Investitsiya loyihalari tahlili

5.2. Investitsiya loyihalarini m oliyaviy - iqtisodiy baholashda pul
oqim larini diskontlashga asoslangan uslublari
S of jo riy qiym at - N PV ( ingl.net present value). S of jo riy qiym at 
k o ’rsatkichi loyiha am alga oshirilishi natijasida firm a boyligi qanchaga 
k o ’payganini 
xarakterlaydi. 
S of joriy qiym atga asoslangan holda 
nvestitsiyalam i tahlil qilish usuli quyidagi ikkita shartdan kelib chiqadi:
• har qanday korxona yoki firm a o ’z boyliklarini oshirishga harakat
qiladi;
• har xil vaqtda sarflangan m ablag’lar bir xil qiym atga ega b o ’lmaydi.
78

---

S o f jo riy qiym at bu diskontlangan pul tushumlari bilan (albatta 
investitsiya natijalarida vujudga kelgan) diskontlangan xarajatlarining 
farqidir.
A gar boshlang’ich investitsiya m ablag’larini I0 , t-davr oxiridagi pul 
tushum larini SF, deb belgilasak, u holda so f joriy qiym atni aniqlashni 
k o ’rib chiqam iz .
A gar so f joriy qiym at (N PV ) m usbat m iqdorga ega b o ’lsa bu loyiha 
uchun qilinadigan investitsiya sam aralidir.
M isol: Firm a 500mln so ’m ga universal d o ’kon uchun joy, bino sotib 
oldi. B u d o ’kondan 10 yil davom ida har yili 100 m ln.so’m dan pul 
tushum lari b o ’ladi. O ’sha davrda m uqobil foyda m e’yori 10% b o ’lsa shu 
d o ’konni sotib olish kerakmi degan savol tu g ’iladi. H isob-kitoblar shuni 
k o ’rsatdiki, firm a 10 yil ichida o ’z kapitalini 114,6 mln. so ’m ga 
k o ’paytiradi. Loyiha samaralidir.
Ayrim hollarda «uzoq» m uddatli investitsiya sarf etilib uzoq m uddat 
ichida pul tushum lari vujudga keladi. Y A ’ni pul oqimi birdaniga em as bir 
necha yilga ch o ’ziladi. Bunda quyidagi formuladan foydalanish mum kin 
(13-form ula):
n 
CF, 
n 
I,
NP V
= X ---- I --------- Ц -
t=\(l + k f t=\{l + k )‘
Loyihalarning 
hayot 
davri 
cheklanm agan 
holatlarda 
N PV ni 
hisoblashda Gorden form ulasidan foydalaniladi (14-formula).
NPV=SF, / (k+ - q) - Io
Bu erda: C F r pul tushumlari;
q-pul tushum larining doim iy o ’sish suratlari.
M isol: Firm a yangi «M odellar uyi»ni 510 mln. so ’m ga sotib 
olm oqchi SHu davrda muqobil foyda m e’yori 15%. Har yili bu korxona 70 
m ln.so’m pul tushum lari vujudga keltiradi. Korxonani sotib olish to ’g ’ri 
b o ’ladimi?
N PV=70 / (0,15-0) - 510=466,7-510 - -43,3
79

---

B undan k o ’rib turibm izki, korxonani sotib olish firm a uchun ziyon 
keltiradi.
Faraz qilaylik, pul tushum lari yiliga 4% ga oshsin va yil oxirida 70 
mln. so ’m pul tushum iga ega b o ’linsin, bunday holatda korxonani sotib 
olish foydali b o ’ladi.
N P V = 70/(0,15-0,04)-510= 70/0,11-510=636,4-510=126,4 m ln.so’m.
Investitsiyalar sam aradorligini N P V asosida aniqlash usuli keng 
tarqalganiga sabab bu k o ’rsatkichning dastlabki shart-sharoitlar turli 
kom binatsiyalarida 
barqaror, 
o ’zgarm ay 
turishidir. 
N PV
investitsiyalashning ushbu varianti firm a boyligi o ’sishiga olib keladimi, 
degan savolga jav o b bersa-da, bunday o ’sishning nisbiy o ’lchamlari 
haqida hech qanday m a’lum ot bermaydi. B unday m a’lumot esa investor 
uchun ju d a zarur. B u kam chilikni to ’ldirish uchun boshqa bir k o ’rsatkich 
investitsiyalar rentabelligini hisoblash usulidan foydalaniladi.
Investitsiya rentabelligi RI(ingl. profitability index) qilingan har bir 
so ’m investitsiyaga qanday darajada foyda olinganligini, yoki investor 
boyligi qanchaga k o ’payganini ifodalaydigan k o ’rsatkichdir. K o ’pincha, 
foyda m e’yori, deyiladigan bu ko ’rsatkichni quyidagi form ula bilan
aniqlash m um kin( 15-formula):
Г 
n 
CF,
PI =
I ----- —
t = l ( l + kY
/ I
о
Bunda: I0 - dastlabki investitsiya summasi;
CF - pul tushum lari; 
t - davr.
A gar «uzoq m uddatli xarajatlar - uzoq m uddatli tushum lar» holati
b o ’lsa bunda form ula quyidagi shaklga ega b o ’ladi(l6-form ula):
n 
CF, 
n 
I,
PI =
I -----Ц -/ I ----—Г