İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

Faylötürmə  servisi.  Bu,  ftp  (File  Transfer  Protocol)  protokoluna  əsasən  iş  görür. 
Bu səbəbdən, faylötürmə servisi qısaca, ftp servisi adlnır. Bu servisin istifadəçiləri müva-
fiq  parol  yığmaqla,  onları  maraqlandıran  poçt-serverlərdəki  arxiv  fayllarına  müraciət 
edərək  həmin  faylları  lazımi  ünvanlara  ötürə  bilirlər.  Ftp-serverdəki  ümumistifadə 
fayllarına anonim (parolsuz) müraciət də mümkündür. 
Telekonfranslar. Telekonfrans servisi insanlar qrupunu müəyyən problem ətrafında 
ünsiyyət  keçirməyə  şərait  yaradır.  Bu  servisdə  konfrans  iştirakçıları  bir-birinə  xəbər 
ötürüb qəbul edə bilirlər. Telekonfransın 2 növü vardır: informasiya yayımı siyahıları və 
yeniliklər qrupu. 1-ci növ telekonfrans ya inzibatçı tərəfindən, ya da avtomatlaşdırılmış 

 
208 
qaydada idarə edilir. Bu konfransın iştirakçısı olmaq üçün konfrans inzibatçısına və ya 
serverə  xəbər  göndərməklə  yazılmaq  lazımdır.  Yalnız  bundan  sonra  iştirakçı  olmaq 
istəyənin elektron ünvanı yayım siyahısına düşür. 2-ci növ konfranslar interaktiv rejimdə 
fəaliyyət  göstərir.  Bu  halda  verilmiş  qrup  iştirakçıları  üçün  nəzərdə  tutulan  xəbərlərin 
saxlandığı veb-serverə müraciət etmək kifayətdir. 
Uzaq terminalın emulyasiyası. Bu servis istifadəçiyə uzaq terminalla öz kompüteri 
ilə  işlədiyi  kimi  işləməyə  imkan  verir.  Uzaq  terminalın  emulsiyası  telnet  protokolunun 
köməyi ilə həyata keçirilir. 
Bunlarla yanaşı, İnternetdə Gopher, Archie və WAIS kimi ilk informasiya servisləri 
də hələ fəaliyyətdədir. Bu servislər istifadə sarıdan xeyli zəifləsə də hələ nəzərəçarpacaq 
dərəcədə istifadəçiləri öz ətrafında saxlamaqdadırlar. 
Gopher  servisi.  Bu,  vahid  inteqrasiya  edilmiş  istifadəçi  interfeysinin  köməyi  ilə 
elektron poçt,  ftp, telnet və s. servislərə müraciəti  mümkün  edir. Müştəri proqramı olan 
Gopher  özünəməxsus  axtarış  vasitələrinə,  şəbəkə  naviqasiyasına  və  menyüyə  malik 
olduğundan, çox zaman onu şəbəkə proqram örtüyü də adlandırırlar. 
Archie  servisi.  Bu,  Archie-serverin  yaddaşındakı  disk  kataloqlarının  strukturu, 
oradakı faylların adları və müəllifləri barədə məlumat almağa imkan verir. Archie servisi 
müştəri sorğuları üzrə fayl axtarmağı təmin edir.   
WAIS  servisi.  Bu,  Wide  Area  Information  Server  adlı,  interaktiv  interfeysli,  tam-
mətnli aidi axtarış sistemidir. 
Lakin artıq qeyd etdiyimiz kimi, bu servislər Veb tərəfindən sıxışdırılmışdır. Veb-
brauzerlər  adlanan  veb-in  müştəri  proqram  vasitələri  həmin  servislərə  müraciəti  təmin 
edir.  
Ümumdünya hörümçək toru. İnformasiya servisi layihəsi şəklində meydana çıxan 
və sonra Ümumdünya hörümçək toruna çevrilən qlobal kompüter şəbəkəsi görünməmiş 
sürətlə  inkişaf  etməkdədir.  Bu  inkişafın  səbəbi  təkcə  aktuallıq  deyil,  həm  də  Veb 
texnologiyasının aşağidakı üstünlükləridir: 
 
İnformasiya resurslarına qlobal müraciətin təmin edilməsi; 
 
Müraciət vaxtına hədd yoxdur, istənilən vaxt müraciət mümkündür; 
 
Müxtəlif tematikalara aid olan iri həcmli informasiya resurslarına sərbəst müraciət 
imkanının olması; 

 
209 
 
Naviqasiya üsulunun sadə və təbiiliyi; 
 
Sistemin açıq xarakterli olması – Veb açıq sistem standartlarına əsaslanır; 
 
İnformasiya resurslarının çap edilməsi üçün sistemin açıq olması (Veb-də heç bir 
mərkəzi idarəetmə orqanı yoxdur, bu, başdan-başa könüllülər sistemidir); 
 
Veb-də informasiyanın nəşrə hazırlanmasının sadəliyi; 
 
Həm server, həm də müştəri proqram təminatına azad müraciətin mümkünlüyü; 
 
İnformasiya resurslarının paylanması amilinin istifadəçi üçün şəffaflığı və aparat-
proqram platformalarının yekcins olmaması; 
 
İstifadəçidən tələb olunan ixtisas səviyyəsinin minimumluğu və s. 
Veb-in funksiyaları nədən ibarətdir? 
Hər şeydən əvvəl qeyd edək ki, İnternetin digər informasiya servisləri kimi, Veb-in 
arxitekturası  da  ―müştəri  –  server‖  prinsipinə  əsaslanır.  Sistemin  informasiya  resursları 
Veb-serverlərdə  hipermətn  və  ya  hipermediya  formasında  saxlanır.  Veb-serverin  infor-
masiya  resursları  həm  öz  aralarında,  həm  də  digər  serverlərdəki  resurslarla  hiperiqti-
baslarla əlaqələndiklərindən, qlobal informasiya hiperməkanı yaranır. Veb-serverlərdəki 
informasiya  resurslarının  hipermətn  təqdimatı  (veb-səhifələr)  və  multimediya  resursları 
(şəkillər, audio-video verilənlər və s.) HTML dilinə əsaslanır.  
Beləliklə, Veb - bircins olmayan (hipermətn+multimediya) qlobal paylanmış infor-
masiya sistemidir. 
Veb-müştərilərinin  proqram  təminatı  veb-brauzer  adlanır.  Veb-brauzer  istifadəçiyə 
sorğu  vermək  imkanı  yaratmaqla  yanaşı,  həm  də  cavabı  öz  kompüterinin  ekranında 
almağa,  çap  etməyə,  öz  diskində  saxlamağa,  Veb-in  paylanmış  informasiya  resursları 
fəzasında hiperiqtibaslar üzrə naviqasiya aparmağa şərait yaradır.  
Veb-in  instrumental  vasitələri  istifadəçi  ilə  veb-server  arasında  əks-əlaqə  yarat-
maqla, müəyyən proqramların serverdə icrasına nail olmaq imkanı da yaradır. Bu halda 
server  nəticəni  münasib  formaya  salaraq  istifadəçi  kompüterinin  ekranına  çıxarır.  Bu 
prinsip paylanmış VB-yə telekommunikasiya vasitələri ilə müraciət zamanı geniş tətbiq 
edilir.  
8.9.2. Veb-in informasiya resursları 
Veb-in  informasiya  resursları  hipermətn  konsepsiyasına  əsasən  təşkil  edilir.  Bu 
konsepsiyanın məğzi ondan ibarətdir ki, Veb mühitində təqdim edilən sənədlər əlahiddə 

 
210 
və  bölünməz  tam  deyildir.  Burada  informasiya  resursu  vahidi  kimi  həm  bütövlükdə 
sənəd,  həm  də  onun  əvvəlcədən  işarələnmiş  fraqmentləri  götürülə  bilir.  Bundan  əlavə, 
veb-serverdə  sənədlər  və  ya  fraqmentlər  arasındakı  hiperiqtibaslar  əvvəlcədən  təyin 
edilmiş  şəkildə  olur.  Bu  qayda  ilə  sənədlərin  mürəkkəb  strukturu  yaradılır.  İstifadəçi 
istədiyi sənədə və ya fraqmentə istədiyi ardıcıllıqla baxa bilir.  
Hipermətn dedikdə, bir-biri ilə hiperiqtibas adlanan məzmun əlaqələri olan sənədlər 
çoxluğu nəzərdə tutulur. Hipermətn elə   mürəkkəb strukturlaşdırılməş mətndir ki, onun 
strukturu  istifadəçiyə  görünür.  Hipermətnlə  işləmək  üçün  veb-brauzer  adlanan 
proqramdan istifadə edilir. Adi mətn xətti quruluşlu olduğundan, ona əvvəldən-axıra və 
ya axırdan-əvvələ  ardıcıl baxmaq olar. Lakin hipermətn qeyri-xətti quruluşludur. Buna 
görə  hipermətnə  istənilən  qaydada  baxmaq  mümkündür.  Bu  xassəsinə  görə,  hipermətn 
elektron lüğətlərin, ensiklopediyaların, dərsliklərin və s. qurulması üçün çox səmərəlidir. 
Hipermətn  ideyası  ilk  dəfə  ABŞ  prezidenti  T.  Ruzveltin  elm  üzrə  məsləhətçisi  V. 
Buş tərəfindən irəli sürülsə də, yalnız 20 il sonra, 1965-ci ildə amerika alimi T.Nelson 
tərəfindən reallaşdırıldı. 
 
8.9.3. Veb texnologiyalarının baza standartları 
Artıq qeyd edildiyi kimi, Veb ―müştəri  – server‖ arxitekturası ilə yaradılmış geniş 
istifadəçilər  çoxluğuna  bircins  olmayan  aparat-proqram  platformalarında  sadə  müraciət 
təmin edən informasiya-kommunikasiya sistemidir. Bu sistemi yaratmaq üçün: informa-
siya  resurslarının  təqdimatı  vasitələrini;  həmin  resursların  təkrarsız  identifikasiyası 
üsullarını;  və  müştəri  ilə  server  arasında  informasiya  mübadiləsi  prosedurlarını  stan-
dartlaşdırmaq lazım gəlmişdir. 
Veb  üçün  yaradılan  standartlara:  hipermətn  dili  olan  HTML  (Hypertext  Markup 
Language), universal resurs lokatoru (göstəricisi)  URL (Universal Resource Locator) və 
hipermətnlərin  ötürülməsi  protokolları  HTTP  (Hypertext  Transfer  Protocol)  misal 
göstərilə bilər. Bundan əlavə, veb-serverin funksiyalarının genişləndirilməsi imkanlarını 
təmin etmək üçün universal şlüz interfeysi  CGL (Common Gateway İnterface) standartı 
yaradılmışdır.  
HTML  dili.  Bu,  nişanlama  (разметка)  dilləri  kateqoriyasına  aiddir.  Bu  dillər 
müəyyən  mətndə  bu  və  ya  digər  dildə  ayırıcı  işarələr  yerləşdirməyə  imkan  verir  ki, 
həmin  işarələrin  köməyi  ilə  mətnin  fraqmentlərini  ayırmaq  mümkün  olur.  Bu  prosedur 

 
211 
mətnin  nişanlanması  adlanır.  İlk  nişanlama  dili  1970-ci  ildə  yaradılmış  Tex  dilidir.Bu, 
riyaziyyat,  fizika  və  informatika  sahəsindəki  nəşrləri  səhifələməyə  imkan  verir.  Digər 
nişanlama  dili  1986-cı  ildə  beynəlxalq  standart  statusu  almış  SGML  (Standard 
Generalized  Markup  Language)  dilidir  ki,  HTML  bunun  əsasında  yaradılmışdır.  Bu  dil 
teq  adlanan  xüsusi  işarələr  yığımına  malikdir.  HTML  dilinin  teqləri  ilkin  mətni 
nişanlamağa  və  kompüter  ekranında  təqdim  etməyə  imkan  verir.  Teqlər  adətən  cüt 
olurlar:  açılan  və  bağlanan  teqlər  vardır.  Beləliklə,  teqlərlə  nişanlanmış  HTML  mətni 
teqlərlə  ayrılmış  fraqmentlərin  iyerarxik  ardıcıllığından  ibarətdir.  Serverdəki  HTML 
mətninə müraciət Java dilində yazılmış Java-aplet adlanan  kiçik proqramın köməyi ilə 
həyata  keçirilir.  HTML  teqləri  ilə  nişanlanmış  mətn  adi  mətn  faylıdır.  Bu  fayl  UNİX 
platformasında  html,  MS  Windows  platformasında  isə  htm  kimi  genişləndirməyə 
malikdir. HTML fraqmenti məzmun mahiyyəti daşımır. Bu, yalnız formatlı nişanlamadır 
və  səhifənin  müştəri  kompüterinin  ekranında  təqdimatı  üçündür.  Hal-hazırda  istifadə 
edilən versiya (HTML 4.01 1999-cu ildə bəyənilmişdir). 
Universal  resurs  lokatoru  (URL).  Bu,  Veb-də  informasiya  resurslarının  unikal 
(təkrarsız) identifikasiyası (ünvanlaşdırılması) üçün istifadə edilir.  
URL:  Veb-saytın  ev  səhifəsini  (əyani  və  ya  gizli  şəkildə);  şəbəkədə  HTML-
səhifəsini  daşıyan  faylın  adını  və  yerini;  HTML-səhifəsində  hiperiqtibasın  lövbər 
nöqtəsini  (səhifə  fraqmentinin  başlanğıc  nöqtəsini);  İnternet  düyünlərində  saxlanan, 
HTML–səhifələrində  iqtibasları  olan  və  veb-brauzer  vasitəsilə  müraciət  olunan  müxtəlif 
formatlı faylları ünvanlaşdırmağa imkan verir. 
Hipermətnlərin  ötürülməsi  protokolları  (HTTP).  Bu,  müştəri  ilə  Veb-server 
arasında  informasiya  mübadiləsi  qaydasını  təyin  edən  etalon  modelin  tətbiqi  səviyyə 
protokoludur. Müştəri sorğusuna cavab verilməsi başa çatan kimi protokol serveri növbəti 
sorğuya yönəldir. 
Universal  şlüz  interfeysi  (CGL).  Bu,  veb-serveri  müxtəlif  xarıcı  proqramlara, 
məsələn VBİS-ə qoşmağa imkan verir.       
 
