46
uchun matbuotda e’lon qilindi. Muhokama 2 oycha davom etdi. Muhokama
jarayonida bildirilgan takliflar asosida tuzatishlar kiritilgan loyiha 1992-yil 26-
noyabrda matbuotda ikkinchi marta e’lon qilindi. Umumxalq muhokamasi davrida
6 mingdan ortiq taklif va mulohazalar bildirildi, ular inobatga olindi. Birinchi
Prezident Islom Karimov O‘zbekiston Konstitutsiyasini ishlab chiqishga rahbarlik
qildi va o‘zining katta hissasini qo‘shdi.
Unda mamlakatning Asosiy Qonunini qabul qilish masalasini muhokama
qildi. Sessiyada deputatlar loyihaga 80 ga yaqin o‘zgartirish, qo‘shimcha va
aniqliklar kiritdilar. Shunday qilib, shu kuni O‘zbekiston
Respublikasi Oliy
Kengashining XI sessiyasi «O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini qabul
qilish to‘g‘risida», «O‘zbekiston respublikasining Кonstitutsiyasi qabul qilingan
kunni umumxalq bayrami deb e’lon qilish to‘g‘risida» va «O‘zbekiston
respublikasining Konstitutsiyasini amalga kiritish tartibi to‘g‘risida»gi Qonunlarni
qabul qildi.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi 6 bo‘lim, 26 bob, 128
moddadan
iborat.
U
«Mustaqillik
Deklaratsiyasi», «O‘zbekiston Respublikasi-
ning Davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risida»gi
Qonunda mustahkamlangan tamoyillar va
g‘oyalarni o‘zida to‘la mujassamlashtirdi.
O‘zbekiston
Respublikasining
Konstitutsiyasini o‘rganish jarayonida uning
mohiyatini ochib beruvchi quyidagi asosiy
tamoyillarini bilib olishga ahamiyat berish
zarur:
O‘zbekiston Konstitutsiyasining birinchi tamoyili - davlat suverenitetidir. 1-
6-moddalarda
O‘zbekiston-suveren demokratik respublika,
davlat xalq
manfaatlariga xizmat qiladi, mustaqil ichki va tashqi siyosat yuritadi, o‘zbek tili
davlat tilidir, deb belgilab qo‘yilgan. Konstitutsiyada davlatning «O‘zbekiston
Respublikasi» va «O‘zbekiston» degan nomlari bir ma’noni anglatadi, deb belgilab
qo‘yilgan.
Ikkinchi tamoyil - xalq hokimiyatchiligidir. 7-14-moddalarda xalq davlat
hokimiyatining birdan-bir manbayidir, O‘zbekiston xalqini millatidan qat’i nazar
uning fuqarolari tashkil etadi, davlat o‘z faoliyatini inson va jamiyat farovonligini
ko‘zlab amalga oshiradi, deb ko‘rsatilgan.
Uchinchi tamoyil-davlat hokimiyatining uch tarmoqqa bo‘linishidir.
O‘zbekiston davlat hokimiyati tizimi hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro
etuvchi va sud hokimiyatlariga bo‘linishi qonunlashtirildi.
To‘rtinchi
tamoyil-bu
demokratiyaga
sodiqlikdir.
Konstitutsiyada
demokratiya va ijtimoiy adolatga sadoqat e’lon qilinadi hamda insonparvar
demokratik – huquqiy davlat barpo etish nazarda tutiladi.
Beshinchi
tamoyil-Konstitutsiya
va
qonunlarning
ustuvorligidir.
Konstitutsiyaning 15-moddasida «O‘zbekiston Respublikasida O‘zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so‘zsiz tan olinadi.
47
Davlat,
uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar
Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko‘radilar», deb belgilab qo‘yilgan.
Oltinchi tamoyil l-xalqaro andozalar darajasida ifodalangan fuqarolar
huquqlari, erkinliklari va majburiyatlarining tengligi va daxlsizligidir. O‘zbekiston
fuqarolarining huquqlari muhim xalqaro hujjatlar - «Inson huquqlari butun jahon
Deklaratsiyasi», «Iqtisodiy, sotsial va madaniy huquqlar to‘g‘risida xalqaro akt»,
«Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risida xalqaro akt» va boshqalar asosida bayon
etilgan.
Konstitutsiyaning 18 - 52-moddalari inson va fuqarolarning asosiy huquqlari,
erkinliklari va burchlariga bag‘ishlangan. O‘zbekiston davlati tomonidan
fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini oliy qadriyat sifatida
tan olingan va ular
himoya qilinadi. Konstitutsiya bo‘yicha har bir shaxsning o‘z huquq va
erkinliklarini sud orqali himoya qilishi kafolatlanadi.
Yettinchi tamoyil - qonuniylikdir. Qonuniylik jamiyatning bir maromda hayot
kechirishini, davlat organlarining maromli faoliyat ko‘rsatishini ta’minlaydi.
Davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar
Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko‘rgandagina jamiyatda barqarorlik va
taraqqiyot bo‘ladi.
Sakkizinchi tamoyil - O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining asosiy
qoidalarini aniq belgilab qo‘yilganligidadir. Asosiy Qonunning 17-moddasida
O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosati aks etgan.
Konstitutsiyada davlat xalqning manfaatlari va xavfsizligini ta’minlash
maqsadida boshqa davlatlar bilan ittifoq va do‘stona aloqalar o‘rnatishi
hamda
davlatlararo tuzilmalarga kirishi va ulardan ajralib chiqishi mumkinligi
qonunlashtirilgan.
To‘qqizinchi tamoyil - mahalliy o‘zini-o‘zi boshqarishdir. O‘zbekistonda
o‘zbek davlatchiligi rivojining tarixiy tajribasiga tayangan holda mahalliy
hokimiyat boshlig‘i bo‘lgan hokim instituti joriy etildi. Viloyatlar, tumanlar va
shaharlarda hokimiyatning vakillik organlari xalq deputatlari kengashlari bo‘lib,
ularga viloyat, tuman va shahar hokimlari boshchilik qiladilar. Konstitutsiyaning
99 - 104–moddalarida mahalliy davlat hokimiyati asoslari, hokimlarni tayinlash va
tasdiqlash tartiblari, ularning vazifalari belgilab berilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga kiritilgan bu o‘zgartirishlar va
qo‘shimchalar O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining, hukumatning
mas’uliyatini
kuchaytirishga, jamiyat siyosiy hayotining faollashuviga, saylov
tizimining yanada takomillashuviga xizmat qilmoqda.
Konstitutsiya kuchga kirgandan buyon O‘zbekiston Oliy Majlisi tomonidan
800 ga yaqin qonun,17 ta kodeks qabul qilindi, 250 dan ortiq ko‘p tomonlama
xalqaro shartnomalar ratifikatsiya qilindi.Ya’ni Asosiy qonunimiz davlat va
jamiyatning barcha jabhalarini huquqiy tartibga solishning
yaxlit mexanizmini
yaratish imkonini berdi. Mustaqillik yillarida amalga oshirilgan ijtimoiy-iqtisodiy
va siyosiy-huquqiy islohotlar tahlili O‘zbekiston tanlagan taraqqiyotning
konstitutsiyaviy modeli to‘g‘riligidan dalolat beradi.