Iqtisodiyotni moderizatsiyalashtirish sharoitida korxonaning nomoddiy aktivlari va moddiy resurslaridan tejamkorlik asosida foydalanishni ta’minlash reja

III. XULOSA

Buxgalteriya hisobiningmilliy standartlarida nomoddiy aktivlarga quyi-dagicha ta`rif beriladi: «Nomoddiy aktivlar – bu xo`jalik faoliyatida foydala-nish uchun yoki boshqarish uchun xo`jalik sub`ekti tomonidan nazorat qilinadigan, shuningdeq uzoq (bir yildan ortiq) muddat ishlatishga mo`ljallangan moddiy-buyum shakliga ega bo`lmagan mulk ob`ektlaridir».<sup>1</sup> Berilgan ta`rifdan ko`rinib turib-diki nomoddiy aktivlar bu:

• 
  Korxonaning mulkiy ob`ektidir - nomoddiy aktivlarni aksariyat qismi korxona tomonidan sotib olinadi, ularga egalik qiladi va buxgalteriya balansida o`z mulkining bir qismi sifatida aks ettiradi;
  
• 
  Moddiy (natural)-buyum shakliga ega emas – nomoddiy aktivlar jismo-niy ko`rinishga ega emasdirlar;
  
• 
  Sotish uchun mo`ljallanmaydi - nomoddiy aktivlar qayta sotish uchun sotib olinmaydi, balki xo`jalik faoliyatida foydalanish, nazorat qi-lish va boshqarish uchun sotib olinadi;
  
• 
  Хo`jalik faoliyatida uzoq muddat foydalaniladi - odatda nomoddiy aktivlar tarkibiga korxona faoliyatida bir yildan uzoq muddat faoliyat ko`rsatadigan (foydalaniladigan) va shu davr mobaynida egalariga huquq va ustunliklar beradigan aktivlar kiritiladi.
  

Nomoddiy aktivlar tarkibi turlicha bo`lib, ular bir qator belgilari bo`-yicha tarkibiy qismlarga ajratilib o`rganiladi: identifikatsiyalash, sotib olish, kutilayotgan ustunliklar berish davri, korxonadan ajralishi va boshqalar bo`yicha turkumlanishi mumkin.
Xarajatdagi katta ulush moddiy xarajatlardan iborat bo'lib, unga narx darajasi bog'liqdir. Shaxsiy xarajatlarni ijtimoiy zarur bo'lganlarga yaqinlashtirish xom ashyo va materiallardan kompleks foydalanishda xarajatlarni taqsimlanishining to'g'riligiga bog'liq.Moddiy resurslar iqtisodiy kategoriya sifatida sifat aniqligi (kontseptsiyasi, tarkibi) va miqdoriy xususiyatlariga (ko'rsatkichlariga) ega. Moddiy resurslardan foydalanish darajasi va samaradorligini baholash uchun ko'plab ko'rsatkichlardan foydalaniladi. Iqtisodiy adabiyotlarda ularning xilma-xil guruhlanishi mavjud va ularning har biri o'ziga xos asosga ega. Ko'rsatkichlarning xilma-xilligini idrok etish uchun eng maqbul bo'lgan narsa bu umumlashtiruvchi va individual (xususiy, mahalliy) ko'rsatkichlar guruhlarini hamda moddiy resurslarni iste'mol qilishning ilmiy asoslangan me'yorlarini o'z ichiga olgan moddiy resurslardan foydalanish ko'rsatkichlari tizimidir.Umumlashtiruvchi ko'rsatkichlarga ishlab chiqarish va mahsulotlarning moddiy iste'moli, moddiy samaradorlik, absolyut va moddiy xarajatlar hajmining nisbiy o'zgarishi, moddiy resurslardan foydalanishni intensivlashtirish ko'rsatkichlari, moddiy resurslarni iste'mol qilish strukturasining ko'rsatkichlari va boshqalar. Yagona ko'rsatkichlar guruhida quyidagilar ajratiladi: moddiy resurslardan foydali foydalanish ko'rsatkichlari va chiqindilar ulushi, moddiy resurslarning yo'qotilishi va ularni ishlab chiqarishga jalb qilish darajasini tavsiflovchi ko'rsatkichlar. Bozor iqtisodiyoti tizimiga o'tish moddiy resurslarni ilmiy me'yorlashtirishni talab qiladi. Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish rejalari uchun ham, xalq xo'jaligi tarmoqlari va sanoat korxonalari uchun ham ob'ektiv hisoblash bazasi ilmiy asoslangan me'yorlar va ular asosida hisoblangan moddiy resurslarni sarf qilish stavkalari hisoblanadi. Moddiy resurslarni iste'mol qilishning progressiv stavkalari ishlab chiqarishning moddiy-texnik sharoitlarini yaxshilashga ta'sir qiladi. Bunga eskirgan uskunalarni almashtirish, yangi texnologik jarayonlarni joriy etish, ishlab chiqarishni tashkil etish va moddiy-texnik ta'minotni takomillashtirish orqali erishiladi. Ushbu me'yorlarni ishlab chiqarishga joriy etish natijasi moddiy resurslarni aniq tejashda, mahsulotning ko'payishi va uning tannarxining pasayishida ifodalanishi kerak. Moddiy resurslarni tejash usullari bu zaxiralar ishga tushiriladigan, ya'ni amalga oshiriladigan, foydalaniladigan choralar. Jamg'arma zaxiralarini shartli ravishda 3 guruhga bo'lish mumkin: 1. Ishlab chiqarish tarkibi assortimentini optimallashtirish. 2. Texnologiya va ishlab chiqarish texnologiyasini takomillashtirish. 3. Iqtisodiy funktsiyalarni tashkil etish. Moddiy resurslarni tejash zaxiralari deganda ularning ishlab chiqarish birligi yoki ish birligiga sarflanishini kamaytirish, iqtisodiy faoliyatning barcha sohalarida samarasiz yo'qotishlarni kamaytirish va yo'q qilish uchun foydalanilmagan imkoniyatlar tushuniladi.Menejmentni takomillashtirishning zarur sharti bu uning texnik va axborot bazasini avtomatlashtirilgan buxgalteriya tizimi asosida tubdan qayta qurishdir. Zamonaviy boshqaruv usullari va texnik vositalaridan foydalangan holda korxonalarning axborot tizimlarini yanada rivojlantirish va takomillashtirish eng muhim vazifalardan biridir. 


IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Poligrafiya korxonalarida moddiy resurslardan foydalanish tahlili / M.V.Kozlova // Nashriyot va matbaada buxgalteriya hisobi. - 2004. - № 12. - 6-11 betlar.
2. Iqtisodiy faoliyat tahlili: Darslik / I.A. Belobjetskiy, V.A. Beloborodova, M.F. Dyachkov va boshqalar; Ed. V.A. Beloborodova, 2-nashr, Qayta ko'rib chiqilgan. va qo'shing. - M.: Moliya va statistika, 2005. - 352s.
3. Korxonaning moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tahlil qilish: O'quv qo'llanma. universitetlar uchun qo'llanma / Ed. prof. N.P.Lyubushina. - M.: UNITY-DANA, 2005. - 471 p.
4. Sanoatdagi iqtisodiy faoliyat tahlili: O'quv qo'llanma / L.A. Bogdanovskaya, G.G. Vinogorov, O.F. Migun va boshqalar; Hammasi bo'lib. tahrir. IN va. Strazheva. - 2-nashr, Stereotip. - Minsk: Vysh.shk., 2007. - 363s.
5. B.V.Prykin: Korxonaning ishlab chiqarish va xo'jalik faoliyatini iqtisodiy tahlil qilish - M.: Moliya va statistika, 2007. - 488s.
6. Bromvich M. Kapital qo'yilmalarning iqtisodiy samaradorligini tahlili: Per. ingliz tilidan - M.: INFRA-M, 2007. - 364 p.
7. GA Markva: Sanoatda moddiy resurslardan foydalanishni tahlil qilish - M.: Iqtisodiyot, 2008 - 457s.
8. Gruzinov V.P. Korxona iqtisodiyoti va tadbirkorlik. - M.: "Soffit", 2004. - 496s.
9. Zavgorodniy V.P. Ukrainadagi buxgalteriya hisobi (milliy standartlardan foydalangan holda): darslik. universitet talabalari uchun qo'llanma. - 5-nashr, Qo'shish. va qayta ko'rib chiqilgan
10.– K.: A.S.K., 2007. - 848s.
11. Zaytsev N.L. Sanoat korxonalari iqtisodiyoti: O'quv qo'llanma; 2-nashr, Vah. va qo'shing. - M.: INFRA-M, 2008. - 336s.
12. Karakoz I.I., Samborskiy V.I. Iqtisodiy tahlil nazariyasi. - K .: Vyscha maktabi. Bosh nashriyot, 2009.-255-yillar.