8.9.4. Veb informasiya resurslarına müraciət 
Veb-serverdə  saxlanan  informasiya  resursunun  əsas  vahidi  HTML-səhifəsidir.  Bu 
səhifələrin  hər  biri  ayrıca  URL  qiymətinə  malikdir  ki,  bu  qiymət  də  həmin  səhifənin 

 
212 
İnternetdə  yerini  təyin  edir.  HTML-səhifəsinə  müraciət  həmin  səhifənin  əsasını  təşkil 
edən  HTML  faylına  müraciət  kimidir.  Bu  səhifədəki  digər  qurulmuş  komponentləri 
(şəkilləri, audio-video verilənləri və s.) brauzer istifadəçi üçün şəffaf çağırır.  
Veb  informasiya  resursları  paylanmış  qarşılıqlı  əlaqəli  hipermediya  HTML-
səhifələri şəbəkəsi təşkil edir ki, bu şəbəkənin də zirvəsi (baş səhifəsi) HTML-səhifəsi və 
onun fraqmentləri, budaqları isə HTML-səhifələrindəki nişanlama teqləri ilə təyin edilən 
hiperiqtibaslardır.  Bu  və  ya  digər  veb-saytın  informasiya  resurslarına  müraciət  adətən 
həmin  saytın  ―ev  səhifəsi‖nə  müraciətlə  başlanır,  sonra  isə  naviqasiya  əlaqələrinin 
köməyi  ilə  davam  etdirilir.  Veb-dəki  informasiya  resurslarının  əksəriyyəti  bütün 
istifadəçilər üçün açıqdır. Bəzi hallarda müəyyən resurslara müraciət üçün əvvəlcə veb-
serverdə  qeydiyyata  düşmək  lazım  gəlir.  Elə  resurslar  da  vardır  ki,  onlara  müraciət 
xüsusi  səlahiyyət  (parol)  tələb  edir.  VB  məhz  belə  resurslardandır.  Bu  resurslara 
müraciət  Veb-in  axtarış  maşınlarının  köməyi  ilə  həyata  keçirilir.  Axtarış  servislərinə: 
AltaVista, Яndex və s. misal göstərilə bilər. 
 
8.9.5. Veb, JavaScript və Java 
HTML dilinin ilkin versiyalarının zəif cəhəti onun təqdim etdiyi informasiya resur-
sunun  statik  xarakter  daşıması  idi.  Bu  problemi  həll  etmək  üçün  Netscape  Commu-
nication  kompaniyası  aparat-proqram  platformalarından  asılı  olmayan    Javascript  dilini 
yaratdı. Bununla əlaqədar olaraq, HTML dilinə xüsusi ―script‖ teqi daxil edildi ki, bu teq 
də  Javascript  dilində  yazılmış  proqramı  HTML-səhifəsinə  quraşdırmağa  imkan  verdi. 
Javascript proqramlarına scriptlər və ya ssenarilər deyilir. Scriptlər və ya senarilər (Job 
Control  Language  –  JCL,  Perl  və  s.)  əslində,  şərhedici  köməkçi  dillərdir.  Bu  dillər 
Javascript  dili  ilə  yanaşı,  uğurla  tətbiq  edilir.  HTML-səhifələrinə  quraşdırılmış 
Javascript  scriptləri  müəyyən  şəraitlər  yarandıqda,  məsələn,  mışın  kursorunu  ekranın 
müəyyən sahəsinə gətirmək lazım olduqda icra edilir. 
İnformasiya  texnologiyalarının  sonrakı  inkişafına  Sun  Microsystems  kompa-
niyasında 1995-ci ildə yaradılan Java dili böyük təsir etdi. Bu, HTML-səhifələrinə ―icra 
edilən məzmun‖ daxil etməyə imkan verdi. 
 
8.9.6. Yeni Veb texnologiyaları 

 
213 
Son  illərdə  mövcud  olan  veb-texnologiyalarının  məlum  qüsurlarını  aradan 
qaldırmaq istiqamətində gərgin iş  aparılır.  Bu işlər göstərir ki,  Veb-in  baza  elementləri 
olan hipermətn nişanlama dili HTML-də, universal resurs lokatoru URL-də və hipermətn 
resurslarının  ötürülməsi  protokolu  HTTP-də  köklü  dəyişikliklər  etməyə  kəskin  ehtiyac 
vardır. 
Yeni veb texnologiyaları 1998-ci ildə qəbul edilmiş standarta əsaslanır. Bu standarta 
əsasən  HTML  nişanlama  dilinin  imkanlarını  genişləndirən  XML  (Extensible  Markup 
Language)  nişanlama  dilindən  istifadəyə  keçid  nəzərdə  tutulur.  Mövcud  texnologiyada 
qapalı HTML-ə həvalə edilmiş funksiyalar sözügedən standarta əsaslanan yeni nəsil Veb-
də modul prinsipində qurularaq açıq modul vasitəsilə icra ediləcəkdir. HTML-dən fərqli 
olaraq XML dili XML-sənədinin məzmununu da nişanlamağa imkan verir. Beləliklə, yeni 
veb  texnologiyaları  XML  platformasına  əsaslanacaqdır.  XML  platformasının  standartla-
rında  informasiya  resurslarının  identifikasiyası  URL  mexanizmindən  prinsipial  surətdə 
fərqlənən URİ (Universal Resource İdentifier) mexanizminə keçid nəzərdə tutulur ki, bu 
da  resursları  təkcə  yerləşdiyi  yer  üzrə  deyil,  həm  də  bəzi  mücərrəd  adlar  üzrə  də 
iqtibaslaşdırmağa  imkan  verir.  Bu  məqsədlə  yeni,  XML  protokolları  işlənib  hazırlanır. 
XML-səhifəsində metaverilən də nəzərdə tutulur. 
Yeni veb texnologiyaları platformasının əsas prinsipial qoyuluşu mövcud platforma 
ilə  uyuşanlığı  da  nəzərdə  tutur.  Yəni,  yeni  texnologiyada  HTML  dilində  təqdim  edilən 
resurslarla  da  manesiz  işləmək  mümkün  olacaqdır.  XML  platformasının  bir  sıra 
standartları artıq geniş tətbiq edilməkdədir. Məsələn, XML dili elektron biznesdə tətbiq 
edilir.    XML  ilə  VB  dili  olan  SQL  arasında  əlaqələrin  yaradılması  üzərində  gərgin  iş 
gedir. Bu, VB texnologiyalarının da XML platformasına keçirilməsi ilə nəticələnəcəkdir. 
Yəni XML-ə yönəldilmiş VBİS yaradılması qaçılmazdır.  
XML  platforması  həm  də  Veb-in  elmtutumluluğunu  və  texnoloji  mükəmməlliyini 
təmin  etmək  üçün  təməl  təşkil  edir.  Bu,  semantik  Veb  yaradılması  deməkdir.  Bu  isə 
yalnız sintaksis mahiyyətli olan XML-sənədinə də yenidən baxılmasını tələb edəcəkdir. 
 
