Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti iqtisodiyot nazariyasi
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
25-rasm. MR =MC
Sof monopoliya sharoitida MR =MC sharti bajarilganda ishlab chiqaruvchining foydasi maksimallashadi. Bu shartga Qm nuqtasidagi ishlab chiqarish hajmi to‘g‘ri keladi. Ushbu nuqtadan yuqoriga talab egri chiziqqacha perpendikulyar chiziq ko‘tarilsa, maksimal foydani ta’minlab beruvchi narx Pm aniqlanadi. Pm dan yuqori narxni belgilash uchun monopolist talab egri chizig‘i bo‘yicha chapga tepaga surilishi kerak, ammo bunda sotuvlar hajmi Qm ga nisbatan kamayib, foydani ham qisqartiradi. Agarda monopolist Pm dan pastroq narxni belgilasa, uning me’yoriy xarajatlari me’yoriy daromaddan oshib ketib, yalpi daromad hamda foyda kamayadi. Shunday qilib, monopol hukmronlik mavjudligida me’yoriy daromad narxdan pastroq, talab egri chizig‘i esa qiya bo‘ladi (sof raqobat sharoitida ushbu chiziq absolyut elastik, ya’ni gorizontal ko‘rinishga ega bo‘ladi) va bu monopol firmaga qo‘shimcha foyda keltiradi. Demak, talab elastikligi qanchalik yuqori bo‘lsa, monopoliyaning faoliyati sof raqobat sharoitiga shunchalik yaqin bo‘ladi va aksincha noelastik talab monopoliyaga narxlarni oshirish va monopol daromad olish imkoniyatini yaratadi. Bozorning monopolizatsiya darajasini aniqlash uchun Gerfindal indeksidan foydalaniladi: bu yerda H –ishlab chiqarishning bir yerga to‘planishi, pi – firmaning bozordagi ulushi (foizda). Hozirgi iqtisodchilarning fikri bo‘yicha, monopoliyalarning tarqalishi quyidagi uchta sababga ko‘ra iqtisodiy samaradorlikni pasaytiradi: 57 Monopolistning foydani maksimallashtiradigan ishlab chiqarish hajmi sof raqobat sharoitdagi ishlab chiqarish hajmiga nisbatan pastroq, narxi esa yuqoriroq bo‘ladi. Bu iqtisodiyotda resurslar to‘liq ishlatilmasligiga va jamiyat uchun zarur bo‘lgan mahsulotning bir qismi ishlab chiqarilmasligiga olib keladi. Bozorda yagona sotuvchi bo‘lgani sababli monopolist ishlab chiqarish xarajatlarni qisqartirishga harakat qilmaydi. Unda ishlab chiqarishni yangilash, ilg‘or texnologiyani qo‘llash uchun rag‘bat yo‘q. Yangi firmalar uchun monopoliyalashtirilgan tarmoqlardagi to‘siqlar mavjudligi hamda monopolistlar bozordagi o‘z hukmronligini saqlab qolishi uchun bor kuchini va katta mablag‘larining sarflanishi iqtisodiy samaradorlikka salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Aynan shuning uchun barcha bozor iqtisodiyotiga ega bo‘lgan mamlakatlarda monopol hukmronlikni nazorat va cheklab turuvchi monopoliyaga qarshi qonunlar amal qiladi. Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|