Isabayeva asida yusufjonovna bolalarni nutqini o‘stirish

2-Bolalarni to‘g‘ri talaffuzga o‘rgatishning asosiy vazifalari. Tilni amalda o‘zlathtirish ona tilining barcha tovush birliklarini (to­vush - bo‘g‘in - ibora - matn) tinglab ajratib olish va ulami to‘g‘ri talaffuz qilishni nazarda tutadi, shuning uchun maktabgacha yosh­dagi bolada tovushli talaffuz qilishni shakllantirish borasidagi ishlar muntazam ravishda olib borilishi lozim.
Ohang, tembr, pauza, urg‘ulashning turli xillari tovush ifodaliligining muhim vositalari hisoblanadi. Bolaga intonatsiyadan to‘g‘ri foydalanishni, bildirilayotgan fikrning nafaqat mazmuniy ahamiyatini, balki emotsional xususiyatlarini ham bergan holda, uning intonatsion tasvirini qurishni o‘rgatish juda muhim. Shu bilan parallel ravishda, vaziyatdan kelib chiqqan holda, talaffuz tempi, past-balandligini to‘g‘ri qo‘llash, tovushlar, so‘zlar, iboralar, gaplami aniq talaffuz qilish (diksiya) qobiliyatini shakllanti­rish ishlari ham olib borilishi lozim.
Bolalarda nutqning intonatsion jihatiga diqqat-e’tibor qaratishni tarbiyalar ekan, katta yoshli odam (pedagog) uning nutqni tinglash qobiliyatini, tembr (har bir tovushning o‘ziga xos bo‘lgan sifati) va vaznni his qilish, tovush kuchini sezishni rivojlantiradi, bu esa kelgusida musiqa tinglash qobiliyatini rivojlantirishga ham ta’sir ko‘rsatadi.
Nutq intonatsiyasi, tovushning ifodaliligi ustidagi ishlar bolalarning bildirilayotgan fikrga nisbatan, matndan kelib chiqqan holda,
ovozini balandlatib yoki pasaytirib, talaffuz qilinayotgan matnga mantiqiy va emotsional urg‘u berish orqali o‘z munosabatini bildirishni o‘rganishlari uchun zarur. Buning uchun pedagog tegishli topshiriqlardan ko‘proq foydalanishi lozim.
Aynan ushbu qobiliyatlar bolaga turlicha intonatsion ifodalashni talab qiluvchi turli xildagi ravon fikrlarni tuzish - hikoya qilish, tasvirlash, mulohaza yuritish uchun zarur bo‘ladi. Tarbiyachi nutqning tovush jihatini rivojlantirar ekan, bolaga fikrlaming predmet, fikr bildirish mavzusi va tinglovchilardan kelib chiqqan holda kommunikatsiya maqsadlari va shartlariga mos kelishini hisobga olishni o‘rgatishi lozim. Nutqning past-balandligi o‘rinli bo‘lishi, tezligi esa atrofdagi muhitga va fikming maqsadiga mos kelishi lozim. Yaxshi, to‘g‘ri nutqning muhim ko‘rsatkichi bo‘lib uning ravonligi hisoblanadi.
Artikulatsion va intonatsion qobiliyatlaming uzviy bog'liqligi keng ma’nodagi tinglash va artikulatsion-talaffuz ko‘nikmalarini shakllantirishni nazarda tutadi. Ish jarayonida tarbiyachi bolalarga so‘zning tovush tarkibini, so‘zdagi urg‘u o‘rnini tinglab, aniqlay olishga, qofiya va vaznni his qilish tuyg‘usini rivojlantirishga, aniq talaffuzni, so‘zlar, iboralar, gaplarning turli intonatsion tavsiflarini bera olish qobili­yatini shakllantirishga yordam beradigan mashqlardan foydalani­shi zarur.
Bu murakkab nutqiy ko‘nikmalarni shakllantirish fonetik mashqlami takrorlashni, ulami muntazam ravishda o‘tkazishni ta­lab qiladi.