8.9.7. Həllini gözləyən problemlər 
Artıq  bir  neçə  illik  intensiv  inkişafdan  sonra  Veb  texnologiyalarının  keyfiyyətcə 
təkmilləşdirilməsi imkanları tükənmişdir.  

 
214 
Veb texnologiyaları əlavələrinin təkamülünə əsas əngəl  HTML dilinin zəif cəhətləri 
və  funksional  məhdudiyyətləri  olmuşdur.  Belə  ki,  HTML  dili  qapalı  dil  olduğundan, 
lazım gəldikdə dilin funksional imkanlarını genişləndirmək üçün istifadəçiyə yeni teqlər 
daxil  etməyə  imkan  vermir.  Bundan  əlavə,  möxcud  veb  texnologiyası  informasiya 
resurslarını  (URL-in  köməyi  ilə)  yalnız  yerləşdiyi  yer  üzrə  identifikasiya  edir 
(ünvanlaşdırır),  halbuki  daha  mücərrəd  identifikasiya  vasitələrinə  ehtiyac  vardır.  Çünki 
mövcud  identifikasiya  metodunda,  resurs  yerini  dəyişən  kimi,  veb-serverdəki  iqtibaslar 
pozularaq ―asılı‖ vəziyyətə düşür. HTML–səhifəsində təqdim edilən sənədlərin quruluşu, 
semantikası və digər xassələrinin təsvirini vermək üçün metaverilənə yer yoxdur. Buna 
görə  də  HTML-səhifəsinin  quruluşu  və  məzmununun  düzgünlüyünə  nəzarət  etmək 
mümkün olmur. Bu problemlər HTML dilinin Veb səhifəsinin məzmunca nişanlanmasına 
deyil, yalnız kompüter ekranında təqdimat formatına yönəlik olması ilə bağlıdır. HTML-
səhifəsində metaverilənin olmaması daha məqsədyönlü axtarışa imkan vermir. 

 
215 
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
Алексеев А., Евсеев Г., Мураховский В., Симонович С. Новейший самоучитель 
работы на компьютере. М.: ИнформКом-Пресс, 2001. 
2.
 
Ананьин  В.И.  Корпоративные  стандарты  —  точка  опоры  автоматизации  // 
СУБД. 1997. № 5-6. 
3.
 
Аузан  В.,  Шпагина  М.  Новая  экономика  //  Эксперт-Интернет.  2000.  №  1.  29 
мая. 
4.
 
Аузан В. Бизнес на интеллекте // Эксперт. 2001. № 16. 23 апр. 
5.
 
Байгарова  Н.С.,  Бухштаб  Ю.А.,  Горный  А.А.,  Евтеева  Н.Н.,  Лялин  В.Ю., 
Монастырский А.В., Стрелков А.Ю. Методы индексирования и поиска изображений 
и видеоданных на  основании визуального содержания  //  Сборник  трудов  Второй 
всероссийской конференции «Электронные библиотеки: перспективные методы и 
технологии, электронные коллекции», Протвино, 26—28 сентября 2000 г. 
6.
 
Белоногов  Г.Г.,  Котов  Р.Г.  Автоматизированные  информационно-поисковые 
системы. М.: Сов. радио, 1968. 
7.
 
Бойко  В.В.,  Савинков  В.М.  Проектирование  баз  данных  информационных 
систем. М.: Финансы и статистика, 1989. 
8.
 
Васкевич Д. Стратегии «клиент — сервер»: Руководство по выживанию для 
специалистов в области реорганизации бизнеса. Киев: Диалектика, 1996. 
9.
 
Вейнер П. Языки программирования Java и JavaScript. M.: ЛОРИ, 1998. 
10.
 
Вендров  A.M.  Проектирование  программного  обеспечения  экономических 
информационных систем. М.: Финансы и статистика, 2000. 
11.
 
Вендров A.M. СЛ-технологии. Современные методы и средства проектирования 
информационных систем. М.: Финансы и статистика, 1998. 
12.
 
Вербовецкий А.А. Основы компьютерной технологии. М.: Алекс, 2000. 
13.
 
Винер  Н.  Кибернетика  или  управление  и  связь  в  животном  и  машине.  М.: 
Советское радио, 1968. 
14.
 
Грошев А.С. Информатика. Учебник для вузов. Архангельск, 2009. 
15.
 
Дарнел P. JavaScript Справочник. СПб.: Питер, 2000. 
16.
 
Дейт К. Введение в системы баз данных. 6-е изд.: Пер. с англ. М.: Вильяме, 1999. 
17.
 
Дейт К. Руководство по реляционной СУБД DB2 / Пер. с англ. и предисл. М.Р. 
Когаловского. М.: Финансы и статистика, 1988. 

 
216 
18.
 
Денисов A. Internet Explorer 5.5: Справочник. СПб.: Питер, 2001. 
19.
 
Доброе  Б.В.,  Лукашевич  Н.В.  Тезаурус  и  автоматическое  концептуальное  ин-
дексирование в университетской информационной системе РОССИЯ // Сборник 
трудов  Третьей  всероссийской  конференции  «Электронные  библиотеки: 
перспективные  методы  и  технологии,  электронные  коллекции»,  Петрозаводск, 
11-13 сентября 2001 г. 
20.
 
Дрибас В.П. Реляционные модели баз данных. Минск: Изд-во БГУ, 1982. 
21.
 
Емельянов Н.Е. Введение в СУБД ИНЕС. М.: Наука, 1988. 
22.
 
Замулин  А.В.  Системы  программирования  баз  данных  и  знаний.  Новосибирск: 
Наука, 1990. 
23.
 
Интернет.  Всемирная  компьютерная  сеть:  Практическое  пособие  и  путево-
дитель. М.: Синтез, 1995. 
24.
 
Информатика. Базовый курс: Учебник для вузов / Под ред. СВ. Симоновича. 
СПб.: Питер, 2002. 
25.Информатика.  Компьютерная  техника.  Компьютерные  технологии.  /  Посо-
бие под ред. О.И.Пушкаря.- Издательский центр "Академия", Киев, - 2001 г. 
26.
 
Информатика  /  Под  ред.  П.В.  Конюховского,  Д.Н.  Колесова.  СПб.:  Питер, 
2000. 
27.
 
Информатика./Под ред. Н.В. Макаровой. М.: Финансы и статистика, 2001. 
28.
 
Информатика:  Учебник  для  экономических  специальностей  высших  учебных 
заведений / Под ред. Н.В. Макаровой. М.: Финансы и статистика, 2001. 
29.
 
Информационные системы общего назначения: Пер. с англ. / Под ред. Е.Л. Ющен-ко. 
М.: Статистика, 1975. 
30.
 
Ищбовецкий А.А. Основы компьютерной технологии. М.: Алекс, 2000. 
31.
 
Калиниченко Л.А. Методы и средства интеграции неоднородных баз данных. М.: 
Наука, 1983. 
32.
 
Калиниченко  Л.А.  Стандарт  систем  управления  объектными  базами  данных 
ODMG-93:  Краткий  обзор  и  оценка  состояния  //  СУБД.  1996.  №  1.  С.  102-
109. 
33.
 
Каляное  Т.Н.  CASE.  Структурный  системный  анализ  (автоматизация  и  при-
менение). М.: ЛОРИ, 1996. 

 
217 
34.
 
Карабин П.Л. Язык программирования Java. Создание интерактивных приложений 
для Internet. M.: Познавательная книга, 2001. 
35.
 
Карминский  A.M.,  Нестеров  П.В.  Информатизация  бизнеса.  М.:  Финансы  и 
статистика, 1997. 
36.
 
Клименко СВ., Крохин И.В., Кущ В.М., Лагутин Ю.Л. Электронные документы в 
корпоративных сетях. М.: Анкей-Экотренд, 1999. 
37.
 
Когаловский М.Р. Абстракции и модели в системах баз данных // СУБД. 1998.  
38.
 
Когаловский  М.Р.  Перспективные  технологии  информационных  систем.  М.: 
ДМК-Пресс: Компания АйТи, 2003. 
39.
 
Когаловский М.Р. Технология баз данных на персональных ЭВМ. М.: Финансы 
и статистика, 1992.  
40.
 
Когаловский  М.Р.  XML:  возможности  и  перспективы.  Ч.  1.  Платформа  XML  и  ее 
стандарты // Директор информационной службы. Январь 2001. С. 24—28. 
41.
 
Когаловский  М.Р.  XML:  возможности  и  перспективы.  Ч.  2.  Базы  данных  XML, 
семантика XML-документов, перспективы // Директор информационной службы. 
Февраль 2001. С. 16-20. 
42.
 
Когаловский  М.Р.  XML:  сферы  применения  //  Директор  информационной 
службы. Апрель 2001. 
43.
 
