Investitsiya loyihalari tahlili

t = l ( l + k ) ‘ 
t = l { l + k f
Oldingi m isolga (m odalar uyi) qaytib loyihaning rentabellik 
darajasini aniqlaymiz:
PI=100 * 6.1446 / 500 = 1.23 =123%
80

---

y a ’ni loyiha uchun sa rf etilgan har bir so ’m 0,23 so ’m s o f jo riy darom ad 
olib kelm oqda.
17-formuladan k o ’rinib turibdiki, unda so f jo riy qiym atning ikki 
tom oni - daromad va investitsiya tom oni o ’zaro taqqoslanadi. Agar 
diskontning qandaydir darajasida loyihaning rentabelligi birga teng b o ’lsa, 
u holda keltirilgan investitsiya xarajatlari keltirilgan daromadlarga, teng 
b o ’ladi va loyihaning s o f keltirilgan diskontlangan daromadi nolga teng 
b o ’ladi.
A gar N P V m usbat b o ’lsa, PI albatta 1 dan katta b o ’ladi. Demak, PI 
1 dan katta b o ’lsa, investitsiyalar sam arali hisoblanadi. SHuni ta ’kidlash 
joizki, PI investitsiyalam ing m utlaq samaradorligi k o ’rsatkichi b o ’lishi 
bilan birga investitsiya loyihalarini yana ikki jihatdan turib baholash 
im konini beradi.
Birinchidan, bu ko ’rsatkich yordam ida loyihaning barqarorligi 
darajasini tekshirib k o ’rish m um kin. Y A ’ni PI qancha katta b o ’lsa, 
loyihaning m ustahkamligi (barqarorligi darajasi) shuncha katta b o ’ladi. 
B unday loyiha sharoitlar o ’zgarishi ta ’sirida darhol foyda keltirm aydigan 
loyihaga aylanib qolmaydi.
Ikkinchidan, PI m utaxassislarga turli investitsiyalam i ularning 
sam araliligi nuqtai nazaridan taqqoslash imkonini beradi.
Ichki 
foyda m e’yori 
(ingl. 
Internal 
rate 
o f retum -IR R ) - 
darom adlilikning 
shunday 
m e’yoriki, 
unda 
pul 
tushum larining 
diskontlangan qiymati pul chiqim larining diskontlangan qiym atiga teng 
b o ’ladi. 
B oshqacha 
qilib 
aytganda, 
IRR 
loyiha 
b o ’yicha 
investitsiyalashdan olingan s o f tushum larning diskontlangan qiymati 
investitsiyalam ing 
diskontlangan 
qiym atiga 
teng 
b o ’lishini 
ta ’minlovchi 
koeffitsientdir. 
Uni 
hisoblash uchun so f joriy qiymatni 
hisoblashda q o ’llaniladigan formula- 
lar 
q o ’llaniladi. 
Ammo 
bunda 
berilgan 
minimal 
foiz m e’yorida 
(diskont stavkasida) pul oqimlarini 
diskontlash 
o ’rniga 
foiz 
m e’yori
81

---

(diskont)ning N PV ni nolga teng b o ’lishini ta ’m inlovchi m iqdori topiladi. 
SHunday qilib, IRR - diskont koeffitsientining shunday m iqdoriki, bunda 
N P V 0 ga teng b o ’ladi. Buni grafikda quyidagicha tasvirlash mumkin:
N PV ning diskontlash koeffitsientiga b o g ’liqligi grafigi.
Y uqoridagi 
grafikdan 
kurinib 
turibdiki, 
IRR 
diskontlash 
koeffitsientining shunday m iqdoriki, unda N PV gorizontal o ’qni kesib 
o ’tadi, ya’ni nolga teng b o ’ladi.
Iqtisodiy adabiyotda ichki foyda m e ’yorini ichki darom ad m e’yori, 
qoplash koeffitsienti yoki sam arasi, b a ’zida esa kapital q o ’yilm alar 
sam arasi, deb ham ataladi. IRR ni hisoblash usuli N P V ni hisoblash usuli 
singari diskontlash konseptsiyasiga asoslanadi. IRR m iqdorini ikki usulda 
topish mumkin:
B irinchi usulda so f jo riy qiym atni hisoblash form ulasida N PV
m iqdori nolga tenglashtirib olinib, diskonlash koeffitsienti hisoblab 
topiladi. Y A ’ni quyidagi form ulalardagi к m iqdori topiladi (17, 18 - 
form ulalar).
n 
Ct 
n 
I .
0=
I ---- Ц - - I ---- -—
j