Iqtisodiyot asoslari

Passiv
amallar
– pul resurslarini jalb qilish masalan, depozitlarni qabul 
qilish, aksiya, obligatsiya va boshqa qimmatbaho qog‘ozlarni sotish. Passiv 
bitishuvlar qarzlar miqdorini oshiradi. 
Aktiv amallar
– pul resurslarini joylashtirish, masalan, kreditlar berish, 
aksiyalar, obligatsiyalar va boshqa qimmatbaho qog‘ozlarni sotib olish. Ak-
tiv bitishuv talablar summasini oshiradi. 
Banklar xizmatlari
orasida ularning quyidagi turlari ajralib turadi. 
To‘g‘ridan-to‘g‘ri kreditlash
– qaytarish, haq to‘lash, muddatlilik 
shartlarida ssuda berish. 
Bank investitsiyalari
– bank tomonidan aksiyalar va obligatsiyalarni 
sotib olinishi. 
Lizing
– mol-mulkning, uskunalarning har xil turlarini bank 
vositachiligida ijaraga berilishi. 
Faktoring
– mijozning debitor qarzlarini hisoblar summasini darhol 
yoki qarzlarning uzilib borishiga qarab kassa qilish. 
Trast amallari
– mijozlar kapitalni boshqarish bo‘yicha amallari. 
Pul-kredit multiplikatori 
Faqatgina Markaziy bank yaratishi mumkin bo‘lgan pullar va emis-
siyadan so‘ng butun bank tizimida yuzaga keladigan va ular bilan uy 

---

126 
xo‘jaliklari hamda korxonalar o‘z xarajatlariga haq to‘laydigan pullar 
(hisoblanadigan pullar) o‘rtasidagi hisobga olingan aloqa pul-kredit mul-
tiplikatori deb ta’riflanadi. 
Bank tizimi banklarning yig‘indisi sifatida harakat qila borib, 
«qo‘shimcha» kredit pullari (bank depozitlari)ni yaratadigan (tuzadigan) 
kreditni multiplikatsiyalash jarayoni umumiy ma’noda quyidagi chizma 
halqa bilan ifodalanishi mumkin. 

---

127 
E – ortiqcha zaxiralar 
A – amaldagi zaxiralar 
R – majburiy zaxiralar 
m – multiplikator 
D – joriy hisoblardagi pullarning maksimal oshishi