Когаловский М.Р. Электронные библиотеки — развитие продолжается / МАИК 
«Наука/Интерпериодика» // Программирование. 2002. № 4. 
44.
 
Когаловский  М.Р.  Энциклопедия  технологий  баз  данных.  М.:  Финансы  и 
статистика, 2002. 
45.
 
Компьютер для тех, кому некогда / Под ред. Ф.И. Струнина. М., 2001. 
46.
 
Королев  Л.Н.  Методы  выборки  нужного  слова  из  словаря  //  Вычислительная 
техника / ИТМ и ВТ АН СССР, 1958. 
47.
 
Коуз  Р.  Природа  фирмы  //  Теория  фирмы.  СПб.:  Экономическая  школа, 
1995. 
48.
 
Кузнецов  С.Д.  Развитие  идей  и  приложений  реляционной  СУБД  System  R  // 
Итоги науки и техники. Сер. Вычислительные науки. Том 1. М.: ВИНИТИ, 1989. 
С. 3-75. 
49.
 
Кураленок  И.Е.,  Некрестьянов  И.С.  Оценка  систем  текстового  поиска  /  МАИК 
«Наука/Интерпериодика» // Программирование. 2002. № 4. 

 
218 
50.
 
Курбаков К.И. Кодирование и поиск информации в автоматическом словаре. М.: 
Радио и связь, 1968. 
51.
 
Кушниренко  А.Г.,  Леонов  А.  Г.,  Кузьменко  М.А.  и  др.  Информационная 
культура: Новые информационные технологии. М.: Дрофа, 2000. 
52.
 
Ладыженский  Г.М.  Архитектура  корпоративных  информационных  систем  // 
СУБД. 1997. № 5-6. 
53.
 
Майминас  Е.З.  Информационное  общество  и  парадигма  экономиической 
теории // Вопросы экономики. 1997. № 11. 
54.
 
Мартин Дж. Организация баз данных в вычислительных системах: Пер. с англ. 
/ Под ред. и с предисл. А.А. Стогния и А.Л. Щерса. М.: Мир, 1980. 
55.
 
Матвеев  Л.А.  Компьютерная  поддержка  решений.  СПб.:  Специальная  лите-
ратура, 1998. 
56.
 
Мелихова Л. Интернет: Энциклопедия. СПб.: Питер, 2001. 
57.
 
Мине  Г.,  Шнайдер  Д.  Метакапитализм  и  революция  в  электронном  бизнесе: 
какими будут компании и рынки в XXI веке. М.: Альпина, 2001. 
58.
 
Михайлов A.M., Гиляровский Р.С., Черный А.И. Основы информатики. М.: Наука, 
1968. 
59.
 
Могилев А.В., Пак Н.И., Хеннер Е.К. Информатика. М.: Академия, 2001. 
60.
 
Некрестьянов  И.,  Пантелеева  Н.  Системы  текстового  поиска  для  Веб  /  МАИК 
«Наука/Интерпериодика» // Программирование. 2002. № 4. 
61.
 
Нербовецкий А.А. Основы компьютерной технологии. М.: Алекс, 2000. 
62.
 
Нотон П. Java: Справочное руководство: Пер. с англ. М.: Восточная книж-
ная компания, 1996. 
63.
 
Основы экономической информатики/Под  ред. А.Н. Морозевича. Минск: БГЭУ, 
1998. 
64.
 
Паттерсон  Л.  Использование  HTML 4.O.  Ясно,  кратко, надежно.  М.: Диа-
лектика, 1999. 
65.
 
Питтс Н. XML за рекордное время: Пер. с англ. М.: Мир, 2000. 
66.
 
Попов Э.В. Общение с ЭВМ на естественном языке. М.: Наука, 1982. 
67.
 
Рассохин Д., Лебедев A. World Wide Web — Всемирная информационная пау-
тина в сети Internet. 2-е изд. М.: Химический ф-т МГУ, 1997. 

 
219 
68.
 
Саймон А. Стратегические технологии баз данных: Пер. с англ. / Под ред.  и с 
предисл. М.Р. Когаловского. М.: Финансы и статистика, 1999. 
69.
 
Смит Дж., Смит Д. Принципы концептуального проектирования баз данных // 
Требования и спецификации в разработке программ: Пер. с англ. / Под ред. В.Н. 
Агафонова;  предисл.  А.П.  Ершова  и  В.Н.  Агафонова.  М.:  Мир,  1984.  С.  165-
198. 
70.
 
Стиглер  Д.  Экономическая  теория  информации  //  Теория  фирмы.  СПб.: 
Экономическая школа, 1995. 
71.
 
Стомингс В. Компьютерные системы передачи данных. 6-е изд. М.; СПб.; Киев: 
Вильяме, 2002. 
72.
 
Стомингс В. Операционные системы. Внутреннее устройство и принципы 
проектирования. 4-е изд. М.; СПб.; Киев: Вильяме, 2002. 
73.
 
Сэлтон  Г.  Автоматическая  обработка,  хранение  и  поиск  информации:  Пер.  с 
англ. / Под ред. А.И. Китова. М.: Сов. радио, 1973. 
74.
 
