд Аразын “Эюйярди” 
адлы şeirиндя бу мянаны ачыглайан фикирляр чохдур: 
 
Бу дцнйаны щюрцмчякдян алмышыг, 
Илмясини ким атды бу йанлышын? 
Дедим бары дцз тохуйаг галмышын, 
Юнцмдяъя нечя нашы эюйярди. 
Чох эюзлц вар торпаьына кор бахыр, 
Дан йериня эюзляриндя тор бахыр. 
Йцз дя чевир, йцз дя яля торпаьы, 
Намярднян мярд йанашы эюйярди. 
 
Мян Аразда шахялянян чинардым, 
Юмрц бойу туфан яйдим, су йардым
Хятаинин гылынъыны сувардым, 
Мяммяд Араз карандашы эюйярди.
70
 
 
Неъя ки бу эцнащсыз бир инсанын эцнащы кечмишиндя, яъдад-
ларындадыр, еляъя дя миллятин, халгын бу эцнкц зцлмц кечмишин 
эцнащларынын явязидир вя еляъя дя бцтцн бяшяриййятин бу эцнкц 
зцлмляринин  сябяби  кечмишдя  йашанылмыш  щяйатда  олан 
эцнащлардыр. Шаир бу йанлышлыьы щяля эюр ня заман эюрцрдц, бизи 
ня  заман  айылмаьа  чаьырырды.  Щеч  олмайа  галаныны  дцз 
тохумаьа, сонракы щяйаты дцз йашамаьа чаьырырды. Амма биз 
айылдыгмы?  Айылдыг  ня  елядик?  Даща  да  олан-галаны  дцз 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
88 
88 
тохумаг  явязиня  кечмишдя  дцз  тохунанлары  да  сюкцб  атдыг, 
йанлышлары  сахладыг  вя  щямин  тохунушу  давам  етдирдик  вя  бу 
эцн  дя  давам  етдирмякдяйик.  Торпаьымыза  кор  бахмаьымыз, 
дан йериня тор архасындан бахмаьымыз бизи бу эцня гойду вя 
бу  эцнкц  эцнащларымызын  нятиъясини  дя  эяляъяк  нясилляр 
эюряъяк. Бу эцнкц эцнащларымыз да эяляъяк нясилляря, зцлмляр 
кими  гайыдаъаг.  “Юмрц  бойу  туфан  яйиб  су  йаран”  инсанларса 
щяр  дюврдя  олуб,  амма аз олуб,  инди  дя  вар,  амма йеня дя 
аздыр.  Чох  аздыр.  Щцсейн  Ъавид  деди,  ешитмядик,  Щади  деди, 
ешитмядик,  Сямяд  Мянсур  деди,  ешитмядик,  Рясул  Рза,  Хялил 
Рза,  Мяммяд  Араз,  даща  кимляр,  даща  кимляр  деди.  Щансыны 
ешитдик ки? Ешитсяйдик, галмышыны дцз тохуйардыг. Ешитсяйдик, бу 
дцнйанын гара дашыны эюйярдярдик. Мяммяд Араз Хятаи гылын-
ъындан  карандаш  эюйярдяндя  чохлары  шан-шющрят  далынъа 
гачырды.  Туфан  яйиб  –  су  йаранда  чохлары  чимярликлярдя 
динъялирдиляр.  Хязяри  бяйянмяйянляр  Гара  дяниз  сащилиня 
эедирди.  Мяммяд  Араз  Аразда  шахяляняндя,  цряйини  о  тайла 
бу  тай  арасында  бюляндя  чохлары  биръя  бу  тайы  да  дцшцня 
билмяди. Она эюря дя Хятаи рущу Мяммяд Араз дцнйасына йол 
тапды. Мяммяд Араз улу яъдадларындан гцввят алды вя юзцндя 
эцъ  тапды  ки,  няфсиня  цстцн  эялсин,  щеч  кимин  олмайан  бу 
дцнйада щягиги инсан кими йашайа билсин. Еля она эюря щягиги 
шаир  ола  билди.  Шаирин  "Вятян  гайалары,  вятян  дашлары" 
силсилясиндяки  şeirляриндя  дашларла,  гайаларла  сющбятлярини 
динлядикъя  ичиндя  шаиря  гошулмаг  арзусу  баш  галдырыр. 
Гайалара  сюйкяниб  даша  дюнмяк  истяйян  шаир,  талейини  гайа 
талейиня  дяйишмяк  истяйян  шаир  бир  заман  бу  гайаларын  инсан 
олдуьуну,  инсанларын  нярясиндян  доьулдуьуну,  гайадюшлц 
иэидлярин  гайалыгда  йох  олдуьуну  гейд  едир.  Вя  иэидлярин 
йашамасынын мящз дашлашмалары иля мцмкцн олдуьуну, бунун 
ися бир тале, бир алын йазысы олдуьуну эюстярир. Шаир бир-бир дашлары 
диндирир,  ня  заманса  киминся  бу  дашларын  дилини  тапаъаьына 
инанмаг истяйир: 
 

Yüklə 2,89 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin