Investitsiya loyihalari tahlili

N azorat va m uhokam a uchun savollar
1. Loyihalarni m oliyaviy - iqtisodiy baholashning m axsus usullarini 
yaratish zarurati paydo b o ’lishiga sabab nima?
2. D iskontlash 
va 
diskont 
stavkasi 
atam alari 
nimani 
anglatadi?A nnuitetnin kelgusi va jo riy qiym atlari deganda nim ani 
tushunasiz?
3. Perpetuitet nim a va perpetuitet k o ’rinishidagi investitsiyalarning 
sam aradorligi qanday aniqlanadi?
4. G orden form ulasi qanday vaziyatlarda q o ’llaniladi?
5. RV = R M T ] / к - q bu form ula nim ani anglatadi?
6. RV = R M T / к bu form ula nimani anglatadi?
7. RM T = RV * к bu form ula nim ani anglatadi?
8. R V A n = R M T t * PVA1 n k bu form ula nimani anglatadi?
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1.Колмыкова T.C. «И нвестиционный анализ»У чебное пособие M: 
И Н Ф РА -М
-2009.-145-230 
стр. 
У чебники 
экономического 
факультета М ГУ им. Ломоносова.
2.Есипов В.Е. и др. Коммерческая оценка 
инвестиций. У чебное 
пособие. КН О РУ С М: 2009. -156-450 стр.
3. Балдин К.В. Инвестиции и инновации. У чебное пособие. \ К.В. 
Балдин, И.И. П ередеряев и др.-2- изд- М: И здательское -то р го в ая 
корпорация «Даш ков и К», 2010. -167-238 с.
76

---

V -B O B .IN V E ST IT SIY A LO Y IH A LA R IN I
M O L IY A V IY -IQ T ISO D IY B A H O L A SH N IN G A SO SIY USULLARI
5.1. Investitsiya loyihalarini m oliyaviy-iqtisodiy
baholashning m ohiyati va usullari
H ar qanday investitsiya loyihasini m oliyaviy-iqtisodiy baholash 
m azm unini ju d a sodda savolga, y a ’ni kelgusidagi pul tushum lari hozirgi 
qilingan xarajatlarni qoplaydim i yoki y o ’qmi, degan savolga javob topish 
tashkil etadi.
R ivojlangan bozor iqtisodiyotiga ega m am lakatlarda investitsiyalami 
baholashning turli loyihalarga q o ’yilgan m ablag’lam ing foydaliligini 
taqqoslashga asoslangan usullari k o ’p q o ’llaniladi. B unda u yoki bu 
loyihaga investitsiya qilishning m uqobil varianti 
b o ’lib boshqa 
o b ’ektlarga m ablag’ sarflash, shuningdek m ablag’lam i m a’lum foiz bilan 
bankka q o ’yish yoki ulam i qim matli qog’ozlarga aylantirish imkoniyatlari 
hisoblanadi.
Shu 
nuqtai 
nazardan 
qaraganda, 
investitsiya 
Ioyihalari 
samaradorligini baholash uslublari deganda xarajatlarning foydaliligi va 
qoplanishi nuqtai nazaridan turli o b ’ektlarga (loyihalarga, tadbirlarga) 
investitsiya 
qilishning 
m aqsadga 
m uvofiqligini 
aniqlash 
usullari 
tushuniladi. Investitsiyalar sam aradorligini aniqlashda, ulam ing ayrim 
jihatlarinigina xarakterlaydigan alohida k o ’rsatkichlardan foydalanish 
etarli b o ’lmaydi. SHu sababli investitsiya Ioyihalari sam aradorligini 
baholash 
uchun 
bir 
necha 
uslublar 
va 
ko ’rsatkichlar 
tizimidan 
foydalaniladi.
Investitsiya loyihalarini baholashda besh asosiy uslubdan keng 
foydalaniladi. O ’z navbatida bu uslublam i ikki guruhga aratish mumkin:
1. D iskontlash kontseptsiyasini q o ’llashga asoslangan uslublar:
• so f jo riy qiym atni aniqlash uslubi;
• investitsiyalam ing rentabellik darajasini aniqlash uslubi;
• ichki foyda m e’yorini aniqlash uslubi.
2. D iskontlash kontseptsiyasini q o ’llashni ko ’zda tutm agan uslublar:
• investitsiya loyihalariga sarflangan m ablag’lami qoplash davrini
77

---

aniqlash uslubi;
• investitsiyalarning buxgalteriya rentabelliligini aniqlash uslubi.
Ushbu uslublam i k o ’rib chiqishdan oldin shuni ta ’kidlash zarurki, 
har beshala uslub investitsiyalarning m utlaq sam aradorligini aniqlash usuli 
sifatida k o ’rib chiqiladi. Y A ’ni har bir investitsiya loyihasini am alga 
oshirish firm aning boshqa loyihalarga investitsiya sarflash im koniyatlariga 
ta ’sir etmaydi, degan shartga amal qilinadi.
B unday shartning kiritilishiga sabab shuki, am alda k o ’pchilik 
investiya loyihalarining am alga oshirilishi boshqa loyihalarni am alga 
oshirish im koniyatlarini pasaytiradi yoki m utlaqo y o ’qqa chiqaradi. 
B unday investitsiya loyihalari o ’zaro konfliktli loyihalar deyiladi. O ’zaro 
konfliktli loyihalar jum lasiga shuningdek, firm aning m a’lum bir pirovard 
m aqsadiga erishishning turli y o ’llarini k o ’zda tutuvchi loyihalar kiradi. 
Turli loyihalarning konfliktli b o ’lishiga sabab korxona m ablag’larining 
cheklanganligidir. Firm alalar loyihalarni nafaqat m utlaq sam aradorligi 
m ezoniga k o ’ra, balki m ablag’ etm ay qolganligi sabab boshqa loyihalarni 
am alga oshira olm asligi tufayli o ’zi k o ’rishi m um kin b o ’lgan y o ’qotishlar 
nuqtai nazaridan kelib chiqib ham tanlaydi. B oshqacha aytganda, firm a 
investitsiya loyihalarini nisbiy sam aradorlik m ezoniga k o ’ra tanlaydi.
Investitsiyalar 
sam aradorligini 
aniqlash 
usullarini 
o ’rganishga 
kirishishdan oldin biz e ’tiborga olishim iz zarur b o ’lgan yana bir shart 
shundan iboratki, bu jarayonda loyiha bilan bog’liq b o ’lgan barcha 
xarajatlar va tushum lar pul k o ’rinishiga ega deb qaraladi.