Тамбовцев  В.Л.  Пятый  рынок:  экономические  проблемы  производства  ин-
формации. М.: Изд-во МГУ, 1993. 
75.
 
Тиори Т., Фрай Дж. Проектирование структуры баз данных: В 2 кн.: Пер. с англ. 
/ Под ред. и с предисл. В.И. Скворцова. М.: Мир, 1985. 
76.
 
Ульман Дж. Управление памятью для всех. Киев: Диалектика, 1996. 
77.
 
Ульман Дж. Основы систем баз данных: Пер. с англ. / Под ред. и с предисл. М.Р. 
Когаловского. М.: Финансы и статистика, 1983. 
78.
 
Ульман  Дж.,  Видом  Дж.  Введение  в  системы  баз  данных:  Пер.  с  англ.  М.: 
ЛОРИ, 2000. 
79.
 
Фактор  трансакционных  издержек  в  теории  и  практике  российских  ре-
форм / Под ред. В.Л. Тамбовцева. М.: ТЕИС, 1998. 
80.
 
Фридман  А.Л.  Основы  объектно-ориентированной  разработки  программмных 
систем. М.: Финансы и статистика, 2000. 
81.
 
Холмогоров В. Основы Web-мастерства. СПб.: Питер, 2001. 
82.
 
Храмцов П.Б., Брик С.А., Русак A.M., Сурин А.И. Основы Wеb-технологий. 
М.: Интернет-университет информационных технологий, 2003. 
83.
 
Цаленко М.Ш. Моделирование семантики в базах данных. М.: Наука, 1989. 

 
220 
84.
 
Цаленко  М.Ш.  Семантические  и  математические  модели  баз  данных  //  Итоги 
науки и техники. Сер. Информатика. Т. 9. М.: ВИНИТИ, 1985. 
85.
 
Цикритзис  Д.,  Лоховски  Ф.  Модели  данных  /  Пер.  с  англ.  и  предисл.  О.М. 
Вейнерова. М.: Финансы и статистика, 1985. 
86.
 
Шпагина  М.  Ревизия.  Стоит  ли  отвергать  ценность  новой  экономики 
//Эксперт-Интернет. 2001. № 6. 10 сентябрь. 
87.
 
ШуленинА. Процессор запросов Microsoft SQL Server// СУБД. 1998. № 3. С. 37-56. 
88.
 
Экономическая  информатика  /Под  ред.  П.В.  Конюховского,  Д.Н.  Коле-
сова. СПб.: Питер, 2000. 
89.
 
Язык  описания данных  КОДАСИЛ:  Пер.  с  англ.  /  Под  ред.  и  с  предисл.  М.Р  Ко-
галовского и Г.К. Столярова. М.: Статистика, 1981. 
90.
 
Ярдени Э. Экономические последствия мира // www.cfln.ru / chuvakhin/ecp-
y.shtml 
91.
 
Ясин Е.Г. и др. Экономическая информация. М.: Статистика, 1974. 
92.
 
Alter  S.  Information  Systems.  The  Foundation  of  E-Business.  4
lh
  ed.  Prentice 
Hall, 2002. 
93.
 
Curtis  G.,  Cobham  D.  Business  Information  Systems.  Analysis,  Design  and 
Practice. 4
th
 ed. Prentice Hall, 2002. 
94.
 
 Laudon  K.,  Laudon  J.  Management  Information  Systems.  New  Approaches  to 
Organization & Technology. 6
lh
 ed. Prentice Hall, 2002. 
95.
 
Yardeni  E.  The  Economic  Consequences  of  The  Peace.  Deutsche  Morgan 
Grenfell, Topical Study 35. May 7. 1997.  
96.
 
Arrow К. Information and Economic Behavior // The Economics of Information. 
Cambridge, Mass., Belknap Press, 1984. 
97.
 
Bell D. The Coming of Post-Industrial Society. N.Y.: Basic Books, 1976. 
98.
 
Drucker  P.  On  the  Profession  of  Management.  Harvard  Business  School  Press, 
1998. 
99.
 
Stigler G.J. The Economics of Information // Journal of Political Economy.  1961. 
Vol. 69. № 3. June.  
100.
 
Ware L.C. The State of the CIO. The Changing Role of Chief Information Officer 
2002-2003 // CIO Research Series. 2001. 

 
221 
101.
 
Yardeni E. The Economic Consequences of the Peace. Deutsche Morgan Grenfcll 
Topical Study № 35. 1997. May 7.  
102.
 
ANSI/NISO  Z39.85-2001.  Dublin  Core Metadata  Element Set. National Information 
Standards  Organization,  2001  // 
http:  //  www.niso.org/standards/reso-urces/Z39-85.pdf
 
Text Retrieval Conferences (TREC) // 
http://trec.nist.gov/
 
103.
 
HTML  4.01  Specification.  December,  1999  //http://www.w3.org/  TR  /1999/ 
REC-htmHO 1-19991224 World Wide Web Consortium // 
http://www.w3.org/
 
 

 
222