4
chizig`idan tortib to bozor narxi chizig`igacha bo’lgan oraliqdagi yuzaga
teng.Rasmdagi shtirxlangan uchburchak iste’molchi
ortiqchaligini
ifodalaydi. Iste’molchi ortiqchaligi ishlab chiqaruvchilarning umumiy sof
foydasini o’lchashga yordam berishini e’tiborga olsak, biz bu ko’satkich
yordamida davlatning bozorga aralashuvidan olinadigan qo’shimcha
foyda yoki zararni iste’molchi ortiqchaligining natijaviy o’zgarishni
o’lchash yordamida aniqlashimiz mumkin.Iste’molchi va ishlab
chiqaruvchi ortiqchaligi yordamida davlatning iqtisodiy siyosatini
baholash mumkin. Biz oldingi boblarning
birida narxlarni davlat
tomonidan nazorat qilinishi, ya’ni davlat tomonidan o’rnatiladigan
maksimal va minimal narxlar va bu siyosatning iqtisodiy oqibatlari
to’g`risida gapirgan edik.Faraz
qilaylik, tovarga davlat tomonidan
maksimal narx.Narx davlat tomonidan nazorat qilinganda iste’molchi va
ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining grafikdagi tasviri. Maksimal narx
o’rnatilganda bir qator ishlab chiqaruvchilar (xarajatlarini
maksimal
narxda qoplay olmagani uchun) bozordan siqib chiqariladi va ishlab
chiqariladigan va sotiladigan mahsulot hajmi
Qe
dan
Q1
gacha kamayadi.
Tovarni sotib olishni davom ettirayotgan iste’molchilar tovarni past
narxda sotib oladilar va ularning iste’mol ortiqchaligi oshadi.
Ushbu
oshgan ortiqchalik grafikda qo’shshtrixlangan
A to’rtburchak yuzi bilan
ifodalangan. Lekin bir qator iste’molchilar tovar hajmi qisqargani uchun
uni sotib ololmaydilar. Ularning iste’mol ortiqchaligining qisqarganligi
shtrixlangan
V uchburchak yuziga teng. Demak, iste’molchi
ortiqchaligining sof o’zgarishini quyidagicha aniqlash mumkin.
ист.
A B
,
(1)
bu erda,
ист.
- iste’molchi ortiqchaligining sof o’zgarishi.
Rasmdan ko’rinib turibdiki,
A B bo’lgani uchun sof
iste’molchi ortiqchaligi musbat
ист. 0.
5
Endi ishlab chiqaruvchi ortiqchaligini qaraymiz. Bozorda qolib
ishlab chiqarishni davom ettirayotgan
ishlab chiqaruvchilar bozor
narxidan past narxda
Q1
hajmda mahsulot ishlab chiqaradi.
Ishlab chiqaruvchilar grafikda ko’rsatilgan
A to’rtburchak yuziga teng
bo’lgan iste’molchi ortiqchaligini yo’qotadilar. Bozordan siqib
chiqarilgan ishlab chiqaruvchilar tomonidan yo’qotilgan ishlab
chiqaruvchi ortiqchaligi esa
S uchburchak yuzi bilan ifodalangan. Demak,
ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining umumiy o’zgarishi teng:
i/ch
A C,
(2)
bu erda, i/ch - ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining sof o’zgarishi.
Maksimal narx o’rnatilganda asosiy yo’qotishlar ishlab chiqaruvchilar
zimmasiga to’g`ri keladi.Rasmdan ko’rinib turibdiki, narxni nazorat qilish
umumiy yalpi ortiqchalikning ma’lum qismini yo’qotishga olib keladi va
ushbu yo’qotishga to’liq yo’qotish deyiladi.Ortiqchaliklarning umumiy
o’zgarishini aniqlash uchun biz iste’mochi ortiqchaligi o’zgarishi ist. va
ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi o’zgarishi i/ch ni qo’shamiz.
ист.
и/ч
A B (
A C)
A B A C
Dostları ilə paylaş: