Исследование в XXI веке декабрь, 2022 г 1052 Òzbekiston va yaponya maktabgacha ta'lim tizimi faolyatini

---

Международный научный журнал № 5 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» декабрь, 2022 г 
1052 
ÒZBEKISTON VA YAPONYA MAKTABGACHA TA'LIM TIZIMI FAOLYATINI 
BENCHMARKING TAQQOSLASH MODELI ASOSIDA ÒRGANISH 
Berdoq nomidagi Qoraqolpoq Davlat Universiteti 
Sa'natshunoslik fakulteti.Psixoligiya va Pedogogika 
Kafedrasi.Amaliy psixologiya yònalishi talabasi 
Madaminova Nargiza Qurbanbayevna  
Annotatsiya:Òzbekiston va Yaponya Maktabgacha ta'lim tizimining òziga xos 
xususiyatlarni qiyoslash hamda òrganish.Òzbekistonda Yaponya maktabgacha ta'lim 
tizimini qòllash.Yaponyadagi maktabgacha ta'lim tizimi bilan Òzbekistonning maktabgacha 
ta'lim tizimini taqqoslash.Rivojlangan davlatlar qatorida bòlish. 
Аннотация:Сравнение и изучение особенностей системы дошкольного 
образования Узбекистана и Японии.Применение японской системы дошкольного 
образования в Узбекистане. Сравнение системы дошкольного образования 
Узбекистана с системой дошкольного образования Японии.Нахождение в числе 
развитых стран. 
Kalit sòzlar: Òzbekiston, Yaponya, Sh.Mirziyoyev, Tokio, Froebel, Yokogoma, 
Tachikeva, Fuji. 
Yangi davlat barpo etishimiz uchun ta'lim va tarbiyani eng avvalo uyda va boĝchalarda 
berishimiz darkor.Kelajakda farzandlarimiz òqimishli bilimli bòlishi uchun ham 
maktabgacha ta'lim tizimini tashkillashtirishni tòĝri yòlga qòyishimiz kerak.Yangi 
Òzbekistonimiz kelajagi gullab yashnashi uchun rivojlanayotgan davlat Yaponyadagi 
maktabgacha ta'lim tizimini tashkillashtirish yòlga qòyilmoqda.Hozirda bolaning qiziqishini 
inobatga olgan holda boĝchadagi tarbiyachilar ham ma'lum darajada bilimga ega bòlishi 
talab qilinadi. 
O‘zbekiston Prezidenti 2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada 
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi qarorni imzoladi. Hujjat matnini O‘zA keltirdi. 
O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasida 
ta’lim sohasini tubdan takomillashtirish, ta’lim sifatini oshirish, intellektual salohiyatli, 
jismoniy barkamol avlodni shakllantirish, aniq fanlarni chuqurlashtirib o‘qitish va 
iqtisodiyotning turli sohalari uchun malakali kadrlarni tayyorlash ustuvor vazifalar sifatida 
belgilangan bo‘lib, pirovardida bugungi davr talabiga javob bera oladigan ta’lim tizimni 
yaratish ko‘zda tutildi. 
"Respublika hududlarida 50, 70, 100, 120 va 150 o‘ringa mo‘ljallangan davlat va 
nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarini qo‘shimcha barpo etish orqali bolalarni 
maktabgacha ta’lim bilan bosqichma-bosqich to‘liq qamrab olish, bolalarga maktabgacha 
ta’lim-tarbiya berishning muqobil turlarini amaliyotga joriy etishga qaratilgan kompleks 
dasturni ishlab chiqish va tasdiqlash".[1] 

---

Международный научный журнал № 5 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» декабрь, 2022 г 
1053 
Hujjatga muvofiq, Maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish bo‘yicha 
2017—2021-yillarga mo‘ljallangan dastur, maktabgacha ta’lim tizimini yanada 
takomillashtirish bo‘yicha 2017—2021-yillarga mo‘ljallangan chora-tadbirlar rejasi, 2017—
2021-yillarda maktabgacha ta’lim muassasalarini yangidan qurish, rekonstruksiya qilish va 
mukammal ta’mirlashning asosiy parametrlari, moliyalashtirish hajmi va manbalari, 2017—
2021-yillarda maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash 
bo‘yicha qisqa muddatli guruhlarni tashkil qilishning asosiy parametrlari tasdiqlandi. 
Dasturning asosiy maqsadli vazifalari va yo‘nalishlari etib quyidagilar belgilandi: 
-ilg‘or xorijiy tajribani hisobga olgan holda bolalarni har tomonlama intellektual, 
axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish sharoitlarini yaratish; 
maktabgacha ta’lim sifatini oshirish, maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarni 
maktabga sifatli tayyorlashni tubdan yaxshilash, ta’lim-tarbiya jarayoniga jahon 
amaliyotida keng qo‘llaniladigan zamonaviy ta’lim dasturlari va texnologiyalarini joriy etish; 
-maktabgacha ta’lim muassasalarida 5-6 yoshdagi bolalarni maktab ta’limiga 
tayyorlash bo‘yicha 6100 ta qisqa muddatli guruhni tashkil etish; 
-zamonaviy pedagogik texnologiyalar va uslublarni inobatga olgan holda 
maktabgacha ta’lim muassasalariga pedagog kadrlarni tayyorlash va malakasini 
oshirishning o‘quv reja va dasturlarini takomillashtirish; 
-2200 
ta 
maktabgacha 
ta’lim 
muassasasining 
moddiy-texnika 
bazasini 
mustahkamlash, shu jumladan qishloq joylarda maktabgacha ta’lim muassasalarini 
yangidan qurish, ularni zamonaviy talablarga javob beradigan inventar, jihoz, o‘quv-
metodik qo‘llanmalar va multimediali vositalar bilan ta’minlash. 
Davlatimiz rahbari O‘zbekiston Respublikasi Davlat mustaqilligining 26 yilligiga 
bag‘ishlangan tantanali marosimdagi nutqida: “Maqsadimiz kelgusi 3-4 yilda 
mamlakatimizdagi bog‘cha yoshidagi bolalarni maktabgacha ta’lim muassasalariga to‘liq 
qamrab olishdan iborat va biz bunga albatta erishamiz”, - deb ta’kidlagan edi. Shuni yana 
qòshimcha tarzda aytishim mumkinki boĝcha yoshdagi bolalarning taffakkuri ancha 
rivojlanayotdan davr bòlib hisoblanadi.Biz farzandlarimizni yetuk shaxs sifatida 
rivojlantirishimiz uchun ularning boĝcha yoshiga etibor berishimiz kerak bòlib 
hisoblanadi.Yangi davlat Yangi Òzbekistonni rivojlantirish bu maktabgacha ta'limdan 
boshlanadi. 
Maktabgacha ta’lim. Uzluksiz ta’lim tizimining birlamchi bo‘g‘ini hisoblangan ushbu 
soha har tomonlama sog‘lom va barkamol bola shaxsini tarbiyalash va maktabga 
tayyorlashda g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi. Lekin, tahlillar shuni ko‘rsatdiki, oxirgi 
yillarda turli omillar ta’sirida maktabgacha ta’lim tizimida bolalarni maktab ta’limiga 
tayyorlash borasida rivojlanish o‘rniga, orqaga ketish holatlari, yil davomida maktabgacha 
yoshdagi bolalarni maktabgacha ta’lim muassasalariga qamrab olish ko‘rsatkichlari o‘sishi 
tendensiyasi kuzatilmadi. Aksincha, so‘nggi 20 yil davomida davlat tasarrufidagi 
maktabgacha ta’lim muassasalari soni 45 foizdan ziyodroq kamayib, bugungi kunda 

---

Международный научный журнал № 5 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» декабрь, 2022 г 
1054 
respublika bo‘yicha bolalarning maktabgacha ta’lim bilan qamrab olinishi 30 foizni tashkil 
etdi. 
Bugungi kunda O‘zbekistonda 7 104 ta maktabgacha ta’lim tashkilotlari faoliyat 
yuritadi, ulardan 5 604 tasi (79 foiz) — davlat, 63 tasi — idoraviy va 1 437 tasi (21 foiz) — 
nodavlat tashkilotlardir.Maktabgacha ta'lim bizning yurtimizda ham hozirgi davrda ancha 
takomillashib bormoqda. 
Boĝchadagi sharoitlar ham bolaga qulay bòlishini ta'minlash ham bolaning yaxshi 
inson bòlib shakllanishida turtki bòladi desak maqsadga muvofiqdir.Hozirda bizning 
yurtimizda Shavkat Mirziyoyev boĝchalarga katta e'tibor qaratmoqda.Uning 24 may kuni 
òtkazilgan majlisda maktabgacha ta'lim tizimini tashkillashtirishga katta e'tibor 
qaratildi.Shu boisdan bu yoshda bolada aqliy jismoniy jihatdan faollik oshadi,biz esa 
bunday paytda bolaning qiziqishlarni e'tibordan chetda qoldirmasdan uni shakllantirish va 
yòlga qòyishimiz darkor,ya'ni unga boĝchada hamma sharoitlarni yaratishimiz bolaning 
ham aqliy ham jismoniy jihatdan soĝlom va barkamol bòlib yetilishiga sharoit yaratadi. 
Biz maktabgacha ta'lim tizimini takomillashtirish maqsada Yaponyaniki bilan 
solishtirgan holda òrganib chiqamiz.Yaponya maktabgacha ta'lim tizimi eng avvalo 1871 yil 
amerikalik ayollar rahbarligida Yokogomada,birinchi yapon bolalar boĝchasi 1894 yili 
Tokioda ochilga.Bunday paytda bu yaponyaliklar orasida bolani onadan erta ajratish ĝoyasi 
unchalik mashxur bòlmagan.Birinchi bòlib Yaponyada Froebel tipdagi bolalar boĝchasi 
Tokioda ochildi.Uning asosiy ĝoyasi bolaning tashabbusi bòlgan. 
"Bundan tashqari Yaponyada eng avvalo kam ta'minlanganlarga bolalar bogchasi 
ochilgan.Keyinchalik oradan vaqt òtib esa 1900 yilda maktabgacha ta'lim da milliy 
standartlashtirilgam rasmiy qonun qoidalar ishlab chiqildi.1947 yilgi qonunga kòra bolalar 
boĝchalari va boĝchalar boshlanĝich maktab tizimining bir qismiga aylandi.Bolalar 
boĝchalari Soğliģini saqlash va ijtimoiy ta'minot vazirligining yuristdiktikasi ostidagi bolalar 
boĝchalarga aylantirildi,ammo 1960 yillarda ularning dasturlari bolalar boĝchalarinikidan 
farq qilishni tòxtatdi".*2+ 
Bolalar bog'chasida ta'limga ko'proq e'tibor beriladi, 3 yoshdan oshgan bolalar kuniga 
taxminan 4 soat bolalar bog'chasida bo'lishadi, ota-onalar yoki vasiylar bilan shartnoma 
tuziladi, dastur mavjud bo'lib, uning mazmuni sog'liqni saqlashni o'z ichiga oladi. aloqalar, 
atrof-muhit bilan tanishish, nutqni rivojlantirish va o'zini namoyon qilish. Hammasi bo'lib 
15 mingdan ortiq bolalar bog'chalari mavjud bo'lib, ularning har birida 135 nafarga yaqin 
bola bor, har bir kattaga o'rtacha 20 nafar bola to'g'ri keladi. 
Kunduzgi parvarish markazlari tarbiyalashga ko'proq e'tibor beradi. Go'daklar va 
maktabgacha yoshdagi bolalar birgalikda tarbiyalanadi, bu muassasalar kuniga 8 soat 
ishlaydi. Bolalar ushbu muassasalarga shahar hokimiyati tomonidan yuboriladi, to'lov ota-
onalarning daromadiga bog'liq. Muassasalar faoliyatini belgilovchi normativ hujjatlar 
mavjud. Ishning mazmuni bolaga g'amxo'rlik qilish, hissiy barqarorlikni ta'minlash, 
sog'lig'iga g'amxo'rlik qilish, ijtimoiy aloqalarni tartibga solish, tegishli muhitni yaratish va 
boshqalar bilan tanishish, nutq va o'zini ifoda etishni rivojlantirishni o'z ichiga oladi. Jami 23 

