Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti oziq-ovqat sanoati mashina va

 
- minimal o‗lcham; 

o‘r
- o‗rtacha 
o‗lcham. 
Yuzaning solishtirma maydoni - 
F
s
( m
2
/m
3
): 
L
n
G
F
c




(6.6) 

---

28 
bu yerda 
L 
- chiziqli o‗lcham; 

 
- zarracha zichligi; shar shakli uchun 
n=1
. 
Maydalangan materialning dispersion tarkibini Rozin-Rommler 
formulasi yordamida aniqlash mumkin. 


n
b
R





exp
(6.7) 
bu yerda 
b, n
-konstantalar. 
Agar, zarrachalar o‗lchami turlicha bo‗lsa, material bir necha 
fraksiyalarga elab ajratiladi. So‗ng, har bir fraksiya uchun zarracha 
o‗lchami 
L
i
,
fraksiyalarning massaviy ulushlari 
x
i 
larni aniqlab, 
F
s
ni 
hisoblash mumkin: 
i
i
i
c
L
x
n
G
F



(6.8) 
Sochiluvchan materiallarning "to‘kma" zichligi

T
- jism 
massasining u egallab turgan hajm nisbatiga aytiladi. ―To‗kma‖ zichlik

T
va material zichligi

orasida quyidagi bog‗liqlik bor: 







1
м
Т
(6.9) 
bu yerda

- material qatlamining g‗ovakliligi. 
Nam materialning ―to‗kma‖ zichligi esa ushbu ifoda yordamida 
topiladi: 

 

u
м
Т




1
1



(6.10) 
bu yerda 
u = M
nam
/ M
abs.quruq
.
Tabiiy qiyalik burchagi

e
- sochiluvchan material tekis yuzaga 
to‗qilishi natijasida hosil bo‗lgan konus chizig‗i va uning asosi orasidagi 
burchak. Odatda, 

e
ning son qiymati 
30...40°C 
oralig‗ida bo‗ladi. 
Qatlam g‗ovakliligi

 
- bu qatlam zarrachalari orasidagi bo‗sh hajmni 
ifodalovchi parametr: 
кж
Т





1
(6.11) 

---

29 
bu yerda

kj
- qattiq jism zichligi, kg/m
3
. 
Ekvivalent diametr - 
d
e
: 
 
3
6





m
d
э
(6.12) 
Siqish va sinish paytidagi mustahkamlik 
- 
kuchlanish (
Pa

10
-5
) orqali 
topiladi. 
1. Past mexanik mustahkamlik > 100
2. Juda yumshoq - 100...500
3. Yumshoq - 500...1000
4. O‗rtacha - 1000...1500
5. Mustahkam - 1500...1800
6. O‗ta mustahkam > 1800 
qattiqlik
- 
nafaqat maydalanish darajasi 
i
ga, balki maydalash 
mashinalar ishchi detallarining yedirilishiga ta‘sir ko‗rsatadi. Yedirilish 10 
balli Moor shkalasi yordamida baholanadi.
 
Mo‘rtlik
. Jism mo‗rtligi plastik deformasiyasiz, mexaniq kuch ta‘siri 
ostida buzilish qobiliyati orqali aniqlanadi. Odatda mo‗rtlik haroratga 
bog‗liq. Jism bo‗lagining o‗lchami qanchalik kichik bo‗lsa, uning 
mustahkamligi shunchalik yuqori bo‗ladi. 
Maydalash usullari
Turli sanoat korxonalarida qo‗llaniladigan 
maydalash usullari 6.1-rasmda keltirilgan. 
 
6.1-Maydalash usullari. 
a-ezish; b-yorish; c-sindirish; d-qirqish; e-kesish; 
f-yeyilish; j- erkin zarba berish; h-zarb bilan maydalash 

---

30 
Odatda, qattiq jismlarni maydalash uchun ko‗pincha ezish, yorish, 
siqish va erkin zarba berish usullaridan keng ko‗lamda foydalaniladi. 
Lekin, sof holda hech qaysi usul sanoatda uchramaydi. Masalan, 
ezish, yorish, zarba bilan maydalash ketidan keladigan jarayon bu yeyilish 
yoki yedirilishdir. Yeyilish jarayonida ko‗pincha chang hosil bo‗ladi va 
materialning o‗ta maydalanish kabi zararli hollar ham uchraydi. 
Shuning uchun, maydalash usulini tanlash material bo‗laklarining 
kattaligi va mustahkamligiga bog‗liq. 
Mustahkam va mo‗rt materiallar ezish va zarba, mustahkam va 
egiluvchanlari - ezish, o‗rtacha mustahkam, egiluvchan materiallar - zarba, 
yeyilish yoki yorish usulida maydalanadi. 
Maydalash bir yoki bir necha usullarda, ochiq va yopiq sikllarda 
amalga oshiriladi. Undan tashqari, maydalash jarayonini quruq yoki nam 
usullarda ham o‗tkazsa bo‗ladi. 
Ayrim hollarda, material xususiyatlariga qarab: ultratovush, gidravlik 
zarba to‗lqini, yuqori va past haroratlarni tez almashtirish, elektrogidravlik 
zarba, bosimni tezda o‗zgartirish, yuqori haroratda qizdirish usullarini ham 
qo‗llasa bo‗ladi. 
Maydalash jarayonlarida katta miqdorda energiya sarflanadi. Energiya 
sarfi mavjud maydalash nazariyalari asosida topilishi mumkin.