Islom karimov

III. Alyuminiy qotishmalaridan tayyorlangan mahsulotlarning asosiy xususiyatlari, ularning afzalliklari va kamchiliklari
Alyuminiy va uning qotishmalari. Quyma alyuminiy qotishmalari. Deformatsiyalanadigan alyuminiy qotishmalari. Alyuminiy qotishmalarini termik ishlash. Rangli metallarga mis, alyuminiy, qalay, qo‘rg‘oshin, rux, nikel, titan, magniy va boshqalar, shuningdek ularning qotishmalari kiradi. Zamonaviy mashinasozlikda rangli metallarning ahamiyati juda katta, ayniqsa energetika, elektrotexnika, radioelektronika, samalyotsozlik va avtomobilsozlik sanoatlarida va aloqa sohalarida rangli metallar va ularning qotishmalari juda ko‘p ishlatiladi. O‘zbekiston rangli metall rudalarining zaxiralari bo‘yicha dunyoda yetakchi davlatlar qatoriga kiradi. Rangli metallarning rudalarida bir vaqtning o‘zida bir qancha turli metallar: qo‘rg‘oshin, qalay, mis, oltin, kumush, temir, simob va nodir metallar uchraydi. Bunday rudalar ko‘p metalli rudalar deyiladi. Shuning uchun rangli metallarning rudalarini kompleks qayta ishlab bir vaqtning o‘zida hamma qimmatli metallarni ajratib olishga harakat qilinadi. O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotini rivojlantirishda mis va alyuminiy ishlab chiqarishni sezilarli ko‘paytirish, shuningdek qo‘rg‘oshin, qalay, magniy, nikel, titan, volframli, molibdenli va titanli konsentratlarni, hamda qimmatbaho metallarni ishlab chiqarishni kengaytirish muhim axamiyatga ega. Mashinasozlik texnologiyasi hamda elektrotexnika sanoatida alyuminiy keng doirada ishlatiladi. Alyuminiy mashinasozlik materiallar ichida o'zining muhim xususiyatlari (solishtirma mustahkamligi, elektr va issiqlik o'tkazuvchanligi hamda korroziyabardoshligi) bilan ajralib turadi. Alyuminiyning fizik va mexanik xossalari uni legirlash orqali yaxshilanadi. Konstruktsion materiallar sifatida alyuminiy qotishmalari duralyuminiy, siluminiy va magnalinlar, kukun qotishmalar keng qo'llaniladi. Alyuminiy qotishmalari ishlab chiqarish texnologiyasi va termik ishlangandan keyin mustahkamligining oshishiga qarab tuli sinflarga bo'linadi. Alyuminiy qotishmalari mashinasozlik materiali sifatida kelgusida keng ishlatiladi. Ayniqsa, kukun metallurgiyasi usuli bilan olinadigan alyuminiy qotishmalarning ahamiyati juda kattadir. Bunday materiallar yuqori mustahkamlikka, korroziyabardoshlikka, olovbardoshlikka ega. Bunday materiallar javobgarligi katta bo'lgan mashina vositalarini tayyorlashda keng qo'llanilmoqda va bir yo'la chiqindisiz texnologiyani qo'llashga imkoniyat yaratmoqda. Alyuminiy qotishmalarini termik ishlash natijasida uning mustahkamligi va texnologik xususiyatlarini oshirish mumkin. Toza alyuminiy va uning texnikada ishlatilishi. Alyuminiy oq-kumush rangdagi metall bo'lib, yoqlari markazlashgan kub kattakcha asosdagi kristall panjaraga ega va uning muhim xususiyatlaridan biri o'rtacha zichligining kamligi (γ=2,7 g/sm3 ) hamda yuqori plastiklik va elektr o'tkazuvchanlikka egaligidir. Alyuminiy yaxshi payvandlanadi, bosim ostidan oson ishlanadi, faqat uni kesib ishlash qiyin. Suyuq alyuminiyning oqish xususiyatlari ham yaxshi, biroq quymada katta o'lchamdagi cho'kmalarni hosil qiladi. Alyuminiy havoda tez oksidlangani uchun undan po'lat ustidagi korroziyabardosh qoplamalar olinadi. Alyuminiyning oksidlanishidan Al2O3 hosil bo'ladi, undan havo (kislorod) ning ichkariga diffuziyalanishi qiyin. Yuzadagi oksid qatlami tez ko'chadi, ammo alyuminiyning oksidlanishi oson bo'lganligi uchun darhol yangi oksid qatlami hosil bo'ladi. Shuning uchun oksid qatlam ostidagi yuza uzoq vaqt oksidlanishdan saqlanishi mumkin. Uning