---

Международный научный журнал № 5 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» декабрь, 2022 г 
1055 
mingga yaqin parvarishlash markazlari mavjud bo‘lib, ularning har birida o‘rtacha 75 
nafarga yaqin bola, har bir kattaga 10 nafar bola to‘g‘ri keladi. 
Yaponyadagi maktabgacha ta'lim tizimidagi asosiy vazifalar bu bolalarning ijtimoiy 
munosabatlarni yaxshilash hamda ularga bilim va kònikmalarni berish,yòlda òzini qanday 
tutishi,òzidan kattalarga qanday munosabatda bòlishi kerakligi,insonlar bilan munosabat 
òrnatish haqida ularga òrgatiladi. 
Davlat maktabgacha ta'lim ijobiy baholanadi: u boshqa bolalar bilan hamkorlik 
qilishga qodir, bòlmagan bolani tarbiyalashga yordam beradi. Shuningdek, gimnastika, 
suzish, musiqa, raqs, sanʼat va boshqalar boʻyicha qoʻshimcha maktablar, shuningdek, ular 
birlashgan oliy oʻquv yurtlariga oʻqishga kirishga tayyorlanayotgan maktablarda xususiy 
bolalar bogʻchalari mavjud. 
Maktabgacha ta'lim tizimida bolalarning adabiy ijodda an'anaviy yapon mashqlari, 
bolalarning tug'ilgan kunlari va an'anaviy mavsumiy va milliy bayramlarni nishonlash. 
Ko'pgina maktabgacha ta'lim muassasalari bolalarga baraban va nay chalishni o'rgatadi, 
ular marsh festivallarida ishtirok etishlari, shuningdek, raqamlar va kursiv "knan" ni 
o'rganishlari mumkin - bu ota-onalarning iltimosiga binoan amalga oshiriladi. 
L.A.Paramonova va E.Yu.Protasova kitobida bolalar hayotini tashkil etish nuqtai 
nazaridan eng tipik bo'lgan Yaponiyadagi bolalar bog'chalaridan birining (120 nafar bola) 
ishi misoli tasvirlangan rasmni kòrishimiz mumkin".*3+. 
"O'quvchilar quyidagicha taqsimlanadi: 18 oygacha bo'lgan 12 nafar bola (ular bilan 
to'rt nafar o'qituvchi ishlaydi); 3 yoshgacha bo'lgan 20 ta bola (har biri 10 kishidan iborat 
ikkita guruh, uchta o'qituvchi va yordamchi). Qolgan bolalar yosh printsipiga ko'ra (uch 
yoshli, to'rt yoshli, besh yoshli) 25-30 kishilik guruhlarga bo'linadi (har birida bitta 
o'qituvchi). Guruhlarning "Dandelionlar", "Baqalar" kabi nomlari bor. Kreslo o'rindiqlari 
kashta tikilgan, bolalar ularni uydan olib kelishadi. 
Yaponyada bolalar boĝchasida tarbiyachi bolalarga òzi mustaqil òynash maqsadida 
òyinchoqlarni yoyib berishadi. 
Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalar o‘yinchoqlarni yoyib, istagancha o‘ynashi 
mumkin. Ammo o‘yin yakunida o‘zlari yig‘ishtirib, tarbiyachilarning rahmatini eshitishni 
istashar ekan. Bu holat boshlang‘ich sinfda ham davom ettirilib, bunga ota-onalar hech 
qanday e’tiroz bildirmaydi. Bolani mehnatga o‘rgatish yapon xalqining an’anasiga aylanib 
ulgurgani holda bugun ularning ta’lim jarayoniga ham singib ketgan. Maktablar binosining 
har bir qavatida rakovinalar bo‘lib, maxsus ilgichlarga har bir o‘quvchining ismi tushirilgan 
matolar ilib qo‘yiladi va darsdan so‘ng bolalar ular vositasida sinf­xonalarni tozalab 
ketadilar. Hojatxona va zina, bino tashqarisi farroshlar tomonidan tozalanadi. 
Maktabgacha ta’lim muassasidagi bola tarbiya va mazmuni sifati bog‘chaning 
davlatga qarashli yoki xususiyligida emas balki aniq bog‘chaning o‘ziga, u joylashgan hududi 
va pedagogik jamoasiga bog‘liq bo‘ladi. Guruhlardagi bolalarning soni ham turlicha bo‘lib, 8 
nafardan 40-50 nafargacha bo‘lishi mumkin. Yaponiyada maktabgacha tarbiya 
muassasalarida ish soatlari turlicha. Misol qilib aytganda,davlat bog‘chalari ikki xil 

