Iqtisodiyotni modernizatciyalash va diversifikatciyalash strategiyasi

Ommaviy axborot vositalarining rolini kuchaytirish, jurnalistlarning professional faoliyatini himoya qilish. Ommaviy axborot vositalari demokratiya va so‘z erkinligining o‘ziga xos o‘lchovi, ko‘rsatkichi bo‘lib xizmat qiladi. Erkin va mustaqil ommaviy axborot vositalari demokratik taraqqiyotni rag‘batlantiradi va mustahkamlaydi. Ommaviy axborot vositalari erkin va mustaqil bo‘lgan taqdirdagina ijtimoiy-siyosiy jarayonlar to‘g‘risidagi haqiqat ifoda etilishi mumkin. Binobarin, ommaviy axborot vositalari erkinligini kafolatlash va shu orqali muammolarni keng jamoatchilik bilan muhokama qilish, odamlarning erkin fikr bildirishlari uchun keng yo‘l ochib berish jamiyatni erkinlashtirishning asosiy tamoyillaridan biridir. Ommaviy axborot vositalari tom ma’noda “to‘rtinchi hokimiyat” darajasiga ko‘tarilmas ekan, qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlari kabi ta’sirchan kuchga aylanmas ekan, demokratik islohotlarning kechishi qiyinlashadi.
SHo‘rolar davrida ommaviy axborot vositalari yakka mafkurani singdirish quroli bo‘lib xizmat qilgan. Ommaviy axborot vositalari yakkayuyagona partiya, yakkayuyagona mafkura va yakkafikrlash siyosatining targ‘ibotchisi edi. CHunki, «qizil imperiya» har qanday plyuralizmni, fikrlar xilma-xilligini va, ayniqsa, g‘oyalar xilma-xilligini mutlaqo inkor qilar edi. Barcha jurnalistlar “mutassaddi rahbarlar”ning og‘zini poylab, buyrug‘ini kutib, ularning ko‘rsatmasiga qat’iy amal qilgan holda faoliyat yuritar edi.
Ta’kidlash joizki, so‘z erkinligini bo‘g‘ayotgan davlat o‘z ildiziga bolta urayotgan, xavf-xatardan ogoh etadigan jarchining ovozini bo‘g‘ayotgan, o‘zini fikrsizlik, turg‘unlik o‘pqoniga – tanazzulga sudrayotgan bo‘ladi. Demokratik tuzum esa xalqning fikriga tayanadi, xalqdan himoya topadi. Demokratik davlatlarda ommaviy axborot vositalariga qo‘pol bo‘lsa ham jamiyat manfaatlarini “qo‘riqlovchi ko‘ppak”, deb nisbat beradilar. Etakchi demokratik davlatlarda ular jamiyatning “ko‘zlari”, “quloqlari” vazifasini bajaradi. Ogohlantiruvchi tizim sifatida ular jamiyatdagi illatlardan xabar beruvchi, muammolarni dadil ko‘tarib chiqib, ularning turli echimlarini taklif qiluvchi qudratli kuchga aylangan. Bu tuzumda ommaviy axborot vositalari, bir tomondan, munozaralar yuritiladigan minbar bo‘lsa, ikkinchi tomondan, fuqarolar uchun xolis axborot olish manbai bo‘lib xizmat qiladi.
Mamlakatimizda ommaviy axborot vositalari faoliyatining huquqiy asoslarini mustahkamlash borasida qator ishlar qilindi. “Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”, “Axborot olish kafolatlari va erkinliklari to‘g‘risida”, “Jurnalistlarning kasbiga doir faoliyatini himoya qilish to‘g‘risida”, “Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida” qonunlar qabul qilindi. Jurnalistlarni qayta tayyorlash xalqaro jamoatchilik markazi, Milliy matbuot markazi, Ommaviy axborot vositalarini demokratlashtirish va qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi tuzildi. Boshqacha aytganda, respublikamizda ommaviy axborot vositalari faoliyatning zarur huquqiy bazasi va ularni erkinlashtirish uchun shart-sharoitlar yaratilgan.
Bugungi kunda ommaviy axborot vositalarini “to‘rtinchi hokimiyat”ga aylantirish dolzarb vazifaga aylanmoqda. Ularni mustaqil ijtimoiy kuchga, siyosiy tizimning to‘laqonli bo‘g‘iniga va jamoatchilik fikrini shakllantiruvchi ta’sirchan vositaga aylantirish – islohotlar talabi bo‘lib qolmoqda. Mutaxassislarning fikricha, ommaviy axborot vositalarining erkinligi va mustaqilligi uch omilga bog‘liq. Bular: birinchidan, maxsus qonunlar va qoidalarning mavjudligi; ikkinchidan, axborot sohasida bozor munosabatlari va raqobat muhitining amal qilishi; uchinchidan, jurnalistlarning kasb mahorati va o‘z so‘zi uchun mas’uliyat darajasi.
Demak, avvalo, ommaviy axborot vositalari erkin va mustaqil bo‘lishi kerak. Bu - ular davlatdan mutlaqo mustaqil bo‘lib, alohida shaxslar qo‘liga o‘tib ketishi kerak, degani emas. Gap mustaqillikning eng yuksak darajasi – ichki mustaqillik haqida bormoqda. Ommaviy axborot vositalarining bunday mustaqilligi jurnalistlar ijodining erkinligi, mavzu tanlash va fikr berishdagi mustaqillikda namoyon bo‘ladi. Bunda jurnalistning ma’muriy immunitetga ega bo‘lishi nazarda tutiladi. YA’ni, jurnalistning material tayyorlashda o‘z rahbariyatidan mustaqil bo‘lishi hamda o‘z ijodi namunalari uchun faqatgina uning o‘zi mas’uliyatli va javobgar bo‘lishi talab etiladi. SHundagina jurnalistning ijodiy faoliyatini faqatgina ommaviy axborot vositalari faoliyatiga daxldor qonunlargina cheklaydi, xolos. Ish joyida jurnalistlarni faqatgina ijodiy jarayonga aloqasi bo‘lmagan xatolari uchungina jazolash mumkin bo‘ladi. Ijodidagi xatolari – kimningdir qadr-qimmatini, sha’nini poymol qilgani uchun, buzg‘unchi g‘oyalarni targ‘ib qilgani uchun yoki voqea-hodisalarni buzib talqin qilgani uchun esa u faqat sud oldida javob beradi. SHundagina jurnalistning ijodiy salohiyatini to‘la ro‘yobga chiqishi uchun sharoit yaratiladi, u professional mustaqillikka ega bo‘ladi.
Ta’kidlash joizki, ommaviy axborot vositalari faoliyatining plyuralizm tamoyili asosiga qurilishi ham demokratiya taraqqiyotiga xizmat qiladi. Buning uchun qarama-qarshi nuqtai nazarlardan iborat bo‘lgan dasturlarni yaratish, chiqishlarda muqobil fikrlar to‘qnashuviga erishish lozim. SHundagina ommaviy axborot vositalari jamoatchilik fikrini shakllantirish va rag‘batlantirishga qodir bo‘ladi. Ko‘pgina mamlakatlarda ommaviy axborot vositalarining islohoti “g‘oyalar bozori” da hali aytilmagan yangi fikrlarni uzatishga qaratiladi. Lekin o‘rinli bir savol tug‘iladi: bu “bozor” har qanday g‘oyalar uchun ham ochiq bo‘lishi kerakmi? Yo‘q, albatta. Ekstremistik nuqtai nazarlar, g‘ayriinsoniy tabiatga ega fikrlar va qo‘poruvchilikka chaqiruvchi g‘oyalarga bu “bozor” da o‘rin yo‘q. Lekin jamiyatimiz ravnaqiga xizmat qiluvchi, bunyodkorlik tabiatiga ega, hayotimizni farovon qilishga yo‘naltirilgan yangi g‘oyalar, taklif va tavsiyalar bu “bozor” da bemalol raqobat qila oladi. SHundagina jamiyat hayotining turli yo‘nalishlarida qabul qilinayotgan huquqiy-me’yoriy hujjatlar, istiqbolli dasturlar, loyihalarni amalga oshirishda jurnalistlar tomonidan axborot olish, to‘plash va tarqatish masalalarida qonunchilik mexanizmlarini takomillashtirishga, fuqarolarni davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining faoliyati to‘g‘risida xolis, tezkor va to‘la-to‘kis xabardor qilishga, davlat va jamoat tashkilotlarining axborot xizmatlari ishining takomillashishiga, fuqarolarning davlat va jamiyat qurilishi jarayonlarida faol ishtirokini ta’minlashga xizmat qilib, bu organlar ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirishda barcha zarur sharoitlar yaratiladi.