mexanik xossalari tarkibidagi o'zga qo'shimchalarning miqdoriga bog'liq. Eng toza yoki maxsus tozalikka ega bo'lgan alyuminiy tarkibida 0,001% qo'shimcha bo'ladi (A999), yuqori tozalikka ega bo'lgan alyuminiy tarkibidagi qo'shimchalarning miqdori 0,005...0,5% bo'ladi (A995, A99, A97, A95). Alyuminiy mashinasozlikda tok va issiqlik o'tkazadigan hamda uncha katta bo'lmagan hajmli korroziyabardosh vositalarni tayyorlashda qo'llaniladi. Alyuminiy yuqori mexanik xususiyatlarga ega bo'lganligi uchun undan tashqi kuch ta'sirida ishlaydigan vositalar deyarli tayyorlanmaydi. Quyma alyuminiyga qaraganda deformatsiyalangan alyuminiyning xossalari yuqori bo'ladi. Sanoatda 2 turdagi deformatsiyalangan (AДЛ va AДЛ) alyuminiy ishlab chiqariladi. Texnik tozalikka ega bo'lgan alyuminiy yupqa tunukasimon (list), quvur, sim va boshqa har xil shakllarda chiqariladi. Yuqori kuchlanishga chidamli kabellarni tayyorlashda hamda elektr o'tkazgich tarmoqlarida alyuminiydan juda samarali foydalaniladi. Oziq-ovqat sanoati uchun alyuminiy qotishmalaridan turli idishlar tayyorlanadi, mahsulotlarni o'rash uchun qog'oz (folga) o'rnida ham ishlatiladi. Alyuminiy qotishmalari. Alyuminiy qotishmalari toza alyuminiyga nisbatan yaxshi mexanik va texnologik xossalarga ega. Shuning uchun mashinasozlik, samolyotsozlik, kemasozlik, qurilish va qishloq xo'jaligida alyuminiy qotishmalari keng qo'llaniladi. Alyuminiy legirlovchi elementlar bilan bir xil ko'rinishdagi o'zgaruvchan tarkibli qattiq eritmalarni hosil qiladi. Shuning uchun ular holat diagrammasi bo'yicha sinflarga ajratiladi (7.1-rasm). Deformatsiyalanadigan alyuminiy qotishmalarining aksariyati yaxshi texnologik xossalarga ega, plastikligi yuqori va ularni kesib ishlash oson. Shuning uchun ulardan turli shakldagi yarim fabrikatlarni ishlab chiqarish mumkin, masalan, qog'ozlar (folga), listlar, chiviqlar, trubalar, qobirg'ali panellar, turli ko'ndalang kesimdagi simlar, bolg'alash va shtamplash mahsulotlari. Bunday zagotovkalar materialni sovuqlayin yoki issiqlayin bosim ostida ishlash usuli bilan olinadi (presslash, ekstruzerdan o'tkazish, bolg'alash, shtamplash, jo'valash hamda volchirlash). Zagotovkalarni plastik deformatsiyalash yo'li bilan olish samarali texnologik jarayon bo'libgina qolmay, balki alyuminiy qotishmalarini mustahkamligini oshirish usuli hamdir.
Xususiyatlar. Alyuminiyning ajoyib xususiyati uning engilligi; Aluminiyning zichligi po'lat, mis yoki sinkdan qariyb uch barobar kamroq. Sof alyuminiy yumshoq metalldir, lekin ko'plab foydali xususiyatlarga ega bo'lgan boshqa elementlarga ega bo'lgan qotishmalar hosil qiladi. Bir qator issiqlik o'tkazuvchanlik va elektr o'tkazuvchanligi qiymatida alyuminiy kumush va misdan keyin turadi. Alyuminiy juda reaktiv, shuning uchun erkin holatda tabiiy ravishda paydo bo'lmaydi. Metallik alyuminiy Alkl3 xlorid hosil qilish uchun gidroklorik kislota ichida tez eriydi, sulfat kislotada sekinroq sulfat kislota hosil qiladi, ammo u faqat simob tuzlari mavjudligida nitrat kislota bilan reaksiyaga kiradi. Alkali bilan reaksiyaga kirganda u aluminatlar hosil qiladi, masalan, NaOH NaAlO2 hosil qiladi. Aluminiy amfoter xususiyatlarini namoyish etadi, chunki u ham kislotalar, ham gidroksidi bilan reaksiyaga kirishadi. Havoda havo alyuminiyni tezda oksidlanishdan himoya qiladigan kuchli Al2O3 oksidli plyonka bilan yopiladi. Shuning uchun, alyuminiy, havodagi muvozanatli va o'rta darajada isitilganda ham namlik mavjud bo'lganda. Agar oksidning himoya kinoi buzilgan bo'lsa, u holda havoda yoki kislorodda qizdirilsa, u yorqin oq alov bilan yonadi. Isitish vaqtida alyuminiy halogen, oltingugurt, uglerod va azot bilan reaksiyaga kiradi. Suyultirilgan alyuminiy portlash bilan suv bilan reaksiyaga kirishadi. Qadim zamonlardan buyon tibbiyotda mo'rt birlashtiruvchi, mordanli bo'yoqlarda va terining terisini ishlatish uchun tibbiyotda ishlatilgan. Alum ko'pincha mono va trivalent metallarning aralash sulfatlari, masalan, alyuminiy va kaliy (mineral sulfatit) deb ataladi. Rim olimi Pliniy Elder (mil. I asr) o'zining Tabiiy tarixida alumni alyuminiylarni o'rganadigan tuz singari eslatib o'tadi. Birinchi marta, terining terisi va tibbiy maqsadlar uchun Misrliklar alumni ishlatishgan; Ular, shuningdek, lidyaliklar, fenikaxoniylar va yahudiylar, indigo va kokineal kabi ba'zi bo'yoqlar, agar ular aralashgan bo'lsa yoki bitishgan bo'lsa yaxshi saqlanib qolganligini bilishardi. Kristalli alyuminiy oksid, korind nomi bilan tabiiy ravishda paydo bo'lib, uning qattiq qattiqligi tufayli abraziv sifatida ishlatiladi. Ruby va safir korindning navlari, begona moddalar bilan bo'yalgan, qimmatbaho toshlardir.
Metall alyuminiyni qo'llash. Alyuminiy - engil tarkibli metalllardan biridir (jadvalga qarang). past zichlikdagi bilan birga issiqlik davolash so'ng alyuminiy ishlab qotishmalari elektr o'rnatilgan transport vositalari (piston va uylar, bloklari va silindrli rahbarlari samolyot va avtomobil dvigatellari, ko'rpa-to'shaklar, qismlarini ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan alyuminiy va taqsimlash qiladi yuqori kuch va boshqa muhim mexanik xususiyatlari mavjud burjlar va boshqalar). Alyuminiy ozuqa idishlari ishlab chiqarishda ishlatiladigan, osonlik bilan tortiladi va tortiladi. Aluminiyning o'ziga xos elektr o'tkazuvchanligi taxminan. Misning elektr o'tkazuvchanligining 61%, lekin alyuminiyning zichligi uch baravar kam. Havoda yuqori korroziyaga chidamliligi bilan yaxshi o'tkazuvchanlikning kombinatsiyasi yuqori voltli quvvat uzatish uchun ko'pincha po'latdan yasalgan alyuminiy kabellardan foydalanishni kengaytiradi. Alyuminiy shuningdek, dvigatellarda, sovutish tizimlari va boshqa qurilmalarda ishlatiladigan yuqori issiqlik o'tkazuvchanligi bilan ajralib turadi. Metall mexanik va elektrolitik tarzda osongina silliqlashadi, shuning uchun u teleskoplar va shunga o'xshash maqsadlarda ishlatiladi. Alyuminiy keng qadoqlash materiali sifatida ishlatiladi va qayta ishlangan bo'lsa materiallarni qayta tiklash nisbati qadoqlash boshqalar orasida eng ko'pi bor. Bu holda uning oqimi javhari alyuminiy ishlab chiqarish kamroq, chunki qayta ishlash uchun alyuminiy Recovery energiya saqlaydi. 1981 yilda oziq-ovqat konteyner ishlab chiqarishda qaytarib alyuminiy ulushi 53,2% ini, va 1991 tomonidan 62,4% tashkil etdi va o'sishda davom etmoqda. Alyuminiy o'zining oksidlovchi plyonkasini yuzasiga nisbatan yuqori korroziyaga chidamliligi bilan ajralib turadi va shu sababli kunduzgi va IQ reflektorlarda, shuningdek tom yopish materiallari sifatida ishlatiladi. Korroziyaga qarshilik elektrodli anodik Oksidlanish orqali yanada kuchaytirilishi mumkin, bu esa anodizatsiya sifatida ma'lum bo'lib, oksid plyonkasining qalinligi va yopishishiga olib keladi. Anodlangan sirt osongina ranglanadi, bu usul ko'pincha me'moriy panellar uchun ishlatiladi.
Odatda metallning natijasiga qo'shimcha elementlarni qo'shish, qotishma eritma haroratini tushirishda, lekin har doim emas. Masalan, 5.7% hajmdagi mis qo'shilishi eritma nuqtasining 548 ° C ga tushishiga olib keladi. Olingan qotishma duraluminium deb ataladi, u keyinchalik termal sertleşmeye ta'sir qiladi. Va alyuminiy-magniy birikmalari 700-750 ° S haroratda eriydi.

Erish jarayonida qattiq eritish temperaturasini nazorat qilish zarurshuningdek, kompozitsion gazlar mavjudligi, ular jarayon namunalari yoki vakuum ekstraktsiyasi orqali aniqlanadi. Alyuminiy qotishmalarini ishlab chiqarishning oxirgi bosqichida ular o'zgartirildi.

Metallni eritib olish uchun mo'ljallangan idish. Odatda, eritilgan metall eritiladi, ya'ni allaqachon quyish yoki tozalash uchun kerakli sifat darajasiga (kirlarni chuqur tozalash) keltirdi. katta sanoatini rivojlantirishning umumiy liniyasi - sanoatida bevosita eritish zavodiga dan shartli metall ozod qadar jarayoni bosqichlarida sonini kamaytirish, lekin qattiq erish hali mohiyati va hunarmandlik hunarmandchilikni saqlab qoladi va zargarlik hokim.

Cho'tkasi faqat issiqlikka bardoshli idish emas. Uning kimyoviy tarkibi va qurilish erigan metall va eritma rejimiga mos kelishi kerak. Ushbu maqolada o'z qo'llaringiz bilan qanday qilib o'ynash kerakligi va qanday sharoitlarda uyda yoki kichik ustaxonada foydalanish uchun qoniqish kerakligi tasvirlangan. Yangi boshlanuvchilar uchun hisob-kitoblarga metallurglar birinchi navbatda metallni eritish jarayoniga tegishi kerak. Tiklanish shartlari asosan uning shartlari bilan belgilanadi.

Erish haqida bir oz yuqori poklik chuqur vakuum remelt metall yilda faqat erish harorati yoki bir oz yuqori uchun isitiladi mumkin, va mayda eritilgan, faqat bir necha atomlar uchun bir muddat unga saqlanadi qoldiqlarini kristalitlerin. Keyinchalik metallni eritma nuqtasining deyarli sovishini kutish mumkin - bu urug 'kristalsiz supersaturatsiyalangan eritma kabi suyuqlikda qoladi. Endi metall quyinglar bo'lsa, vakuum bilan, butunlay kimyoviy inert materiallar shaklida bo'lgan, keyin, bu texnologiyaning barcha ma'lumotlarni kuzatib, shu metall bir urug 'kristalli bayrok, biz noyob xususiyatlarga ega bo'lgan bir kristalli to'qimalarining olish.

Havaskorlik sharoitida, vakuum eritmasi, afsuski, mumkin emas. to'g'ri metall erish uchun cendereden ishlab chiqarish uchun, bir kimyoviy inert gaz bo'lib, o'rta erib yo'q hisobga xususiyatlari bir qator olish zarur. Remelt metall, birinchidan, undan bir qismi qimmatbaho metallar yuborurman erish qachon, ayniqsa, muhim ahamiyatga ega oksidi, shakllanishiga yo'qoladi sabab, havo bilan muloqot: uning erish harorati (1060 daraja C), hatto sezilarli oksidlangan oltin da. oksidlanishga o'rnini qoplash uchun qaysidir ma'noda, qattiq erib yoki metall sof ochiq olov eritiladi bo'lsa, kimyoviy inert bo'lishi uchun kamaytirish, atrof-muhit yaratish uchun bor. Quyida qarang.

Ikkinchidan, olinib metall u kristalitlerin boshlang'ich qoldiqlari uchun shakllantirishiga donesut esa yo'q buzilgan tashlash bo'lgan muzlatib emas, va etarli eritmalar akabilirlik sotib olgan, olinib metall g'azablangan bo'ladi. Misol uchun, rux erish nuqtasi -. 440 daraja, va u translatsiya qilinmoqda bo'ladi - Al, mos ravishda, erish so'ng metall ortiqcha issiqlik buyon 660 va 800, bir oz vaqt talab etadi 600 birbutun shakllanadi va Eritmaning gaz uchinchi qayta tiklash kamaytirish moddalar asosan atom uglerod C, uglerod oksid CO (uglerod oksid) va vodorod Hijriy foydalanish kabi metallurgiya ikkinchi eng ehtimol tasodifiy mehmon beri, deb bu maqsadlar uchun juda faol va metallardan so'riladi, ular kimyoviy birikmalar hosil qilmasdan, katta miqdorda, quyish materialini buzadi. Misol uchun, xona haroratida qattiq platina 800 vodorod hajmini so'rishadi. Vodorod atmosferasida platinali disk bizning ko'zlarimiz, parchalarimiz va tanaffuslarimiz oldida shishiradi. Agar ular vodorod kamerasidan chiqarilsa va isitiladi, vodorod qaytariladi.