Issiqlik elektr stansiyalarda

P T

2S
Bu ifodada Rt-ayni haroratdagi to‘yingan suv bugMning bosimi Bu keltirilgan grafikdan ko‘rinadiki har xil haroratda ham

havonmg nisbiy namligi oshishi antratsit ko'm irining namlik darajasini bildiradi.
Ammo haroiatning k o ‘tarilishi yutilgan namlikning kamayishiga sabab boMadi. Havoning nisbiy namligi 60 % bo‘lganda antratsit ko‘mirning sorbsion namligi 90 ( da 2 % ni, 60 c da esa 5 -6 % ni tashkil qiladi. Qattiq yoqilgMlar tarkibida namlik qancha yuqori bo‘lsa lESlarda ulam i yoqishga tayyorlash uchun quritish va m aydalash jarayonlarida ham iqtisodiy xarajatlar ko‘payadi, natijada ishlab chiqarilayotgan elektr energiyasi narxining oshishiga sabab boMadi.
Shuni ta’kidlash lozimki, yoqilg‘i tarkibida tashqi va kapillyar namliklar yuqori darajada boMsa, bunday yoqilgMlaming qish mavsumi sharoitda muzlab qolish xususiyati yuqori boMadi. Shu sababli qish mavsumida vagonlarda stansiyalarga keltirilgan k o ‘mir mahsuloti muzlashi natijasida monolit holatga aylanishi sababli, ularn' bo‘shatishda birmuncha qiyinchiliklar tugMladi va iqtisodiy xarajatlar ko'payadi.

7. 
   Q attiq yoqilgM lar tarkibidagi uchuvchan birikm alar
   

Har qanday qattiq voqilgMlar yuqor. harorat ta’siriga chidamsizligi sababli qizdirilganda termik parchalanadi. Buying natijasida birinchi navbatda yoqilgM tarkibidagi oson parchalanadigan organik birikmalar gazsimon holatda ajralib chiqadi. Qattiq yoqilgMlar tarkibidagi organik birTkmalarning parchalanishi ilmiy va amaliy tomondan katta ahamiyatga ega. YoqilgMlarining bunday xususiyati orqali ularning kimyoviy tarkibini o ‘rganish, ulardan suyuq va gazsimon mahsulotlar olish hamda koksiash jarayonlarini to‘g ‘ri yo'nalishda tashkil etish mumkin.

Qattiq yoqilgMlarni qizdirish jarayonida tarkibidan ajralib chiqadigan uchuvchan moddalaming miqdori va ularning tarkibi asosan yoqilgMlaming turlariga, kimyoviy tarkibiga va harorat ta’sirida o ‘zgarish xususiyatiga bogMiq.
29
Quyidagi rasm da qanday haroratdan boshlab b a ’zi turdagi qattiq yoqilg‘ilardan uchuvchan moddalarning ajralib chiqishi keltirilgan.

400 TK
350
300


¹⁷ Yos

/1
/ / _q

/
250 _/ ^/
150 t ^/
100

4. 
   rasm. Turli xil yoqilg‘ilardan uchuvchan m oddalalam ing airalib chiqishi
   

A - antratsit k o ‘miri TK - toshko'm ir
Yos - yonuvchi slanets Q - q o 'n g 'ir ko‘mir
T - t o r f


Keltirilgan rasmdan k o ‘rinadiki yoqilg‘ilarning uglerodlanish darajasi qancha yuqori b o ‘lsa ulardan uchuvchan moddalarning ajralib chiqish harorati ham shunga yuqori bo'ladi.
Rpsmdan ko'rinadiki uchuvchan birikmalar ajralib chiqishi antratsit ko‘mirida 400°C dan boshlansa, uglerodlan’sh darajasi eng past bo‘lgan torfdan, uchuvchan birikmalam ing chiqishi 100°C dan boshlanadi.
T orf mahsulotlarida uchuvchan moddalar yuqori miqdorda bo' lishi sababli uning kullik darajasi boshqa turdagi qattiq yoqilg'ilarga nisbatan kamligini ham bildiradi. Uglerodlanish darajasi past bo‘lgan yoqilg'ilar tarkibida yuqori miqdorda barqaror bo'lm agan molekulali moddalar hamda SO?, gazi ko'p b o lish i sababli past haroratda yoqilg'i tarkibidan bunday uchuvchan moddalarning ajralib chiqishi boshlanadi.
30

Qattiq yoqilg‘ilar tarkibidagi uchuvchan moddalar miqdori laboratoriya sharoitida analitik massadagi m a’lum og ‘irlikda yoqilg‘ini havosiz sharoitda 850 ± 25°C haroratda 7 daqiqa davomida qizdirilganda yoqilg‘ilardan ajralib chiqqan uchuvchan birikmalar miqdori bilan xarakterlanadi.
Bunday sharoitda tajriba asosida olingan natijalarga ko ‘ra uchuvchan birikmalar miqdori ularning massasiga nisbatan, antratsit k o ‘mirida 2 -3 % ni tosh ko'm irda 10-18 % ni, qo‘ng‘ir ko'm irda 40 -60 % ni torfda 65 -70 % va yonuvchi slanetslarda 80- 90 % ni tashkil qiladi.
Y oqilg‘ilar tarkibidagi uchuvchan birikmalar asosan kichik molekulali yonuvchan uglevodorodlardan, ugierod ikki (SO) oksidi, vodorod hamda yonmaydigan S 0 2, N2 kabi gazlardan hamda suv bug‘idan iborat bo‘ladi.
Uchuvchan birikmalami uy sharoitida sovitganda quyidagi uch xil turdagi mahsulotlarga: gaz holatdagi moddalarga, suv bug‘iga va qattiq holatga aylanuvchi yuqori molekulali organik birikmalarga ajraladi. Hosil b o ‘lgan gazsimon moddalar tarkibi SO, NH 3, C 0 2 kabi gazlar turkumidan. suv bug‘i tarkibi suvda yaxshi eruvchan organik moddalar hamda N 0 2 S 0 2 kabi zaharli gazlardan tashkil topgan.
Quyidagi 5 rasmda ko‘mirni yuqori haroratda qizdirish jarayonida tarkibidagi birikmalam ing ajralish holati keltirilgan. Bu rasmdan ko‘rinadiki, qattiq yoqilg‘ilardan 450 550 °C da tarkibidagi gazsimon m oddalar uchuvcnan uglevodorodlar va suv bug‘ining m a’lum m iqdorlan ajralib chiqishi natijasida qattiq yoqilg‘i yarim kokslanish holatiga keladi. 700 -1000 CC oralig‘ida yoqilg'i tarkibidan barcha turdagi uchuvchan birikmalar va suv bug‘i to ‘la ajralib chiqadi va qattiq yoqilg‘i ш ‘1а darajada koks holatiga o ‘tadi. Haroratning 800 °C dan ko‘tarilishi jarayonida hosil bo‘lgan smola mahsulotlar parchalanishi boshlanib, N 2 gazining ajralib chiqishi ko‘payadi.
Qattiq yoqilg‘ilar tarkibidan uchuvchan birikm alam ing ajralib chiqishi ularning kokslanishi deyiladi va bu jarayonda qolgan m ahsulot yoqilg‘ilam ing koks qoldig'i deyiladi. Y oqilg‘ilam ing

31
koks qoldig‘i tarkibi va m iqdori ham ulam ing uglerodlanish darajasiga b o g ‘liq.

4. 
   rasm. Qattiq yoqilg‘ilam ing harorat ta ’sirida parchalanishi.
   

1 - gazsimon m oddalaming, 2 - kapillyar holatdagi suv bug‘ining, 3 - smolalam ing hosil bo'lishi. 4 - qattiq ko‘mir qismi.

Har xil turdagi qattiq yoqilg‘ilaming koks mahsulotlari ham har xil holatda bo'ladi. Torf, qo‘ng ‘ir va antratsit k o ‘mirining koks birikmalari quruq kukunsimon, tosh ko‘mimiki esa yopishqoqsimon kukun holatda bo‘ladi.

Qattiq yoqilg‘ilaming bunday kukunsimon koks mahsulotlari qimmatbaho xomashyo mahsulotlari sifatida kimyo sanoatida hamda yoqilg'i sifatida energetika sohasida ishlatiladi. Koks mahsulotlari qattiq yoqilg‘ilarga nisbatan tez alangalanadi va m exanik kimyoviy jihatdan to ‘la darajada yonadi. Yoqilg'ilarning alangalanishi ulam ing havo kislorodi bilan reaksiyaga kirishish tezligiga bog‘liq.
Agarda yoqilg'i tarkibida, ulardan tez ajralib chiquvchi tez alangalanadigan uchuvchan m oddalar k o ‘p b o ‘lsa, bunday moddalar havo tarkibidagi 0 2 bilan birikishi natijasida yoqilg'i tez alangalanib yonadi. Bularga to rf mahsulotlari kiradi. Aksincha uchuvchan moddalari kam bo'lsa, unday yoqilg'ilar sekin va uzoq
32
vaqt davomida past darajada alangalanib yonadi, bular turkumiga antratsit va toshko‘mir kiradi.