International Journal of Finance and Digitalization

 
1-rasm. Altman Z-scorening izohlashi [2] 
Investorlar, baholangan moliyaviy bashoratga qarab, kompaniyaning 
aktsiyalarini sotib olish yoki sotish to‘g‘risida qaror qabul qilish uchun Altmanning 
Z-scoredan foydalanadilar. Investorlar korporativ kredit xavfini baholash uchun 
Altman Z-score Plus dan foydalanishlari mumkin. 1,8 dan past ball kompaniyaning 
bankrot bo‘lish ehtimoli borligini bildiradi, 3 balldan yuqori ball olgan 
kompaniyalar esa bankrot bo‘lish ehtimoli yo‘q. Sarmoyadorlar, agar uning 
Altman Z-Score qiymati 3 ga yaqin bo‘lsa, aktsiyani sotib olish va agar qiymat 1,8 
ga yaqin bo‘lsa, aksiyani sotish yoki qisqartirish haqida o‘ylashlari mumkin. 
So‘nggi yillarda Altman 1,8 emas, balki 0 ga yaqinroq ball kompaniyaning 
bankrotlikka yaqinroq ekanligini ko‘rsatadi. 
O‘zgaruvchilarning yakuniy profiliga erishish uchun quyidagi 
protseduralardan foydalaniladi:
1) turli xil alternativ funktsiyalarning statistik ahamiyatini kuzatish, shu jumladan 
har bir mustaqil o‘zgaruvchining nisbiy hissalarini aniqlash;
2) tegishli o‘zgaruvchilar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni baholash;

---

 
 
 
 
International Journal of Finance and Digitalization 
www.ijfd.uz
ISSN: 2181-3957 
Vol. 2 Issue 01, 2023 
International Journal of Finance and Digitalization 
Email: [e-mail]
3) turli profillarning bashoratli aniqligini kuzatish;
4) tahlilchining fikri. 
Yakuniy diskriminant funktsiyasi quyidagicha[4]: 
Z = 0,012X1 + 0,014X2 + 0,033X3 + 0,006X4 +0,999X5 
bu erda: 
X1 = aylanma kapital / umumiy aktivlar, 
X2 = taqsimlanmagan foyda/jami aktivlar, 
X3 = foizlar va soliqlarni to‘lashdan oldingi daromad / umumiy aktivlar, 
X4 = kapitalning bozor qiymati/jami majburiyatlarning balans qiymati,
X5 = sotish/jami aktivlar; 
Z = umumiy indeks. 
Bu ko‘rsatkichlarni har biriga alohida to‘xtalab chiqamiz. 
X1, Aylanma kapital/jami aktivlar (WC/TA- working capital / total assets) 
Korporativ muammolarni o‘rganishda tez-tez topiladigan aylanma 
kapitalni jami aktivlar nisbati firmaning sof likvid aktivlarining umumiy 
kapitallashuvga nisbatan o‘lchovidir. Aylanma mablag‘lar joriy aktivlar va joriy 
majburiyatlar o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanadi. Likvidlik va o‘lcham 
xususiyatlari aniq ko‘rib chiqiladi. Odatda, doimiy operatsion yo‘qotishlarga 
duchor bo‘lgan firma jami aktivlarga nisbatan aylanma aktivlarni qisqartiradi. 
Baholangan uchta likvidlik koeffitsienti ichida bu eng qimmatlisi bo‘ldi. Yana 
ikkita likvidlik koeffitsienti 
joriy nisbat va tezkor nisbat sinovdan o‘tkazildi. Ba'zi muvaffaqiyatsiz firmalar 
uchun kamroq foydali va buzuq tendentsiyalarga duchor bo‘lganligi aniqlandi. 
X2, taqsimlanmagan foyda/jami aktivlar (RE/TA- retained earnings / total assets). 
Taqsimlanmagan foyda - bu kompaniyaning butun hayoti davomida qayta 
investitsiya qilingan daromadlari va / yoki yo‘qotishlarining umumiy miqdori 
haqida hisobot beruvchi hisob. Hisob, shuningdek, olingan daromad deb ataladi. 
Shuni ta'kidlash kerakki, taqsimlanmagan foyda hisobi korporativ kvazi-qayta 
tashkil etish va aktsiyadorlik dividendlari deklaratsiyasi orqali "manipulyatsiya" ga 
duchor bo‘ladi. Garchi bu hodisalar ushbu tadqiqotda aniq bo‘lmasa-da, jiddiy 
qayta tashkil etish yoki aktsiyadorlik dividendlari natijasida noxolislik paydo 
bo‘lishi mumkin va buxgalteriya hisobiga tegishli tuzatishlar kiritilishi kerak. 
Vaqt o‘tishi bilan yig‘ilgan rentabellikning ushbu o‘lchovi men ilgari 
"yangi" nisbat deb atagan narsadir. Ushbu nisbatda firmaning yoshi bevosita 
hisobga olinadi. Masalan, nisbatan yosh firma, ehtimol, past RE/TA nisbatini 
ko‘rsatishi mumkin, chunki u o‘zining umumiy foydasini oshirishga ulgurmagan. 
Shu sababli, ushbu tahlilda yosh firma ma'lum darajada kamsitilganligi va uning 
bankrot deb tasniflanishi ehtimoli boshqa eski firma ceteris paribusnikiga 
qaraganda nisbatan yuqori ekanligini ta'kidlash mumkin. Biroq, bu haqiqiy 

---