---

Международный научный журнал № 5 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» декабрь, 2022 г 
1056 
ko‘rinishda bo‘ladi – to‘liq ish kunidan iborat bog‘cha bo‘lib, uning tartibiga ko‘ra bog‘cha 
har kuni va shanba (yarim kun) kuni qo‘shilgan tarzda ishlaydi. 
“Bolalarni nazorat qilmang, ularga haddan tashqari homiylik qilmang, ba'zan ular 
yiqilib, ozgina jarohat olishlari yaxshidir, bu ularga bu dunyoda qanday yashashni 
o'rgatadi.Menimcha, arxitektura bu dunyoni va odamlar hayotini o'zgartirishga qodir. Va 
bu bolalar hayotini o'zgartirishga urinishlardan biridir ".[4]. 
Yaponiyada maktabgacha ta'lim tizimining 80% dan ortig'i xususiy bolalar bog'chalari 
va bolalarga qarash markazlaridan iborat. Yaponiyada davlat va xususiy maktabgacha ta'lim 
o'rtasida katta farq yo'q. Ta'lim jarayonidagi tizim va yondashuv 2006 yil "Ta'lim to'g'risida" 
gi asosiy qonunga muvofiq xuddi shu tamoyillarga asoslanadi. Davlat yoki xususiy mulkdagi 
bolalar bog'chasida bolani boqish uchun to'lov faqat ota-onalarning daromadlariga bog'liq - 
oila daromadi qancha ko'p bo'lsa, bolalar bog'chasi uchun to'lov shuncha ko'p bo'ladi. 
O'rtacha ish haqi kam ta'minlangan oilalar uchun 100 dollardan badavlat oilalar uchun 500 
dollargacha. Bolalar bog'chalari (parvarishlash markazlari) uchun bolaning yoshi ham 
muhimdir, bola qancha yosh bo'lsa, xarajat shunchalik yuqori bo'ladi. Ammo shunga 
qaramay, xususiy bog 'uchun to'lov yanada yuqori va oylik to'lovdan tashqari, kirish to'lovi 
ham kiradi, u 1000 dollargacha ko'tarilishi mumkin. 
Tokioning g‘arbiy chekkasida joylashgan Tachikava shahridagi Fuji ikki yoshdan olti 
yoshgacha bo‘lgan 600 nafar bolaga mo‘ljallangan. Ushbu bino 10 yildan oshiqroq, ammo 
bir necha yil oldin uning mashhurligi Yaponiyadan tashqariga ham tarqaldi.
Umumlashtirgan holda shuni aytmoqchimanki,Òzbekiston va Yaponya maktabgacha 
ta'lim tizimini dunyoning rivojlangan mamlakatlariga yetishish uchun ta'limni va tarbiyani 
boĝchadan boshlashimiz kerak.Xalqimizda "Bòladigan bola boshidan ma'lum "degan maqol 
bor shu bejizga aytilmagan.Biz maktabgacha ta'limga katta e'tibor berishimiz kerak.Uning 
ongi yaxshi rivojlanadi.Tafakkuri yaxshi rivojlanishi maktabgacha ta'lim dargohidan 
boshlanadi.Boĝchada bolalar har xil narsalarni kòradi va uni amalyotda ham bajarib kòrishi 
orqali uning bilish jarayonlari ancha rivojlanadi.Biz Òzbekistonga Yaponya maktabgacha 
ta'lim tizimini olib kirsak biz ham rivojlangan mamlakatlar qatorida bòlamiz.Vatanimiz 
yanada gullab rivojlanadi deb òylayman.Hozirda Òzbekistonda Yaponya konsepsiyasini 
qòllash borasida bir qamcha farmonlar va konferensiyalar bòlmoqda.Prezidentimiz hozirda 
boĝchaga katta e'tibor bermoqda.Ularga nima kerak bòlsa hammasi berilishi kerakligini 
ham aytib òtdi.Hozirda xususiy boĝchalarda bolalarni hozirdan til bilsin degan maqsadda 
ingliz koreys rus tildagi boĝchalar ham ochildi.Ularning hammasida menimcha ta'lim va 
tarbiya jarayoni yaxshi deb òylayman.Davlat boĝchalarda ham shu tillar hozirda 
òrgatilmoqda.Bizning ona vatanimiz rivojlanishi uchun biz yoshlar farzandlarimizga yaxshi 
ta'lim va tarbiya berishimiz va ularni komil inson qilib tarbiyalashimiz kerak. 

---

Международный научный журнал № 5 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» декабрь, 2022 г 
1057 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 
1.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 8-oktabrdagi PQ-4857-sonli qarori 
tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 09.10.2020-y., 07/20/4857/1357-
son). 
2.Paramonova Protosova 2001 yil:M;120 bet. 
3.Paramonova, Protasova 2001: 122. -123] 
4.Kiotodagi TEDx konferensiyasi:loyiha muallifi Takaxaru Tezuka nutqi: